Αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής μας αποτελεί το πένθος. Με την λέξη «πένθος», ο περισσότερος κόσμος σκέφτεται την φυσική και αυτόματη διαδικασία μετά τον κάποιον θάνατο κοντινού προσώπου, η οποία μας «βοηθάει» να ξεπεράσουμε την λύπη μας για την απώλεια. Η διαδικασία αυτή, σύμφωνα με την θεωρία της Kübler-Ross, αποτελείται από 5 στάδια. Δεν είναι απαραίτητο όμως ότι τα αυτά διέρχονται διαδοχικά, αφού το άτομο μπορεί να επιστρέφει ξανά σε προηγούμενα στάδια που δεν έχει ξεπεράσει πλήρως. Επίσης, η χρονική περίοδος που διαρκεί κάθε στάδιο, εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε ατόμου.
Αναλυτικότερα, μπορούμε να βιώσουμε πένθος ως αποτέλεσμα κι άλλων γεγονότων εκτός της άμεσης και κυριολεκτικής απώλειας. Μια δουλειά που χάσαμε, ένας μεγάλος τσακωμός με κάποιον φίλο, μια ερωτική απογοήτευση, μια ακαδημαϊκή ή επαγγελματική απόρριψη, ένας χωρισμός, η διάγνωση μιας αυτοάνοσης ασθένειας, ένα ξαφνικό ατύχημα που μας αλλάζει τα δεδομένα. Αυτά είναι κάποια παραδείγματα μόνο, αλλά όλα έχουν κοινό στοιχείο την πυροδότηση σοκ και θλίψης, αφού το άτομο από μια συνηθισμένη κατάσταση, ξαφνικά βρίσκεται σε μια πραγματικότητα πολύ διαφορετική από αυτήν που έχει κανονίσει ή επιθυμούσε. Δηλαδή οφείλει να «χωνέψει» τις παρούσες συνθήκες που νιώθει να τον πνίγουν. Δεν είναι τυχαία η ταυτόχρονη εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων υγείας που αφορούν το στομάχι ή και το έντερο, όπως την παλινδρόμηση, τις αναγούλες και την απουσία όρεξης για φαγητό.
Ποια είναι τα 5 στάδια του πένθους;
- Άρνηση. Η πρώτη άμεση αντίδρασή μας στο άκουσμα ή στην συνειδητοποίηση κάποιου δυσάρεστου γεγονότος, είναι η άρνηση. «Όχι, δεν μου συνέβη αυτό», «Δεν μπορεί να είναι αλήθεια», είναι κάποιες φράσεις που δηλώνουν ξεκάθαρα την δυσκολία του ατόμου να συνειδητοποιήσει το τώρα. Η άρνηση βοηθάει το άτομο να «μουδιάσει» τον πόνο από το πρώτο σοκ, και του δίνει χρόνο για να μπορέσει να επεξεργαστεί τις πολλές και ξαφνικές πληροφορίες.
- Θυμός. Το συναίσθημα του θυμού επικεντρώνεται γύρω από την συνειδητοποίηση της κυριολεκτικής ή μεταφορικής απώλειας, αφότου έχει αρχίσει να ξεθωριάζει η άρνηση. Ο θυμός είναι απολύτως φυσιολογικός και είναι απαραίτητο να εκφραστεί, ώστε να μην καταπνιγεί, και υποδεικνύει την κατάσταση απόγνωσης και αβοήθητου που νιώθει το άτομο. Ως ένα δευτερεύον συναίσθημα, ο θυμός κρύβει από πίσω κάποιο πρωταρχικό συναίσθημα, όπως την απογοήτευση, τον πόνο και την θλίψη. Μπορεί να στρέφεται απέναντι κοντινά του άτομα, ή ακόμη και στα θεία ή την μοίρα.
- Διαπραγμάτευση. Σε αυτό το στάδιο το άτομο συλλογίζεται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποτρέψει το γεγονός που πενθεί, ή πώς αλλιώς θα έπραττε στο παρελθόν αν ήξερε ότι θα συμβεί. Κυριαρχούν οι ενοχές για όσα δεν έκανε, καθώς το άτομο λανθασμένα θεωρεί πως είχε την ικανότητα να αποτρέψει ό,τι έγινε. Οι σκέψεις αυτές μπορεί να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της μέρας και να είναι ενοχλητικά επίμονες.
- Θλίψη. Σε αυτό το σημείο το άτομο έχει συνειδητοποιήσει ότι είναι αργά για να διαπραγματευτεί και να αλλάξει όσα έχουν γίνει, καθώς και ο θυμός σταδιακά υποχωρεί. Το άτομο νιώθει πνιγμένο στην κατάσταση, ανήμπορο να λειτουργήσει, και δεν έχει όρεξη για τίποτα. Αποσύρεται από την ρουτίνα του, τους φίλους και την οικογένειά του, και νιώθει ότι όλα είναι κενά όταν συνειδητοποιεί το μέγεθος της απώλειας. Μπορεί να προκύψουν διαταραχές ύπνου, όρεξης, μνήμης και συγκέντρωσης, ταυτόχρονα με το αίσθημα της θλίψης.
- Αποδοχή. Η αποδοχή της νέας πραγματικότητας είναι κύρια προϋπόθεση για να νιώσει το άτομο ότι έχει επεξεργαστεί πλήρως το γεγονός της απώλειας. Σε αυτήν την φάση το άτομο συνέρχεται και μαθαίνει να προσαρμόσει την ζωή του στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η απώλεια.
Συνεπώς, κατά το πένθος περνάμε από αυτά τα στάδια, πολλές φορές επιστρέφοντας και σε κάποιο προηγούμενο, για παράδειγμα κατά την θλίψη ενδέχεται να ξανά βιώσουμε έντονη άρνηση. Το σημαντικό είναι να αφήνουμε τα συναισθήματα να κάνουν τον κύκλο τους, και να μην τα θάψουμε. Σε μια τέτοια περίπτωση προκύπτει περιπλεγμένο πένθος, δηλαδή πένθος που δεν έχει ξεπεραστεί και ταλαιπωρεί το άτομο για χρόνια.
Ένα περιπλεγμένο πένθος μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, που να ακινητοποιήσει το άτομο για καιρό, και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητη η παρέμβαση ειδικού. Για παράδειγμα, ένας χωρισμός που ακόμα και μετά από μήνες ή χρόνια έχει γίνει εμμονή του ατόμου και δεν του επιτρέπει να προχωρήσει. Μια απόλυση από την δουλειά που απογοητεύει το άτομο σε σημείο να μην βγαίνει από το σπίτι, και να μην έχει δύναμη για καιρό να ψάξει καινούρια δουλειά. Ένα ατύχημα ή και ένας τραυματισμός που οδηγεί το άτομο να αποσυρθεί από όλους και όλα, και αρνείται να το συνειδητοποιήσει μέχρι να περάσει. Ακόμα και κάποιο πένθος της παιδικής ηλικίας, που τότε το «παγώσαμε» για να το αντέξουμε, μπορεί να πυροδοτηθεί και να βιωθεί κατά την ενήλικη ζωή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Alonso, J.R. (2018). Κατανοώντας την κατάθλιψη: Αίτια, συμπτώματα και τρόποι αντιμετώπισης. Αθήνα: Radnet.
