Η δύναμη της νευροχημείας
Ο εγκέφαλος είναι η πηγή της ζωής, όπου συμβαίνουν ηλεκτροχημικές διεργασίες. Είναι το μέρος, όπου αποθηκεύεται μέσω των αισθήσεών μας κάθε λαμβανόμενη πληροφορία από το περιβάλλον. Εκεί,υπάρχουν οι αναμνήσεις μας και είναι το όργανο που ελέγχει κάθε μας κίνηση.
Τα βασικά δομικά μέρη του εγκεφάλου είναι οι νευρώνες μέσα από τους οποίους «χτίζεται» η επικοινωνία και οι διακλαδώσεις, που μεταφέρουν την πληροφορία και συμβάλλουν στην αλληλεπίδραση των νευρώνων. Το κεντρικό νευρικό σύστημα αποτελείται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, ενώ το περιφερικό νευρικό σύστημα συνδέει το πρώτο με τους αισθητήριους δέκτες, τους μύες και τους αδένες.
Το περιφερικό νευρικό σύστημα αποτελείται από δύο μέρη: το σωματικό και το αυτόνομο. Ειδικότερα, το αυτόνομο νευρικό σύστημα χωρίζεται σε συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό. Το συμπαθητικό ενεργοποιείται και απαντά σε καταστάσεις έντασης π.χ. ο φόβος, το κρύο και η ζέστη. Παρατηρείται ταχυκαρδία, αυξημένη αρτηριακή πίεση, αυξημένη παροχή αίματος στους σκελετικούς μύες, γλυκογονόλυση στο συκώτι, εφίδρωση. Το παρασυμπαθητικό, από την άλλη, κινητοποιεί λειτουργίες που είναι απολύτως απαραίτητες για την ζωή π.χ. ο ρυθμός της καρδιάς και η αναπνοή. Ακόμη συμβάλλει στην πεπτική λειτουργία και στην ούρηση.
Οι νευρώνες, οι οποίοι δεν είναι τίποτα άλλο παρά νευρικά κύτταρα, είναι οι δομικές μονάδες του νευρικού συστήματος. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ο αριθμός τους ξεπερνά τα 50 δισεκατομμύρια και ανάλογα με το σημείο που βρίσκονται και την εξειδίκευσή τους, παίρνουν διαφορετικά ονόματα. Υπάρχουν οι αισθητικοί νευρώνες, οι οποίοι στέλνουν πληροφορίες από τους ιστούς και τα αισθητήρια όργανα προς τον νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο. Αντίθετα, οι κινητικοί νευρώνες στέλνουν μηνύματα από τον εγκέφαλο στους ιστούς και τα όργανα.
Οι νευρώνες αποτελούνται από το κύριο σώμα και τις διακλαδώσεις ή αλλιώς δενδρίτες. Από το κύριο σώμα ξεκινάει μια ίνα, που ονομάζεται άξων και συμβάλλει στην επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων. Η πίεση, το φως, η ζέστη, η αφή ή τα χημικά μηνύματα που πηγάζουν από γειτνιάζοντες νευρώνες ερεθίζουν τον συγκεκριμένο με την συμβολή των δενδριτών. Μπορούμε να το φανταστούμε σαν ένα ηλεκτρικό ρεύμα, που μεταδίδεται από τον ένα νευρώνα στον άλλο. Η ένωση μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η επικοινωνία τους καλείται σύναψη.
Οι απολήξεις του άξονα εκλύουν στο συναπτικό χάσμα χημικές ουσίες, τους λεγόμενους νευροδιαβιβαστές. Ας φανταστούμε ότι οι νευροδιαβιβαστές είναι τα «κλειδιά», που ανοίγουν τις «πόρτες» του νευρώνα. Μια σημαντική κατηγορία νευροδιαβιβαστών είναι οι βιογενείς αμίνες, όπως η ακετυλοχολίνη. Λειτουργεί ως αγγελιοφόρος του κινητικού νευρώνα και προκαλεί την σύσπαση του αντίστοιχου μυός.
Οι κατεχολαμίνες είναι μια άλλη κατηγορία βιογενών αμινών. Μια πασίγνωστη κατεχολαμίνη είναι η αδρεναλίνη. Η ισταμίνη ανήκει και αυτή στην ευρύτερη οικογένεια των παραπάνω. Είναι υπεύθυνη για την γαστρική έκκριση και έχει παρεμβατικό ρόλο στις αλλεργικές αντιδράσεις. Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε την σεροτονίνη, η οποία επιδρά στον πόνο, στην νύστα, στην αναστολή της πείνας και του σεξ, στη διακοπή της παρορμητικότητας, ενώ τροποποιεί την ψυχολογική κατάσταση.
Η εγκεφαλική μάζα περιέχει διάφορα μόρια νευροδιαβιβαστών, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και «ενδογενείς οπιώδεις μορφίνες» ή αλλιώς ενδορφίνες. Μια άλλη ονομασία των ενδορφινών είναι εγκεφαλίνες. Βρίσκονται σε ολόκληρο το νευρικό σύστημα, είναι ισχυρά αναλγητικά και απελευθερώνονται, όταν πονάμε ή όταν ασκούμαστε έντονα. Η σωματοστατίνη αποτελεί ένα πεπτίδιο βρισκόμενο κυρίως στον υποθάλαμο. Συμβάλλει αποφασιστικά στην παραγωγή της αυξητικής ορμόνης και βοηθάει στην μετάδοση της ντοπαμίνης στους εγκεφαλικούς νευρώνες. Τέλος, άλλα πεπτίδια είναι η ουσία Π, η χολοκυστοκινίνη και η νευροτενσίνη.
Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, γίνεται κατανοητό πόσο πολύπλοκη λειτουργία παρουσιάζει ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα γενικότερα. Επιπλέον, καταδεικνύεται η θεμελιώδης σημασία της νευροχημείας στην λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Σε επόμενο άρθρο θα γίνει αναφορά στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και πώς αυτές είναι υπεύθυνες για τις γνωστικές μας λειτουργίες, τα συναισθήματα, την μάθηση, την καλοσύνη, την κακία, αλλά και τον έλεγχο του υπόλοιπου σώματος και των επιμέρους λειτουργιών του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σύγχρονη ψυχολογία. Α΄ τόμος. Αθήνα: Ευρωεκδοτική, σελ. 40-68.
Τσόχας Α Κ, Χατζηχρήστου Θ Ε. Κλινική Φαρμακολογία. Β΄ τόμος. Αθήνα: Εκδόσεις Λύχνος, 2004, σελ. 11-22.
