Εισαγωγή
Σύμφωνα με τη διαπροσωπική προσέγγιση της προσωπικότητας, η προσωπικότητα ενός ατόμου απαρτίζεται από το σύνολο των νοητικών διαδικασιών, που αφορούν την εσωτερική αναπαράσταση του εαυτού και των άλλων, η οποία εκδηλώνεται στο επίπεδο της διαπροσωπικής συμπεριφοράς. Έτσι, το κάθε άτομο γίνεται αντιληπτό στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων που έχει εμπλακεί στην πορεία της ζωής του (Ainsworth, 1989).
Ανεξάρτητα από τις διαδικασίες και τις απόψεις σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις, η σημασία τους για την καλή ζωή και την εξέλιξη του κάθε ατόμου έχει επισημανθεί από την αρχαιότητα. Ο Πλάτωνας, στο Συμπόσιο, αναφέρει ότι η δύναμη των ανθρώπων θεωρούνταν «ύβρις» για τους θεούς και έτσι ο Δίας τους τεμάχισε στα δύο (Γιοντζής, 2014). Από τότε, ο καθένας ψάχνει το άλλο του μισό για να ολοκληρωθεί. Ο Αριστοτέλης, στα Ηθικά Νικομάχεια, αναφέρει ότι ο άνθρωπος από την φύση του είναι ον προορισμένο να ζει και να συνδιαλέγεται με τους άλλους, και ότι κανείς άνθρωπος, που ζει μόνος, δε μπορεί να είναι ευτυχισμένος (Ξανθόπουλος, 2008).
Αν μπορούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό για τις στενές σχέσεις, θα λέγαμε πως είναι αυτές, στις οποίες υπάρχει υψηλό επίπεδο οικειότητας μεταξύ δύο ατόμων. Ο Robert Hinde (1976) όρισε τις διαπροσωπικές σχέσεις ως ένα δέσιμο ανάμεσα σε δύο άτομα που γνωρίζουν το ένα το άλλο και που σε κάποια φάση της ζωής τους, έχουν αναπτύξει μια σειρά αλληλεπιδράσεων. Ο Kelley (1983) υποστηρίζει ότι η ύπαρξη μιας στενής διαπροσωπικής σχέσης συνδέεται με το γεγονός ότι δύο άνθρωποι ασκούν ο ένας στον άλλον, ισχυρή και συχνή επίδραση για μεγάλο χρονικό διάστημα, με υψηλό βαθμό αλληλεξάρτησης. Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων εξυπηρετεί πολλές και διαφορετικές ανάγκες του κάθε ατόμου. Αυτές περιλαμβάνουν τις συναισθηματικές ανάγκες, για παράδειγμα την αποδοχή και την εγγύτητα, επαγγελματικές ανάγκες, όπου δημιουργούνται για να εξυπηρετήσουν τους επαγγελματικούς στόχους, λειτουργικές, για τη διευκόλυνση των αναγκών της καθημερινότητας, αλλά αποτελούν και βασική βιολογική ανάγκη μας.
Θεωρία δεσμού ή προσκόλλησης σύμφωνα με τον John Bowlby
Η ψυχολογική θεώρηση του Attachment Theory κατά τον Bowlby (1969, 1973, 1988) εστιάζει στις διαπροσωπικές σχέσεις, ως θεμελιώδες συστατικό της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης του ατόμου. Τονίζεται,, έντονα, ότι η ανάπτυξη του ανθρώπου εξαρτάται από τη δημιουργία αμοιβαίων ικανοποιητικών διαπροσωπικών σχέσεων και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η σχέση γονέα-παιδιού από τη βρεφική ηλικία (Bretherton, 1992), η οποία επηρεάζει τις σχέσεις που διαμορφώνονται στην ενήλικη ζωή. Ο Bowlby περιγράφει, ως συμπεριφορά προσκόλλησης, κάθε μορφή συμπεριφοράς που στοχεύει στην εγγύτητα με κάποιο άτομο που εκλαμβάνεται ως πιο δυνατό ή πιο σοφό (Frankel & Bates, 1990). Το πρόσωπο προσκόλλησης θεωρείται μια βάση ασφαλείας για να μπορέσει το βρέφος να εξερευνήσει το περιβάλλον, και να αντιμετωπίσει κάποια άγνωστη ή απειλητική κατάσταση. Η έννοια του δεσμού αναφέρεται στον δυνατό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ του βρέφους και της μητέρας ή και άλλων ατόμων κατά το πρώτο έτος της ζωής του. Αυτή η σχέση εκφράζεται από μια αμοιβαία τρυφερότητα και κυρίως από την αναζήτηση και τη διατήρηση της εγγύτητας του βρέφους με το πρόσωπο ή τα πρόσωπα προς τα οποία είναι προσκολλημένο. (Ainsworth, Blehar, Waters & Wall, 1978, Bowlby, 1969). Το σύστημα συναισθηματικού δεσμού αντιπροσωπεύει ένα βιολογικά προκαθορισμένο σύστημα κινήτρου και συμπεριφοράς, που εξυπηρετεί τις ανάγκες επιβίωσης του βρέφους και ενεργοποιείται μετά τη γέννηση σε σχέση με συγκεκριμένα πρόσωπα. Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται εξαρτάται από τη σχέση του βρέφους με τον βασικό φροντιστή του (Bowlby 1969, 1973). Κατά τον Bowlby, η πρωταρχική αυτή σχέση προσκόλλησης είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της κρίσιμης και ευαίσθητης περιόδου των δύο πρώτων χρόνων της ζωής.
Στάδια αντιμετώπισης αποχωρισμού
Το 1969 ανέπτυξε τη θεωρία του παρατηρώντας την αντίδραση βρεφών όταν αποχωρίζονταν τη μητέρα τους, και περιέγραψε τρία στάδια αντιμετώπισης του αποχωρισμού με στόχο να διατηρηθεί η κοντινότητα με το πρόσωπο προσκόλλησης. Το πρώτο στάδιο είναι η έντονη διαμαρτυρία του βρέφους, που εκφράζεται με έντονο κλάμα και θυμό μέχρι την επανένωση με το πρόσωπο προσκόλλησης. Το δεύτερο στάδιο είναι η απόγνωση όπου, αν δεν καταφέρει αυτό που επιθυμεί μέσω της διαμαρτυρίας, τότε το βρέφος-το παιδί γίνεται πιο ήρεμο, επειδή οι ελπίδες για την επιστροφή της μητέρας του έχουν εξασθενίσει, η ελπίδα δηλαδή εναλλάσσεται με την απελπισία. Το τρίτο στάδιο είναι η φάση της συναισθηματικής αποδέσμευσης, όπου το βρέφος μοιάζει σαν να ξέχασε την μητέρα του και όταν την ξαναβλέπει μοιάζει, για κάποιο ανεξήγητο λόγο, αδιάφορο απέναντί της.
Τα παραπάνω στάδια παρατηρούνται σε όλες τις περιπτώσεις αποχωρισμού, ανεξάρτητα από τις διαφορές σε ένταση και διάρκεια (Cassidy, 1998). Σύμφωνα με τον Bowlby, οι εμπειρίες προσκόλλησης της βρεφικής ηλικίας σχηματίζουν τις εσωτερικές αναπαραστάσεις του εαυτού και των άλλων, βάση των οποίων το παιδί μεγαλώνοντας ερμηνεύει τις καταστάσεις και σχεδιάζει το μέλλον. Το άτομο μέσα από αυτές τις εμπειρίες διαμορφώνει τις κεντρικές πεποιθήσεις του σχετικά με το βαθμό που αξίζει να αγαπηθεί και τις προσδοκίες από τους άλλους με τους οποίους σχετίζεται.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Ainsworth, M. D. (1989). Attachments beyond infancy. American Psychologist, 44, 709-716.
Ainsworth, M. D., Blehar, M., Waters, E., & Wall, S. (2015). Patterns of attachement. A psychological study of the strange situation. New York: Psychology Press.
Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. New York: Basic Books.
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss, Vol. 2: Separation. New York: Basic Books.
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss, Vol. 1: Attachment. New York: Basic Books.
Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth. Developmental Psychology, 28, 759-775.
Cassidy, J. (1998). Attachment and object relations theories and the concept of independent behavioral systems. Social Development, 7, 120-126.
Frankel, K. A., & Bates, J. E. (1990). Mother-toddler problem solving: Antecedents in attachment, home behavior, and temperament. Child Development, 61(3), 810–819.
Hinde, R. A. (1981). The bases of a science of interpersonal relationships. In Personal Relationships I: Studying Personal Relationships. ed. S. Duck, R. Gilmour, pp. 1-22. London: Academic.
Kelley, H. H. (1983b). The situational origins of hunan tendencies: a further reason for the formal analysis of structures. Pers. Soc. Psychol. Bull, 9, 8-30.
Γιοντζής, Β. (2014). Πλάτωνος Συμπόσιο. Ο έρωτας ως πάθος δημιουργίας και πόθος αθανασίας. Αθήνα: Μυρμιδόνες.
Ξανθόπουλος, Ν. (2008). Αριστοτέλους: Ηθικά Νικομάχεια, Τόμος Β΄. Αθήνα: Αφοί Κυριακίδη.
