Θεωρία Προσκόλλησης
Η θεωρία Προσκόλλησης αναδεικνύει το μεγάλο αντίκτυπο που ασκούν τα πρώιμα βιώματα στην μετέπειτα διαμόρφωση της αυτοεικόνας και της ψυχικής υγείας του ατόμου. Διατυπώθηκε από τον Άγγλο ψυχαναλυτή, John Bowlby το 1969. Πιο συγκεκριμένα, η θεωρία του βασίστηκε στις πρώιμες αλληλεπιδράσεις που συγκροτούνται ανάμεσα στον φροντιστή (συνήθως τη μητέρα) και το βρέφος (Bowlby, 1973, 1977). Ο Bowlby παρατήρησε ότι κατά την απομάκρυνση του φροντιστή το βρέφος αντιδρά έντονα και διαμαρτύρεται. Η απώλεια του φροντιστή προκαλεί μια έντονη αναστάτωση και άγχος στο παιδί εκδηλώνοντας το μετέπειτα με διάφορους τρόπους (για παράδειγμα με το κλάμα). Αυτό υποδεικνύει μια έμφυτη ανάγκη του βρέφους να δεθεί και να δεχθεί περίθαλψη από τον φροντιστή.
Σύμφωνα με τον Bowlby, η ανάπτυξη ενός ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης συντελεί στην δημιουργία μιας υγιής αυτοεικόνας στην ενήλικη ζωή. Η μορφή που θα έχει αυτός ο πρώτος συναισθηματικός δεσμός ανάμεσα στον φροντιστή και το βρέφος αποτελεί το μοντέλο σχέσεων και συμπεριφορών που θα υιοθετήσει το παιδί κατά την ενήλικη ζωή του.
Η έλλειψη συναισθηματικής φροντίδας από τον φροντιστή στο παιδί έχει ως απόρροια το άτομο στην ενήλικη ζωή να διαμορφώσει έναν ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης που θα επηρεάσει ποικιλοτρόπως διάφορες πτυχές της ζωής του. Η διαμόρφωση της προσωπικότητας, των κοινωνικών συμπεριφορών θα επηρεαστεί άμεσα από αυτόν τον δεσμό.
Η θεωρητική προσέγγιση του Bowlby ενισχύθηκε αργότερα από την εμπειρική έρευνα της Mary Ainsworth. Κατά καιρούς έχουν υπάρξει διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις των τύπων προσκόλλησης. Οι πιο διαδεδομένη κατηγοριοποίηση είναι η εξής: Ασφαλής, Απορριπτικός/Αποφευκτικός, Αγχώδης/Αμφιθυμικός και Αποδιοργανωμένος δεσμός προσκόλλησης (Bartholomew, & Horowitz, 1991).
Τύποι Προσκόλλησης
- Ασφαλής δεσμός προσκόλλησης
Ένα παιδί με ασφαλή δεσμό προσκόλλησης είναι πιθανότερο στην ενήλικη ζωή να διαμορφώσει μια θετική εικόνα για τον εαυτό του, υψηλή αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση και ενσυναίσθηση. Νιώθει ότι μπορεί να βασιστεί σε άλλα άτομα και ταυτόχρονα θεωρεί τον εαυτό του άξιο αγάπης. Συνακόλουθα, το άτομο διαθέτει λειτουργικές δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης.
- Απορριπτικός/Αποφευκτικός δεσμός προσκόλλησης
Σε αυτή τη περίπτωση η μητέρα τηρεί μια απορριπτική στάση απέναντι στο βρέφος. Συνήθως είναι επικριτική ή αντιδρά με έντονο θυμό στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Το παιδί καθώς έχει βιώσει έντονα την απόρριψη, στην ενήλικη ζωή του αποφεύγει τη συγκρότηση στενών διαπροσωπικών σχέσεων με απόρροια να γίνει υπερβολικά ανεξάρτητο και αυτοεξαρτώμενο. Παράλληλα, προσπαθεί να μη δείχνει τα αρνητικά του συναισθήματα καθώς τα αντιλαμβάνεται ως σημάδι αδυναμίας.
- Αγχώδης/Αμφιθυμικός δεσμός προσκόλλησης
Τα παιδιά που αναπτύσσουν αυτόν τον δεσμό προσκόλλησης συνήθως έχουν μια μητέρα που είναι απρόβλεπτη ως προς την ανταπόκριση της στις ανάγκες του βρέφους, δηλαδή δεν είναι σταθερά διαθέσιμη. Στην ενήλικη ζωή τα άτομα αυτά παρουσιάζουν δυσκολία αυτορρύθμισης των αρνητικών τους συναισθημάτων, της παρορμητικότητάς του ενώ συγχρόνως εκδηλώνουν επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Αποδιοργανωμένος δεσμός προσκόλλησης
Σε αυτή τη κατηγορία παρατηρείται μια κακή, βίαιη ή κακοποιητική σχέση ανάμεσα στον φροντιστή και το παιδί. Το παιδί βιώνει έντονο φόβο και ανασφάλεια αναζητώντας συχνά ασφάλεια σε αγνώστους. Στην ενήλικη ζωή το άτομο διαμορφώνει μια αρνητική αυτοεικόνα θεωρώντας ότι δεν αξίζει αγάπη και φροντίδα.
Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας
Στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας κυριαρχούν τα αισθήματα μεγαλείου, η αλαζονεία και μια υπερδιογκωμένη εικόνα του εαυτού (American Psychiatric Association, 2013). Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία στο να συγκροτήσουν αληθινές και ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις καθώς το εγώ τους είναι στο επίκεντρο. Τα πρώτα συμπτώματα της διαταραχής συνήθως εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας ή στην πρώιμη νεαρή ζωή. Το ποσοστό εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό κυμαίνεται ανάμεσα στο 1%-5.3%. Παρουσιάζει υψηλή συννοσηρότητα με άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη, χρήση ουσιών, διατροφικές διαταραχές. Ταυτόχρονα, μπορεί να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές προσωπικότητας όπως τη Μεταιχμιακή ή την Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.
Σύμφωνα με το DSM-V, τα διαγνωστικά κριτήρια της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας είναι τα εξής:
- Το άτομο θεωρεί ότι είναι ιδιαίτερο και ξεχωριστό για αυτό πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άτομα αντίστοιχου κύρους και επιπέδου (βιώνει έντονα την αίσθηση μεγαλείου).
- Έχει χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης (αδυνατεί να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τις ανάγκες και τα συναισθήματα άλλων ατόμων).
- Συχνά νιώθει έντονη ζήλεια για τους άλλους ή θεωρεί ότι οι άλλοι τον/την ζηλεύουν λόγω της υπεροχής του/της
- Επιδεικνύει αλαζονική στάση και συμπεριφορά απέναντι στους άλλους (υποτιμάει τους άλλους).
- Φέρει μια μεγαλειώδη αίσθηση για τη σπουδαιότητα και την αξία του/της (χωρίς να έχει επιτύχει στην πραγματικότητα αξιόλογα επιτεύγματα περιμένει οι άλλοι να τον αντιμετωπίζουν ως ανώτερο των υπολοίπων). Επιζητά έντονα την αναγνώριση και την επιβεβαίωση ενώ παράλληλα παρουσιάζει ευαισθησία στην κριτική των άλλων.
- Έχει έντονες φαντασιώσεις για τον εαυτό του/της που σχετίζονται με την δύναμη, την ευφυϊα, την ομορφιά, την επιτυχία.
- Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό από τα άτομα γύρω του.
- Επιθυμεί ευνοϊκή μεταχείριση, συμμόρφωση των άλλων σύμφωνα με τις προσδοκίες του/της και έχει μια αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων.
- Εκμεταλλεύεται άλλα άτομα με σκοπό να ικανοποιήσει προσωπικές επιθυμίες και σκοπούς.
Πώς η θεωρία Προσκόλλησης μπορεί να επεξηγήσει την εκδήλωση της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας;
Ο ίδιος ο Bowlby ανέφερε ότι ένας ανασφαλής δεσμός προσκόλλησης μπορεί να συμβάλει στην εκδήλωση μιας διαταραχής προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή. Ειδικότερα,τα ευρήματα αρκετών ερευνών αναφέρουν ότι υφίσταται αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στον ασφαλή δεσμό προσκόλλησης και στην Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (Cramer, 2019 . Schmahl, Luan Phan, Friedel, & Siever, 2018). Εν αντιθέσει, έχει βρεθεί ότι υπάρχει μια θετική σύνδεση ανάμεσα στην Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας και στους ανασφαλείς δεσμούς προσκόλλησης (Neumann, 2017). Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που έχουν δεχθεί συναισθηματική κακοποίηση, απόρριψη, αποδοκιμασία ή αδιαφορία από τους γονείς τους κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά (Kealy, Hadjipavlou, & Ogrodniczuk, 2015). Κάποιες άλλες έρευνες αναφέρουν ότι και οι γονείς που έχουν πεποιθήσεις ανωτερότητας για το παιδί τους (ικανοποιώντας δικές τους ανάγκες με αυτό τον τρόπο) είναι πολύ πιθανό η στάση τους αυτή να επηρεάσει εσφαλμένα την αυτοεικόνα του παιδιού. Το παιδί μεγαλώνοντας θα αναπτύξει αλαζονικές και ναρκισσιστικές συμπεριφορές επηρεαζόμενο από τις πεποιθήσεις των γονιών του ότι υπερτερεί έναντι των υπολοίπων (Rohmann, Neumann, Herner, & Bierhoff, 2012).
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5 (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Bartholomew, K., & Horowitz, L. M. (1991). Attachment styles among young adults: a test of a four-category model. Journal of personality and social psychology, 61(2), 226.
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Separation (Vol. 2). New York, NY: Basic Books.
Bowlby, J. (1977). The making and breaking of affectional bonds. Aetiology and psychopathology in the light of attachment theory. An expanded version of the Fiftieth Maudsley Lecture, delivered before the Royal College of Psychiatrists, 19 November 1976. The British Journal of Psychiatry, 130,201–210.http://dx.doi.org/10.1192/bjp.130.3.201
Cramer, P. (2019). Narcissism and Attachment. The Journal of Nervous and Mental Disease, 207(2), 69–75. doi:10.1097/nmd.0000000000000919
Kealy, D., Hadjipavlou, G. A., & Ogrodniczuk, J. S. (2015). On overvaluing parental overvaluation as the origins of narcissism. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(23), E2986-E2986.
Neumann, E. (2017). Emotional Abuse in Childhood and Attachment Anxiety in Adult Romantic Relationships as Predictors of Personality Disorders. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 26(4), 430–443. doi:10.1080/10926771.2017.1299826
Rohmann, E., Neumann, E., Herner, M.J., & Bierhoff, H.W. (2012). Grandiose and vulnerable narcissism: Self-construal, attachment, and love in romantic relationships. Eur Psychol., 17, 279–290.
Schmahl, C., Luan Phan, K., Friedel, R. O., & Siever, L. J. (2018). Neurobiology of Personality Disorders. UK: Oxford University Press.
