Αρχικά, ας δώσουμε τον ορισμό του στρες. Παρόλο που κάποιοι θεωρούν το στρες σαν μια εξωτερική δύναμη, το σωστό είναι ότι αποτελεί την φυσιολογική αντίδραση σε ορισμένα ερεθίσματα. Επέρχεται κινητοποίηση του σώματος, ούτως ώστε να προσαρμοστεί ο οργανισμός στις όποιες αλλαγές της καθημερινής μας ζωής. Το στρες δεν είναι πάντα κακό, αφού είναι απαραίτητο για την διατήρηση της ζωής. Ενεργοποιεί το σώμα μας, για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση παρουσιαστεί. Όμως σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την αρνητική έκφανση αυτού του φαινομένου.
Πολλά είναι τα αίτια ή αλλιώς ερεθίσματα, που πυροδοτούν το στρες στη ζωή μας. Οι δυσκολίες της εργασιακής μας ζωής, ο ανεπαρκής ύπνος, ακόμα και η υπερπληθώρα πληροφοριών, που καθημερινά μας κατακλύζουν μπορούν να μας στρεσάρουν. Το στρες, όμως, έχει να κάνει και με προσωπικά χαρακτηριστικά, όπως η ιδιοσυγκρασία μας και οι εμπειρίες, που κουβαλάμε. Επομένως, ένα δυσάρεστο κατά κανόνα γεγονός μπορεί να επιδράσει σε εμάς τελείως διαφορετικά ή πιο συχνά με άλλη ένταση απ’ ότι σε κάποιο άλλο άτομο. Όταν κάτι συμβαίνει και υπερβαίνει τις ικανότητες διαχείρισής του από μέρους μας είναι πιθανό να προκαλέσει στρες και κατ’ επέκταση άλλα δυσάρεστα συμπτώματα στον οργανισμό μας.
Στις δυτικές κοινωνίες επικρατεί η αντίληψη ότι η επιτυχία, ο πλούτος και η άνοδος σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα εξασφαλίζουν την παντοτινή ευτυχία, κάτι που αρκετές φορές αποδεικνύεται φενάκη. Πολλάκις προκαλούν στρες και δυσθυμία. Η δυσάρεστη αυτή κατάσταση μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια. Το στρες, που χαρακτηρίζεται οξύ οφείλεται σε μια άμεση απειλή, ενώ το χρόνιο σε καταστάσεις, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις ή τα οικονομικά θέματα.
Ποια είναι τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν μια εκδήλωση στρες; Οι χτύποι της καρδιάς γίνονται πιο γρήγοροι, όπως και η αναπνοή, ενώ αυξάνεται και η αρτηριακή πίεση. Κάτι άλλο, που πολλοί δεν φαντάζονται είναι ότι κατά την διάρκεια μιας στρεσογόνου αντίδρασης η τιμή του σακχάρου στο αίμα αυξάνεται. Επίσης, η έκφραση «μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι» δεν ακούγεται μόνο όταν είμαστε οργισμένοι, αλλά και όταν είμαστε στρεσαρισμένοι. Τότε, αυξάνεται η ροή του αίματος στον εγκέφαλο και στους μεγάλους μύες. Παρατηρείται εφίδρωση, ενδεχομένως ναυτία, συχνοουρία, ξηροστομία, ακόμα και μουδιάσματα. Μετά την πάροδο της απειλής, το σώμα αρχίζει να χαλαρώνει.
Όταν τα επεισόδια στρες επαναλαμβάνονται συχνά και παίρνουν έναν πιο μόνιμο χαρακτήρα, κινδυνεύουμε να αναπτύξουμε σωματικές, αλλά και ψυχικές ασθένειες. Τέτοιες μπορεί να είναι απλοί πονοκέφαλοι, οι οποίοι είναι πολλές φορές βασανιστικοί και διαλύουν στην κυριολεξία την καθημερινότητα του πάσχοντα, μέχρι σοβαρές καρδιοπάθειες. Τέτοιες είναι οι αρρυθμίες, η στηθάγχη (ένας τύπος πόνου στο στήθος), οι θρομβώσεις, καθώς επίσης και η καρδιακή προσβολή. Πολλά προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας μπορεί να χειροτερέψουν, όπως το άσθμα και οι γαστρεντερικές παθήσεις (π.χ. ελκώδης κολίτιδα). Από το στρες δεν μένει ανεπηρέαστο το ανοσοποιητικό λόγω της κορτιζόλης, μιας ορμόνης που παράγεται όταν βιώνουμε τέτοιες καταστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο είναι πιθανόν να εκδηλωθούν μολυσματικές ασθένειες με πιο συχνές την γρίπη και το κρυολόγημα. Ακόμη, ο έλεγχος του χρόνιου πόνου καθίσταται δυσκολότερος και μπορεί να επηρεαστεί η ψυχική υγεία με πρόκληση διαταραχών, όπως η κατάθλιψη.
Ποια είναι τα σημάδια, για να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα στην αρχή του; Αυτά μπορεί να είναι ο πονοκέφαλος, περιστατικά αϋπνίας, στομαχικοί πόνοι ή εντερικές διαταραχές. Αλλαγές στην ψυχολογία μπορεί να υποδηλώσουν την ύπαρξη στρες, όπως η οξύθυμη συμπεριφορά σε κοντινά μας πρόσωπα. Άλλα αρνητικά συναισθήματα μπορεί να είναι η απαισιοδοξία, ο αρνητισμός, η κυνικότητα ή η ιδέα ότι αποτελούμε θύματα και βρισκόμαστε σε ανυποληψία. Υπάρχει πιθανότητα να μην μας ευχαριστούν δραστηριότητες, που κάποτε τις απολαμβάναμε, ενώ παρατηρείται διαφορά στην ένταση του συναισθήματος είτε αυτό είναι κλάμα είτε γέλιο.
Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστεί το στρες και να απαλύνουμε τις επιπτώσεις του στην καθημερινότητά μας και στην πολύτιμη υγεία μας. Ένα πρώτο βήμα είναι να μιλήσουμε για τα προβλήματα που βιώνουμε σε έμπιστα άτομα και να απολαύσουμε μουσική. Μια άλλη καλή ιδέα είναι να κάνουμε ένα ζεστό, χαλαρωτικό μπάνιο με αιθέρια έλαια, όπως λεβάντας, που είναι πασίγνωστη για τις καλμαντικές της ιδιότητες. Ένα στοιχείο από την ζωή μας, στο οποίο πρέπει να επέμβουμε οπωσδήποτε είναι η διατροφή μας. Καλές επιλογές είναι τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνες, βασικά λιπαρά οξέα (ω3), αντιοξειδωτικά ή ακατέργαστους υδατάνθρακες. Επίσης, πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στην ποικιλία και να αποφεύγουμε την υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης. Η κατανομή όσο και το μέγεθος των γευμάτων επηρεάζουν γενικότερα τον οργανισμό μας, ενώ το αλκοόλ πρέπει να καταναλώνεται με μέτρο. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής προϋποθέτει άσκηση και αυξημένη σωματική δραστηριότητα. Ένας άλλος τρόπος είναι να ξεκινήσουμε ψυχοθεραπεία με πιο ενδεδειγμένο το γνωστικό-συμπεριφορικό μοντέλο ή όποιο άλλο μοντέλο ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία και την φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Οι συνεδρίες θα μας βοηθήσουν να τροποποιήσουμε συμπεριφορές, αλλά και θα συμβάλλουν στην διαμόρφωση ενός πιο υγιούς περιβάλλοντος τόσο οικογενειακού όσο και επαγγελματικού. Οι συμβουλές, που θα δοθούν και η δουλειά με τον εαυτό μας θα πρέπει να εξαλείψει τις διαπροσωπικές διενέξεις, να οδηγήσει στην ανάπτυξη της ανεκτικότητάς μας, στον έλεγχο του θυμού, στην εκμάθηση της δεξιότητας της σωστής διαχείρισης του χρόνου και στην υιοθέτηση ενός θετικού τρόπου σκέψης. Η αρωματοθεραπεία σε συνδυασμό με συνεδρίες μασάζ θα μπορούσαν να αμβλύνουν την ένταση της καθημερινότητας δίνοντας μια διέξοδο στις αισθήσεις μας. Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να εκπαιδευτούμε σε τεχνικές χαλάρωσης και αναπνοών ή γιατί όχι και στον διαλογισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σύγχρονη ψυχολογία. Γ΄ τόμος. Αθήνα: Ευρωεκδοτική, σελ. 473-504.
Battison, T. (2001). Νικώντας το άγχος. Αθήνα: εκδόσεις Ντουντούμη, σελ. .
Litin, S C. (2008). Mayo clinic – Οικογενειακός οδηγός υγείας. Α΄ τόμος. Αθήνα: εκδόσεις Αξιωτέλη, σελ. 122-134.