Ξημερώματα της 13ης Μαρτίου 1964, η 28-χρόνη Kitty Genovese επιστρέφει στο σπίτι της, από το μπαρ στο οποίο εργαζόταν. Ο 29-χρόνος Winston Moseley την εντοπίζει να οδηγεί και την ακολουθεί. Η απόσταση, που χρειαζόταν να διανύσει η νεαρή Kitty από το σημείο που πάρκαρε, ήταν γύρω στα 30 μέτρα, απόσταση επαρκής για να πραγματοποιήσει την επίθεση του ο Moseley. Της επιτίθεται πισώπλατα, εκείνη προσπαθεί να απομακρυνθεί και τρέχει μέχρι την είσοδο του σπιτιού της. Ο Moseley την προλαβαίνει και την μαχαιρώνει δύο φορές. Εκείνη ουρλιάζει για βοήθεια. Γείτονες την ακούν, ενώ περαστικοί παρακολουθούν την επίθεση. Κάποιος του φωνάζει να την αφήσει ήσυχη. Εκείνος τρομάζει, τρέχει στο αμάξι του και φεύγει. 10 λεπτά αργότερα, επιστρέφει και τη βρίσκει να κείτεται στο σημείο που την μαχαίρωσε. Την μαχαιρώνει ξανά, περισσότερες από 12 φορές συνολικά, τη βιάζει και της κλέβει τα 49 δολάρια, που βρίσκει επάνω της. Περίπου 40 μάρτυρες υπήρξαν στην επίθεση αλλά κανείς δεν επενέβη. Η επίθεση διήρκεσε περίπου μισή ώρα, αλλά χρειάστηκαν τουλάχιστον 40 λεπτά μέχρι να καλέσει κάποιος την αστυνομία. Η Genovese ξεψύχησε στο ασθενοφόρο, ενώ τη στιγμή, που κατέφθασε η αστυνομία, ο Moseley είχε ήδη δραπετεύσει. Ο φόνος αποτελεί μέχρι και σήμερα έναν από τους πιο διάσημους στην Αμερική, αφού απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινή γνώμη αλλά και την εφημερίδα New York Times. Ο τότε αρχισυντάκτης Abe Rosenthal, δεν εστίασε στην δολοφονία αυτή καθαυτή, αλλά στην απάθεια, που χαρακτήρισε τους παρισταμένους. Μελέτησε το φαινόμενο ενδελεχώς, θέτοντας το εξής σαφές ερώτημα στο κοινό «Εσείς πώς θα αντιδρούσατε, όντας μάρτυρες σε φόνο;». Το φαινόμενο αυτό, που ονομάστηκε «Φαινόμενο Επίδρασης των Παρευρισκόμενων» ή “Bystander Effect”, παραμένει επίκαιρο και αποτελεί μέχρι και σήμερα πεδίο επιστημονικής έρευνας της Κοινωνικής Ψυχολογίας. (Marmot, 2020)
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Πώς ερμηνεύεται όμως επιστημονικά το παραπάνω φαινόμενο; Η κατανόηση του είναι σχετικά εύκολη αν το προσεγγίσουμε βιωματικά. Στην πλειοψηφία από εμάς έχει τύχει να βρεθούμε κάποια στιγμή μάρτυρες σε περιπτώσεις, όπου κάποιος χρειάζεται βοήθεια, είτε σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, είτε σε πολυκαταστήματα ή ακόμη και στον δρόμο. Ποια ήταν η αυθόρμητη αντίδραση σας; Μάλλον το «πάγωμα».
Βάσει ερευνών και επιστημονικών τεκμηρίων της Ψυχολογίας της Μάζας, ο άνθρωπος, όταν νιώσει ότι αποτελεί μέλος μιας ομάδας, επιδιώκει να φερθεί αντίστοιχα με τους κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες αυτής. Συγκεκριμένα, εάν βιώσει ένα συμβάν, παρουσία πολλών άλλων, αρχίζει να παρατηρεί τις αντιδράσεις των γύρω του και αν αντιληφθεί ότι κανείς δεν αναλαμβάνει δράση, ξεκινά την «αποσύνθεση» του συμβάντος. Κοινώς αισθάνεται, ότι δεν είναι τόσο μεγάλης σημασίας, διότι εάν ήταν κάποιος θα έπραττε ανάλογα. Η σκέψη αυτή μας οδηγεί στη δεύτερη αιτία ανάκυψης του φαινομένου, στο διαμοιρασμό της ευθύνης. Η συμμετοχή μας σε μια ομάδα συνήθως γεννά σκέψεις και συναισθήματα αποποίησης της ευθύνης, σκέψεις του τύπου «Ας το αναλάβει ο άλλος». Ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί, πως οι πιθανότητες να παρέμβει κανείς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι ιδιαίτερα αυξημένες, όταν αποτελεί τον μοναδικό παριστάμενο, ενώ μειώνονται δραματικά, όσο αυξάνονται τα άτομα, που είναι παρόντα. (Jianng, et al., 2021).
Μελέτες έχουν διεξαχθεί προκειμένου να εντοπιστούν πλαίσια κατά τα οποία δύναται να διαφοροποιηθεί η μορφή του “bystander effect”. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τους Yu & Lee, 2019 στο διαδίκτυο, η ανωνυμία καθιστά πιο άμεση και ενεργητική την παρέμβαση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις cyber bullying. Επιπρόσθετα, ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν πως ναι μεν το κοινό, είναι πιο ευαισθητοποιημένο σε επιθέσεις, που συντελούνται από έναν άνδρα σε μια γυναικά, έναντι επιθέσεων μεταξύ δύο ανδρών, όμως τα ποσοστά εμπλοκής και παρέμβασης δεν διαφοροποιούνται σημαντικά, μεταξύ των φύλων. (Agazue, 2021).
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;
Η καλύτερη αντιμετώπιση του φαινομένου επέρχεται κατόπιν ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης αναφορικά με αυτό, αφού βάσει μελετών σε περιπτώσεις παρόμοιων συμβάντων, παρουσίας πληθώρας ατόμων, όταν αυτός ο ένας κάνει το βήμα να επέμβει, τότε ακολουθεί και η πλειοψηφία των υπολοίπων. Συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα σχετιζόμενα με την αποποίηση ευθύνης, θα ήταν ωφέλιμα σύμφωνα με τους Lin et al., 2023, ενώ στην περίπτωση, όπου εμείς οι ίδιοι χρειαστούμε βοήθεια, θα είχαμε παραπάνω πιθανότητες να την λάβουμε εάν εστιάσουμε σε κάποιον εκ των παρευρισκόμενων, απευθυνθούμε προσωπικά σε εκείνον, ώστε να κινητοποιηθεί και να αναλάβει δράση. Έχοντας γνώση, λοιπόν, του φαινομένου, ας προσπαθήσουμε την επόμενη φορά που θα είμαστε μάρτυρες σε μια κατάσταση ανάγκης, να κάνουμε εμείς το βήμα και να προσφέρουμε τη βοήθεια που κάποιος χρειάζεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Agazue, C. (2021). Revisiting the Gender-relations Debate in the Violent Murder of Kitty Genovese: Another side of gender-bias favoring women in bystander reactions to emergencies. Aggression and Violent Behavior, 58, 101610. https://doi.org/10.1016/j.avb.2021.101610
- Jiang, L.-L., Gao, J., Chen, Z., Li, W.-J., & Kurths, J. (2021). Reducing the Bystander Effect via Decreasing Group Size to Solve the Collective-risk Social Dilemma. Applied Mathematics and Computation, 410, 126445. https://doi.org/10.1016/j.amc.2021.126445
- Lin, C., Hou, W., Tseng, Y., Lin, M. & Griffiths, M. (2023). Validity, Reliability, and Cross-validation of a new Questionnaire developed using the Theory of Planned Behavior: The Dating Violence Bystander Help-giving Intention Questionnaire (DVBHIQ). Heliyon. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e19706
- Marmot M. (2020). Humankind neither nasty nor brutish. The Lancet, 396(10252), 660–661. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31832-8
- You, L., & Lee, Y.-H. (2019). The Bystander Effect in Cyberbullying on Social Network Sites: Anonymity, Group Size, and Intervention Intentions. Telematics and Informatics, 101284. https://doi.org/10.1016/j.tele.2019.101284
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
