Ένας από τους ίσως πιο σημαντικούς κλάδους της Ψυχολογίας είναι αυτός της Κοινωνικής Ψυχολογίας, ο οποίος ασχολείται αφενός με τη μελέτη του τρόπου διαμόρφωσης και μεταβολής της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και αφετέρου με τις αλλαγές που επιφέρουν οι διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει η κοινωνία αυτή τη συμπεριφορά. Η Κοινωνική Ψυχολογία επιχειρεί μέσα από διάφορα πειράματα, να εντοπίσει ψυχολογικά φαινόμενα, τα οποία στη συνέχεια θα αναλύσει. Τα πειράματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι και μέθοδο των επιστημονικών ερευνών, καθώς στοχεύουν στην έμπρακτη εφαρμογή και τον έλεγχο των επιστημονικών θεωριών. Δύο από τα πιο γνωστά, στο χώρο της Κοινωνικής Ψυχολογίας, πειράματα, είναι τα Milgram Obedience Experiment ( Stanley Milgram ) και Stanford Prison Experiment ( Philip Zibardo ). Σε αυτό το άρθρο θα γίνει αναφορά στο δεύτερο αυτό πείραμα.
Το εν λόγω πείραμα διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο Stanford της Καλιφόρνιας, τον Αύγουστο του 1971, από μία ομάδα επιστημόνων με επικεφαλή τον Philip Zibardo. Επιλέχθηκαν 24 φοιτητές για να διαδραματίσουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων, και να ζήσουν σε μία υποτιθέμενη φυλακή, που είχε δημιουργηθεί στο υπόγειο του κτιρίου του τμήματος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Stanford, για τους σκοπούς του πειράματος. Οι υποψήφιοι επιλέχθηκαν με βάση την απουσία ψυχολογικών και και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου. Οι φοιτητές μπήκαν αμέσως στο πνεύμα των ρόλων τους, προχωρώντας τους όμως αρκετά πιο πέρα από τον αρχικό σχέδιο. Το ένα τρίτο των φοιτητών εμφάνισαν σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από αυτούς να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Ύστερα από την κατάρρευση ενός φοιτητή, εξαιτίας των απάνθρωπων συμπεριφορών που είχαν πλέον διαμορφωθεί, ο Ζιμπάρντο, συμπέρανε ότι όχι μόνο οι φυλακισμένοι, αλλά και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί απολύτως με τους ρόλους τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα έξι ημέρες αργότερα.
Η μελέτη αυτή προκάλεσε ερωτήματα σχετικά με το σκοτάδι και με τον αμοραλισμό που διαφεντεύει την ανθρώπινη ψυχή. Ο Ζιμπάρντο μέσα από αυτό το πείραμα, προσπάθησε να δείξει οτι οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες, έχουν την τάση να υιοθετούν ρόλους προκαθορισμένους. Δηλαδή αντί να χρησιμοποιήσουν την κρίση και το ήθος τους, πίστεψαν πως έπρεπε να ακολουθήσουν προκαθορισμένους ρόλους. Ας δούμε όμως πως ακριβώς διαδραματίστηκε το συγκεκριμένο πείραμα.
Ο Ζιμπάρντο, κατασκεύασε ένα ομοίωμα φυλακής στο υπόγειο του Πανεπιστημίου. Οι 24 αυτοί άνδρες που επιλέχθηκαν, ήταν κυρίως λευκοί και προερχόμενοι από τη μεσαία τάξη. Χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: 12 κρατούμενοι και 12 φρουροί. Η ομάδα που αποτελούνταν από τους φρουρούς διέθετε στολές στρατιωτικού τύπου, εξοπλισμό με ξύλινα γκλόπ και γυαλιά <<καθρέφτη>> ώστε να αποφευχθεί η άμεση οπτική επαφή. Οι φυλακισμένοι από την άλλη ήταν εφοδιασμένοι με φόρμες και εσώρουχα. Δεν απαντούσαν με τα ονόματά τους αλλά με αριθμούς. Είχαν επίσης, και μία αλυσίδα στο αστράγαλό τους ώστε να μην λησμονούν πως ήταν τρόφιμοι φυλακής. Πρίν ξεκινήσει το πείραμα, ο Ζιμπάρντο, ενημέρωσε τους φοιτητές πως δεν επιτρεπόταν η χρήση σωματικής βίας. Όλα τα υπόλοιπα εφαρμόστηκαν κανονικά όπως επισκέψεις στα κελιά, βάρδιες, ανακρίσεις, έλεγχοι,κλπ.
Το πείραμα διεξήχθη με την βοήθεια της Αστυνομίας. Έτσι, όπως θα συνέβαινε και στην πραγματικότητα, οι ”φυλακισμένοι” συνελήφθησαν από το τοπικό αστυνομικό τμήμα , κατηγορήθηκαν για ένοπλη ληστεία, έγινε λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και τους διαβάστηκαν τα δικαιώματά τους. Καθ΄όλη τη διάρκει του πειράματος ο Ζιμπάρντο, κρατούσε σημειώσεις.
Τα αποτελέσματα του εν λόγω πειράματος ήταν άμεσα. Οι κρατούμενοι άρχισαν να εμφανίζουν ψυχικά τραύματα και οι δεσμοφύλακες εμφάνιζαν σαδιστικές τάσεις. Ο Ζιμπάρντο κατέλειξε στο συμπέρασμα πως η εξουσία διαφθείρει τον άνθρωπο πολύ εύκολα, αλλά και πως οι φύλακες και κρατούμενοι του συγκεκριμένου πειράματος έδρασαν με τον ενδεδειγμένο τρόπο ενός φύλακα και ενός δεσμοφύλακα. Τα αποτελέσματα αυτού του πειράματος δεν θα πρέπει να λησμονούνται, καθώς τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν μπορούν να υπάρχουν σε χώρους που ο σκοπός υποτίθεται πως είναι ο σωφρονισμός.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Zimbardo, P.G., Haney, C., Banks, W.C., & Jaffe, D. (1972). Stanford prison experiment: A simulation study of the psychology of imprisonment. Philip G. Zimbardo, Incorporated.