Εσένα, τί σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς τον όρο “Ψυχανάλυση;”. Οι περισσότεροι ταυτίζουν την Ψυχανάλυση με τον κλάδο εκείνον της Ψυχολογίας που μελετά τις “σκοτεινές” πλευρές της ανθρώπινης ψυχής, που μονάχα φόβο και ανασφάλεια μπορούν να προκαλέσουν.Άλλοι, πάλι, πιστεύουν ότι η Ψυχανάλυση συνδέεται αποκλειστικά με το σεξουαλικό νόημα των πράξεων μας, για το οποίο άλλωστε μίλησε και ο Φρόυντ, αδιαφορώντας για οποιαδήποτε άλλη θεωρία της σχολής αυτής. Γι’αυτό πολλές φορές την υποτιμούν ή στρέφονται ακόμα και εναντίον της. Τί θα σκεφτόσασταν, όμως, αν σας έλεγα ότι η Ψυχανάλυση διαδραματίζει καίριο ρόλο στην καθημερινή μας ζωή και εισχωρεί, όπως εκείνη μοναδικά ξέρει, σε κάθε δραστηριότητα ή κατάσταση μας;
Μπερδευτήκατε λίγο, ήδη, το ξέρω. Ας πάρω λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή. Ο πατέρας της Ψυχανάλυσης Σ.Φρόυντ ανακάλυψε ότι εκτός από τη συνειδητή ζωή, υπήρχε στον άνθρωπο και μία άλλη πλευρά: τα σκοτεινά, συναισθηματικά φορτισμένα, ασυνείδητα κίνητρα, τα οποία αποτελούσαν μια απωθημένη πραγματικότητα (Κανελλοπούλου, 2007). Αυτές ακριβώς οι απωθημένες και ασυνείδητες εμπειρίες δημιουργούσαν μεγάλη ένταση στον ψυχισμό του ατόμου, η οποία επεδίωκε συνεχώς να βγει προς τα έξω. Και καθώς δεν είχε συνειδητά την ικανότητα το άτομο να εκφορτίσει όλη αυτή την ενέργειά του, την εκδήλωνε με το γνωστό σε όλους, άγχος, το οποίο τις περισσότερες φορές είχε την τάση να σωματικοποιείται.
Και θα ρωτήσει κάποιος εδώ, “πως σχετίζονται όλες αυτές οι περίπλοκες θεωρίες με την ζωή μου;”. Εδώ ακριβώς είναι που η Ψυχανάλυση εντοπίζεται ολοφάνερα στην καθημερινή μας ζωή. Που; Στις συχνές εκδηλώσεις του άγχους μέσω των νεών συμπτωμάτων της εποχής μας. Πιο συγκεκριμένα, οι ενδόμυχες επιθυμίες μπορούν να εμφανιστούν τόσο στην παιδική, όσο και στην ενήλικη ζωή. Στην προσπάθειά του, δηλαδή, το άτομο να κάνει υποφερτή την ίδια του τη ζωή, δημιουργεί τα συμπτώματά του, σωματικά και μη. Έτσι, ένα παιδί για παράδειγμα, μπορεί να εμφανίσει μαθησιακές δυσκολίες (πχ. δυσλεξία, δυσορθογραφία κλπ) ή διαταραχή ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), στην προσπάθεια του να διαχειριστεί το άγχος της ζωής του. Συνήθως, τέτοια συμπτώματα στα παιδιά, συνδέονται άμεσα με τη σχέση του γονεικού ζεύγους, τόσο μεταξύ τους όσο και με το ίδιο το παιδί. Σε ένα έντονο και γεμάτο καυγάδες οικογενειακό περιβάλλον, δηλαδή, ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει, ως μηχανισμό άμυνας, τις μαθησιακές δυσκολίες για να “αντέξει” την κατάσταση που βιώνει.
Αντίστοιχα, πολλά ψυχολογικά προβλήματα και διαταραχές, όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές στους ενήλικες, έρχονται για να κάνουν τον κόσμο λίγο πιο υποφερτό. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση των κρίσεων πανικού, που είναι ένα συχνό σύμπτωμα του ατόμου, μπορούμε να ανακαλύψουμε απωθημένες εμπειρίες γονεικής απόρριψης, οι οποίες στη συνέχεια οδήγησαν στη σωματική έκφραση των τραυματικών αυτών αναμνήσεων. Με όρους Ψυχανάλυσης, μάλιστα, εδώ μιλάμε για τα “σημαίνοντα”, τα συμπτώματα εκείνα που πάντα κάτι σημαίνουν, και που μπορούμε να το ανακαλύψουμε μέσα από τη συμβολική αναπαράστασή τους, δηλαδή μέσα από τον λόγο. Εξάλλου, όπως υποστήριξε και ο Λακάν: “Το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν μια γλώσσα” και μόνο μέσω εκείνης δύναται να έρθει στην επιφάνεια (Nasio, 2010). Όταν, λοιπόν, τα συμπτώματα καταφέρνουν να ειπωθούν, συνήθως μέσω της θεραπείας, τότε θα συνδεθούν με άλλα σημαίνοντα-συμπτώματα, δημιουργώντας έναν κύκλο σημαινόντων. Τί σημαίνει αυτό πιο απλά; Σημαίνει ότι τα συμπτώματά μας (άγχη, φοβίες κλπ) έχουν πάντα κάτι να μας πουν και να μας επαναφέρουν στη μνήμη, είτε πρόκειται για τραυματικές γονεικές εμπειρίες , είτε για τραυματικά γεγονότα στη μετέπειτα ζωή μας. Ωστόσο, μόνο όταν τα εντοπίσουμε και ανακαλύψουμε την προέλευση τους καταφέρνουμε τελικά να τα αντέξουμε και να τα ξεπεράσουμε. Γι΄αυτό, δεν είναι και λίγες οι φορές που άτομα με σωματικά συμπτώματα (κεφαλαλγίες, εξανθήματα κλπ), καταφέρνουν και τα ξεπερνούν, όταν ανακαλύπτουν την προέλευσή τους, με τη βοήθεια της θεραπείας.
Ένας ακόμη πολύ σημαντικός όρος της Ψυχανάλυσης είναι κι εκείνος της “απόλαυσης”. Στη σημερινή εποχή, οι περισσότεροι ταυτίζουν την απόλαυση κυρίως με την απόκτηση υλικών αγαθών υιοθετώντας αυξημένες καταναλωτικές συνήθειες. Ένα από τα πολλά που μας διδάσκει η Ψυχανάλυση είναι και ότι το άτομο πάντα θα αναζητά “το κάτι παραπάνω“, κάτι περισσότερο από αυτό που ήδη έχει, και ποτέ δεν θα ησυχάζει και δεν θα νιώθει ευτυχισμένο μέχρι να το έχει. Και όταν θα το έχει, αυτό το “κάτι”, πάλι δεν θα είναι ευτυχισμένο και φτου και από την αρχή, στην αέναη αναζήτηση της απόλαυσης. Όμως, εδώ ακριβώς, κρύβεται και η παγίδα της σημερινής εποχής. Σε μια εμφανώς υπερκαταναλωτική κοινωνία, όπου ο καθένας μπορεί να αποκτήσει oτιδήποτε επιθυμεί, πόσο μπορεί να επιβιώσει η Ψυχανάλυση; Όταν έχουμε τα πάντα στα πόδια μας, πώς θα αναζητάμε συνεχώς κάτι περισσότερο που θα μας κάνει ευτυχισμένους; Γι’αυτόν τον λόγο, η ίδια η Ψυχανάλυση στρέφεται κατά του καπιταλιστικού λόγου, γιατί το μόνο που καταφέρνει είναι τελικά να κάνει τους ανθρώπους περισσότερο δυστυχισμένους με την υπερπληθώρα αγαθών που τους προσφέρει.
Καταλάβατε, τώρα, γιατί η Ψυχανάλυση είναι τόσο επίκαιρη; Γιατί οι θεωρίες της παραμένουν ζωντανές, ακόμη και στο πέρασμα των χρόνων; Η Ψυχανάλυση έρχεται να δώσει απαντήσεις σε ζητήματα που άλλες θεωρίες αφήνουν ακόμη αναπάντητα και έρχεται να εξηγήσει καθημερινά φαινόμενα, βαδίζοντας σε έναν δρόμο που ο καθένας, αν το επιθυμεί, μπορεί να περπατήσει. Τελικά, εκείνο που έχει σημασία, είναι να αντιληφθούμε πως η πραγματική γαλήνη και ευτυχία της ψυχής, δεν επιδιώκεται μέσω της συνεχούς απόκτησης υλικών αγαθών. Μήπως, τελικά, έχουν δίκιο οι παππούδες μας που μας λένε, ότι στις εποχές που έζησαν δεν είχαν τίποτα, κι όμως ήταν πραγματικά ευτυχισμένοι;
Βιβλιογραφία:
Κανελλοπούλου Λ. (2007). Ψυχαναλυτικές θεωρίες προσωπικότητας. Αθήνα:Πανεπιστημιακές σημειώσειςNasio H. (2010). ΠΕΝΤΕ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ JACQUES LACAN. Αθήνα: Πατάκης
