Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Το σύμπτωμα παίρνει δύο όψεις· την όψη σημείο και την όψη σημαίνον.
Το σύμπτωμα με την όψη σημείο είναι ένα γεγονός που εμφανίζεται ξαφνικά, κατά τη διάρκεια της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας, (ξέρετε… η διαδικασία με το ντιβάνι), και εκπλήσσει! Αυτό, προσπαθεί ο αναλυόμενος (ο ασθενής) να το εξηγήσει, ψάχνει- να βρει τις λέξεις… τις μεταφορές. Όσο μιλά για αυτό, κάνει τον ψυχαναλυτή μέρος αυτού του συμπτώματος, κατά κάποιο τρόπο. Μεταμορφώνει, αν θέλετε, τον ψυχαναλυτή ως αιτία του συμπτώματος.
Ο Ζακ Λακάν πρότεινε τον ορισμό του σημείου «Το σημείο είναι αυτό που εκπροσωπεί κάτι για κάποιον». Αυτό σημαίνει ότι ο αναλυόμενος πονάει· υποφέρει από το σύμπτωμά του. Κι αυτός ο πόνος και η οδύνη εκπροσωπούν κάτι ξεχωριστό για τον κάθε άνθρωπο. Το ερώτημα «γιατί υποφέρω;», παίρνει τόσες απαντήσεις, όσα είναι και τα υποκείμενα που το θέτουν στον εαυτό τους ή μέσα στην ψυχανάλυση.
Και όταν λέμε, ότι το σύμπτωμα ως σημείο είναι υπεύθυνο για να κάνει ο ασθενής τον ψυχαναλυτή μέρος του συμπτώματος, εννοούμε, ότι κάθε φορά που το υποκείμενο υποφέρει και εκτός ανάλυσης, αμέσως φέρνει στο μυαλό του τον ψυχαναλυτή του και όταν σκέφτεται τον ψυχαναλυτή του- φέρνει στο μυαλό του το σύμπτωμά του και πονάει από αυτό.
Τέτοια είναι η δυναμική της σχέσης στην ψυχανάλυση και η μεταβίβαση είναι αυτό που πρέπει πάντα να υπάρχει μέσα στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία και το σύμπτωμα με την όψη σημείο είναι αυτό που την ευνοεί.
Το σύμπτωμα με την όψη σημαίνον μας βοηθά να δούμε πως είναι δομημένο το ασυνείδητο και γι’ αυτό είναι η πιο σημαντική όψη. Το σύμπτωμα- σημαίνον έρχεται και επιβάλλεται τόσο στον ψυχαναλυτή όσο και στον αναλυόμενο. Είναι ένα γεγονός που δεν είναι ποτέ μόνο του, αλλά βρίσκεται μεταξύ άλλων γεγονότων που συνδέονται μεταξύ τους. Συνδέεται με προηγούμενα, αλλά και με επόμενα γεγονότα που θα έρθουν και θα πάρουν τη θέση του ενός. Όμως αυτό το γεγονός, που έρχεται μέσα στην ψυχαναλυτική διαδικασία ΔΕΝ παίρνει καμιά εξήγηση· αυτό είναι το σύμπτωμα με την όψη σημαίνον και πληροί ορισμένες προϋποθέσεις.
-Έρχεται χωρίς να το κάνουμε επιτηδευμένα· έρχεται ξαφνικά· έρχεται και εκπλήσσει. Είναι ένα ακούσιο γεγονός, πέρα από οποιαδήποτε συνειδητή γνώση.
-Ένα σημαίνον δεν είναι ποτέ μόνο του, αλλά βρίσκεται ανάμεσα σε άλλα τέτοια, που προηγούνται κι έπονται αυτής της θέσης, δημιουργώντας μια αλυσίδα.
-Το σημαίνον όταν έρχεται, μέσα στη θεραπευτική πράξη, δεν έχει κανένα νόημα και δεν μπορεί ούτε ο ψυχαναλυτής να το ερμηνεύσει. Το νόημα μπορεί να το ερμηνεύσει μόνον ο αναλυόμενος μέσα από την παρατήρηση και την επανάληψη των αλυσιδωτών σημαινόντων.
Κάθε φορά που το σύμπτωμα επαναλαμβάνεται, ο αναλυόμενος αναρωτιέται: «Τί συμβαίνει μέσα μου, που κάνει αυτό το σύμπτωμα να εμφανίζεται; Τί είναι αυτό που με κάνει να πονάω τόσο αλύπητα»; Το σύμπτωμα έρχεται την κατάλληλη στιγμή για να μας κάνει να ερωτηθούμε· είναι ένας πόνος που μας λέει για την ιστορία μας κάτι, που δεν γνωρίζουμε· έρχεται να βάλει μια τάξη- σε αυτή την ιστορία. Το σύμπτωμα δεν θα ολοκληρώσει το παζλ, αλλά θα ανοίξει έναν δρόμο.
Βιβλιογραφία
Κανελλοπούλου, Λ. (2013). Τι είναι μία λακανική ψυχανάλυση. Ψυχαναλυτική κλινική: Λακανική προσέγγιση (σελ 125-143). Αθήνα. Ανακτήθηκε από https://eclass.uoa.gr/
Κανελλοπούλου, Λ. (2020, Μάρτιος). Οι δύο όψεις του συμπτώματος. Διάλεξη 31ης Μαρτίου.
