Με αφορμή την 6η Μαρτίου, η οποία έχει καθιερωθεί πανελλήνια, ως ημέρα κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, ήρθε ώρα να κατανοήσουμε καλύτερα το νέο αυτό φαινόμενο που είναι πλέον γνωστό με τον όρο σχολικός εκφοβισμός (school bullying). Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα σύγχρονο και αυξανόμενο σε συχνότητα κοινωνικό φαινόμενο και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην παιδική και εφηβική ηλικία. Εντοπίζεται κυρίως εντός του σχολικού περιβάλλοντος και επηρεάζει αρνητικά την ψυχοκοινωνική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων καθώς και την διαδικασία μάθησης. Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), τα περιστατικά εκφοβισμού στην χώρα μας έχουν παρουσιάσει ραγδαία αύξηση.
Τι είναι o Σχολικός Εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί υποκατηγορία της επιθετικής συμπεριφοράς και ορίζεται ως η στοχευμένη και απρόκλητη επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου, στο πλαίσιο μιας διαπροσωπικής σχέσης που χαρακτηρίζεται από δυσαναλογία δύναμης. Ο μαθητής που εκφοβίζεται, εκτίθεται επανειλημμένα και για αρκετό χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις άλλου ή άλλων μαθητών, οι οποίες εκδηλώνονται ως μορφές βίαιής η επιθετικής συμπεριφοράς. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του ενδοσχολικού εκφοβισμού είναι η επαναληψιμότητα του φαινομένου και η ανισορροπία δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος.
Ποιες είναι οι μορφές και ποιοι εμπλέκονται;
Οι κυριότερες μορφές εκφοβισμού είναι ο σωματικός, ο λεκτικός, ο κοινωνικός, ο σεξουαλικός και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός. Μπορεί να εκδηλωθεί με ξυλοδαρμούς, χειρονομίες, υβριστικές επιθέσεις, απειλές, διάδοση φημών, προσβλητικά μηνύματα, παρενόχληση και άλλα. Στην παιδική ηλικία εντοπίζεται κυρίως ο σωματικός και ο λεκτικός εκφοβισμός ενώ στην εφηβική πιο συχνός είναι ο ηλεκτρονικός. Τα άτομα που εμπλέκονται στον σχολικό εκφοβισμό διαχωρίζονται σε θύματα, θύτες, θύτες-θύματα και παρατηρητές. Οι θύτες-θύματα είναι οι μαθητές που παρενοχλούν και ασκούν εκφοβισμό σε άλλους συμμαθητές τους ενώ ταυτόχρονα είναι και οι ίδιοι στόχοι εκφοβισμού από άλλα άτομα που υπερτερούν σε δύναμη. Οι παρατηρητές είναι οι μαθητές που γνωρίζουν ή παρακολουθούν το περιστατικό χωρίς να συμμετέχουν ενεργά σ’ αυτό.
Ποια είναι τα σημάδια αναγνώρισης του εκφοβισμού;
Τα προειδοποιητικά σημάδια για ένα παιδί ή έναν έφηβο που έχουν υποστεί σχολικό εκφοβισμό είναι συμπεριφορικά, ψυχοσωματικά και συναισθηματικά. Ο μαθητής εμφανίζει έντονες αλλαγές στην διάθεση, απόσυρση, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, κυκλοθυμική συμπεριφορά και διαταραχές στον ύπνο και στην σίτιση. Τα πιο βασικά σημάδια είναι η απότομη πτώση στις σχολικές επιδόσεις, οι αδικαιολόγητες απουσίες, η σχολική άρνηση καθώς και τα ανεξήγητα σημάδια και οι μελανιές στο σώμα του παιδιού ή του εφήβου.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις;
Οι συνέπειες του εκφοβισμού είναι ιδιαίτερα βλαπτικές τόσο για τα θύματα όσο και για τους θύτες. Συχνές σωματικές επιπτώσεις είναι η αυπνία, οι εφιάλτες, η απώλεια όρεξης ή βουλιμία και η αύξηση των ορμονών του στρες. Στις συναισθηματικές περιλαμβάνονται σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, οι διαταραχές άγχους, η διαταραχή μετατραυματικού στρες και σε ακραίες περιπτώσεις οι αυτοτραυματισμοί και ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Τα θύματα αντιμετωπίζουν τόσο δυσκολίες στην διαδικασία μάθησης όσο και δυσκολίες στην σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων. Οι θύτες από την άλλη βρίσκονται σε κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρών συμπεριφορικών διαταραχών αλλά και εμφάνισης μελλοντικής παραβατικής και εγκληματικής συμπεριφοράς. Επίσης έχουν αυξημένη πιθανότητα για χρήση παράνομων ουσιών και αλκοόλ καθώς και πιθανή άσκηση μελλοντικής βίαιης συμπεριφοράς προς τα παιδιά και την σύντροφο τους. Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού επηρεάζουν όλους τους εμπλεκόμενους και φαίνεται να εμμένουν μέχρι και την ενήλικη ζωή.
Ποια είναι η λύση;
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο και για την αντιμετώπιση του χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση. Είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός προληπτικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων που θα εμπλέκουν τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, εξαρτάται από την σοβαρότητα, την συχνότητα και την ένταση του περιστατικού του εκφοβισμού. Οι παρεμβάσεις είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση γονέων και εκπαιδευτικών, η ανάπτυξη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής η θέσπιση σαφών κανόνων κατά του εκφοβισμού, η ανάπτυξη της πρωτοβουλίας της διαμεσολάβησης των συγκρούσεων από συνομήλικους, γνωστή ως «διαμεσολάβηση συνομηλίκων», η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης στα θύματα και στους θύτες και η οργάνωση βιωματικών εργαστηρίων για την πρόληψη του εκφοβισμού.
Βιβλιογραφία
Χουλιάρα – Σιδερά, Π. (2015). Σχολικός εκφοβισμός. Στο Ζ. Κρόκου (Επιμ.), 9 + 1 σχέδια εργασίας για την πρόληψη και αντιμετώπιση (σελ. 23-30). Αθήνα: Eκδόσεις Γρηγόρη.
Katsaras, G., & Kourlaba, G. (2016). Bullying and Suicidality in Childhood and Adolescence. In Perioperative Nursing (GORNA) (Vol.5.).
Hysing, M., Askeland, K. G., La Greca, A. M., Solberg, M. E., Breivik, K., & Sivertsen, B. (2019). Bullying involvement in adolescence: implications for sleep, mental health, and academic outcomes. Journal of interpersonal violence, 0886260519853409.
