«Σκέφτεσαι παράλογα», «Γίνεσαι δραματικ@», «Αντιδράς υπερβολικά πάλι!», «Εσύ φταις που σκέφτεσαι έτσι». Αυτές οι ενδεικτικές φράσεις υποβόσκουν το gaslighting, την πιο γνωστή μέθοδο συναισθηματικής χειραγώγησης. Σε περιπτώσεις gaslighting υπάρχει ο gaslighter που επιδιώκει να διατηρήσει την αίσθηση εξουσίας κι ο gaslightee που επιτρέπει ασυνείδητα να επιβληθεί ο πρώτος στη μεταξύ τους σχέση, σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες. Η χειραγώγηση πραγματοποιείται σταδιακά, συνειδητά ή ασυνείδητα και συνήθως κρυφά.
Πολλοί ερευνητές προσπαθούν να καταλήξουν σε ένα μοντέλο ψυχολογικών χαρακτηριστικών που θα σκιαγραφεί τα άτομα που τείνουν να ασκήσουν gaslighting. Ο Simon κι οι συνεργάτες του (2010) περιγράφουν πως ο gaslighter διαθέτει υπερβολική ευσυνειδησία, νευρωτισμό, χαμηλή αυτοπεποίθηση κι συναισθηματική εξάρτηση. Μοναδικό όπλο του ατόμου δεν είναι άλλο από το gaslightee και, συγκεκριμένα, η αδυναμία του να κατανοήσει αν πρόκειται για έναν ιδιαίτερο τρόπο εκδήλωσης συναισθημάτων του gaslighter ή για ψυχολογική χειραγώγηση.
Ο Δρ. Robin Stern, αναπληρωτής διευθυντής στο Κέντρο Συναισθηματικής Νοημοσύνης του Yale, υποστηρίζει στο βιβλίο του The Gaslight Effect ότι σε περιπτώσεις σωματικής κακοποίησης είναι εύκολο να διακρίνουμε αν το άτομο έχει πληγωθεί. Ωστόσο, όταν δέχεται ψυχολογική κακοποίηση, η βλάβη δεν είναι ευδιάκριτη διότι ο gaslightee αμφισβητεί τον εαυτό του πιστεύοντας πως φταίει αυτός και πρέπει να κατηγορηθεί από το gaslighter.
Ας δούμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα: «Είσαι τρελ@- κι άλλοι το πιστεύουν αυτό». Μέσα απ’ αυτήν τη φράση ο gaslighter προσπαθεί να κάνει το θύμα να αισθανθεί αμφιβολίες τόσο για τον εαυτό του όσο και για το περίγυρό του, με αποτέλεσμα να δυσκολευτεί να εμπιστευτεί κάποιον. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν στο gaslight effect όπως περιγράφει ο Δρ. Stern.
Όμως, πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει ή να ξεφύγει από το φαύλο κύκλο του gaslighting;
- Αρχικά ο gaslightee πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι έχει ελαττώματα είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά, γεγονός που είναι απόλυτα φυσιολογικό. Μέσα από τη συνειδητοποίηση, μπορεί να φτάσει στην αποδοχή τους. Έτσι δεν θα νιώθει μειονεκτικά γι’ αυτά ακόμα κι αν προσπαθήσει να τα θίξει ο gaslighter.
- Εξίσου σημαντικό είναι να μην τρέφει φρούδες ελπίδες, να μην δικαιολογεί τον gaslighter με το επιχείρημα ότι θα αλλάξει. Αυτή η σκέψη δημιουργεί ένα αβάσιμα ασφαλές έδαφος το οποίο είναι αρκετά χρήσιμο για το gaslighter για να ασκήσει συναισθηματική πίεση.
- Μετέπειτα, ο gaslightee πρέπει να αντιμετωπίζει ρεαλιστικά την όλη κατάσταση αναγνωρίζοντας πως δεν ευθύνεται αυτός για τη συναισθηματική χειραγώγηση. Αυτή η «στρατηγική» θα το βοηθήσει ιδιαίτερα επειδή ο gaslighter τείνει να βασίζει τις χειριστικές μεθόδους του σε μη λογικά επιχειρήματα. Έτσι, δεν θα αισθάνεται αμφιβολίες για τον εαυτό του.
- Τέλος, αρκετά βοηθητικό είναι να αναπτύξει μια υγιή σχέση με τον εαυτό του. Γνωρίζοντας τον βαθύτερο ψυχολογικό του κόσμο, θα καταφέρει να αναγνωρίζει τις ενδείξεις του gaslighting effect κι έτσι θα μπορέσει να προστατέψει τον εαυτό του. Πρόκειται για ένα έργο δύσκολο και χρονοβόρο αλλά σίγουρα σπουδαίο. Σε όλο αυτό το έργο σημαντική είναι κι η συμβολή των ψυχολόγων. Μέσα από τη θεραπευτική σχέση θα μπορέσει το άτομο να προσεγγίσει ένα μεγάλο κομμάτι του ενδοψυχισμού του. Όμως, αυτό δεν αναιρεί την προσωπική προσπάθεια και κίνητρο, συστατικά σημαντικά γι’ αυτό το θεραπευτικό «ταξίδι» αναζήτησης.
Βιβλιογραφία:
Ariel Leve (2017), How to survive gaslighting: when manipulation erases your reality, Remain defiant: the most important tip if you want to face gaslighting.
Andrew D. Spear (2023), Epistemic dimensions of gaslighting: peer-disagreement, self-trust, and epistemic injustice (vol.66, n.1, p.68-91), Philosophy Department, Grand Valley State University, Allendale, ΗΠΑ.
Mahnoor M. B., Kanwar H. S., Muhammad A., Zainab B., Syeda N. G., Tabassum F. & Manahil S. (2021), Psychometric development and validation of victim gaslighting questionnaire (VGQ): across female sample from Pakistan (vol.16, n.1, p.4-18), Department of Psychology, Foundation University, Islamabad, Πακιστάν.
Erin Hightower (2017), An Exploratory Study of Personality Factors Related to Psychological Abuse and Gaslighting, William James College, North Florida, ΗΠΑ
