Ο θάνατος, σύμφωνα με τη Δυτική κουλτούρα, θεωρείται φυσική εξέλιξη, αναπόφευκτο γεγονός στη ζωή ενός ανθρώπου. Αν και γνωρίζουμε, όμως, ότι όλα κάποτε τελειώνουν, βιώνουμε τον θάνατο οδυνηρά και επώδυνα. Έχουμε αναπτύξει, βέβαια, άμυνες που κατευνάζουν με τον καιρό το αίσθημα του πένθους: «Ήταν μεγάλος/η», «δεν πονάει πια», «θα συναντηθούμε στην άλλη ζωή», «μας βλέπει και μας προστατεύει». Όταν, όμως, γνωρίζουμε ότι κάποιος πρόκειται να πεθάνει, καθώς πάσχει από κάποια ασθένεια πόσο εύκολο είναι να προετοιμάσουμε τον εαυτό μας είτε ως φροντιστές, φίλοι, συγγενείς, σύντροφοι είτε ως πάσχοντες; Άραγε, μπορεί κανείς να σηκώσει το βάρος που κρύβει το άγνωστο;
Η ψυχίατρος Kuebler- Ross, μέσα από το βιβλίο της «Ο θάνατος και ο ετοιμοθάνατος» (Death and dying- 1969) περιγράφει τα 5 στάδια από τα οποία διέρχεται το άτομο που βρίσκεται στο φάσμα του θανάτου. Αυτό αφορά κυρίως σε περιπτώσεις ανίατων ασθενειών με τις οποίες ασχολήθηκε παρακολουθώντας τις εμπειρίες δείγματος γυναικών μέσης ηλικίας με καρκίνο.
Όταν ανακοινώνεται στον πάσχοντα η κατάσταση της υγείας του, η σοβαρότητα, ο κίνδυνος και η θεραπεία που πρέπει να ακολουθήσει από τον θεράποντα ιατρό, ξεκινάει το 1ο στάδιο. Ο ασθενής βιώνει αυτό το στάδιο σοκαρισμένος. Δυσκολεύεται να πιστέψει αυτό που του συμβαίνει, κυριαρχεί η άρνηση. Ακολουθούν διάφορες ενέργειες για να εξακριβωθεί αν είναι ορθή η διάγνωση και πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί. Υποβάλλεται σε πληθώρα εξετάσεων, αναζητά 2η και 3η γνώμη από γιατρούς. Προοδευτικά αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι τα δεδομένα δεν είναι εύκολο να αλλάξουν. Όταν η διάγνωση επιβεβαιωθεί και δεν υπάρχει πλέον το περιθώριο για αμφιβολίες και αμφισβητήσεις επέρχεται το 2ο στάδιο, χαρακτηριστικό του οποίου είναι ο θυμός. Το αίσθημα της αδικίας, δίνει χώρο σε μία και μοναδική ερώτηση: «γιατί σε μένα;». Δεν αποκλείεται το στάδιο αυτό να βιώνεται με επιθετικότητα προς τους άλλους που είναι υγιείς, αυτομάτως θεωρούνται «ευνοημένοι» και δεν μπορούν να καταλάβουν και να συναισθανθούν τον πάσχοντα, όπως ο ίδιος πιστεύει. Στο 3ο στάδιο, το άτομο προσπαθεί με κάθε τρόπο να παρατείνει την ζωή του. Διαπραγματεύεται με τον γιατρό πιθανές λύσεις, εναλλακτικές θεραπείες. Συχνά οι άνθρωποι σε αυτό το στάδιο στρέφονται στον Θεό. Υπόσχονται να γίνουν καλύτεροι, να πηγαίνουν πιο συχνά στην εκκλησία, κάνουν τάματα, προσευχή με την ελπίδα να γίνει κάποιο θαύμα και να βελτιωθεί η κατάσταση της υγείας τους. Όσο η ασθένεια προχωράει όμως, βυθίζονται στην θλίψη. Στο 4ο στάδιο όλο και περισσότερο ο ασθενής συνειδητοποιεί την κατάσταση του, αισθάνεται απελπισία και λύπηση για τον εαυτό του. Απομονώνεται κοινωνικά και το αίσθημα του αβοήθητου κυριαρχεί. Ωστόσο, αν υπάρχει ένα υποστηρικτικό δίκτυο ανθρώπων είναι πιθανό τελικά, στο 5ο και τελευταίο στάδιο να αποδεχθεί κανείς τον επερχόμενο θάνατο του και να φθάσει σε αυτόν με ψυχική ηρεμία.
Οι έρευνες δείχνουν πως οι άνθρωποι που πιστεύουν και στρέφονται στην θρησκεία, έχουν εν γένει μία περισσότερο θετική εμπειρία θανάτου. Αναφέρουν ότι βλέπουν οράματα με Αγίους, αγγέλους που έρχονται να τους πάρουν και αυτό τους προσδίδει γαλήνη και ηρεμία. Ωστόσο, σε όλες τις θανατηφόρες ασθένειες οι πάσχοντες δημιουργούν εικόνες για τους εαυτούς τους όντες ασθενείς. Οι εικόνες αυτές ενέχουν αισθήματα φόβου, ανημποριάς, απελπισίας, αβεβαιότητας, οργής. Οι φροντιστές είναι σημαντικό να λαμβάνουν υπόψιν τις εικόνες αυτές οι οποίες ενδέχεται να έχουν μια μακρά διάρκεια αν κάνουμε λόγο για μία χρόνια συνθήκη. Σε κάθε περίπτωση, η πνευματική αναζήτηση και η κοινωνική υποστήριξη είναι αποφασιστικής σημασίας.
Βιβλιογραφία
- Ευκλείδη, Α. (2011). Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας. Πεδίο. 405-412.
- Kubler – Ross, E. (2019). Πλησιάζοντας τον θάνατο: τα 5 στάδια του πένθους. Ίκαρος.
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
