1. Πώς προσεγγίζει το Ψυχόδραμα την κατάθλιψη;
Το ψυχόδραμα δεν προσεγγίζει τον άνθρωπο με διαγνώσεις. Αντίθετα ο θεραπευτής στην φιλοσοφία του ψυχοδράματος κοιτάει τον άνθρωπο όπως είναι την δεδομένη περίοδος και προσπαθεί να συνδεθεί με την πραγματικότητα του εκείνο το διάστημα. Τον κοιτάει ολιστικά, χωρίς ταμπέλες, με το βλέμμα του ανοιχτό. Κοιτάει το σύμπτωμα σαν έναν τρόπο λειτουργίας που το άτομο έχει μάθει με βιωματικό τρόπο και προσπαθεί να τον κατανοήσει και να τον συνοδεύσει μέχρι να μάθει κάτι νέο, πιο λειτουργικό την δεδομένη περίοδο.
Σύμφωνα με αυτήν την οπτική είναι δύσκολο να μιλήσουμε για διαταραχές. Παρόλα αυτά κάποιες φορές το άτομο χρειάζεται να δεχθεί μία διάγνωση και ίσως και κάποια φαρμακευτική αγωγή από τον κατάλληλο ειδικό.
Η κατάθλιψη είναι μία συναισθηματική διαταραχή η οποία έχει ένα πολύ έντονο αίσθημα θλίψης. Όταν μιλάμε για την κλινική κατάθλιψη δεν εννοούμε αυτό που πολύ συχνά χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα μας ως κατάθλιψη, για να μιλήσουμε για περιόδους συναισθηματικά δύσκολες, αλλά μιλάμε για διάφορα συμπτώματα που παρουσιάζονται μαζί και εμμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, προκαλώντας μας μεγάλη δυσκολία να ζήσουμε τη ζωή μας με ένα λειτουργικό τρόπο, με ροή και ενέργεια.
Τα συμπτώματα που εμφανίζονται στην κατάθλιψη είναι:
- έντονη θλίψη,
- άγχος, ένταση, δυσφορία,
- έλλειψη διάθεσης,
- έλλειψη ενέργειας-κούραση ή αντίθετα υπερβολική ενέργεια- υπερένταση,
- αϋπνία ή αντίθετα υπερβολική υπνηλία,
- ανορεξία ή αντίθετα υπερφαγία,
- απόσυρση, απομόνωση, έλλειψη όρεξης για επικοινωνία,
- έντονη αίσθηση μοναξιάς, ανημπόριας, αδυναμίας,
- ανηδονία, αδυναμία απόλαυσης της ζωής,
- αίσθηση ότι όλα είναι δύσκολα, ακόμα και καθημερινές ρουτίνες,
- αίσθημα ματαιότητας, κενού, έλλειψη νοήματος, αίσθηση ότι είμαστε στο σκοτάδι.
Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται σταδιακά, εναλλάξ, ένα ένα ή αρκετά μαζί και εμμένουν στο χρόνο. Δεν είναι παροδικά, αλλά αντίθετα νιώθουμε ότι με τον καιρό μπαίνουμε πιο πολύ μέσα σε αυτά.
Η κατάθλιψη είναι μία αίσθηση ότι είμαστε μέσα στο σκοτάδι, σε μόνιμο αδιέξοδο απ’ το οποίο δεν μπορούμε να βγούμε και όλα είναι βαριά, δύσκολα, και χωρίς νόημα. Η θλίψη γίνεται σταδιακά αίσθημα κενού, γίνεται παραίτηση, απόσυρση από τη ζωή και απ’ ότι μας δίνει ζωή.
Για τον εξωτερικό παρατηρητή, η κατάσταση αυτή που βιώνει το άτομο με κατάθλιψη φαίνεται δυσανάλογη με αυτά που συμβαίνουν στη ζωή του εκείνη την περίοδο και φαινομενικά δεν μπορεί να εξηγηθεί πλήρως από αυτά. Τα συναισθήματα που βιώνει το άτομο, επιμένουν σε βάθος χρόνου και δεν υποχωρούν εύκολα. Το άτομο νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο των συναισθημάτων του και αισθάνεται σαν να έχει μπει σε ρουφήχτρα, σε μία μαύρη τρύπα που τα μεταμορφώνει όλα σε βαριά και ασήκωτα.
Οι σκέψεις είναι αρνητικές και υπερβολικές, εγκλωβιστικές. Ο έξω κόμσος είναι τρομακτικός και δυσνόητος. Συχνά έχει και έντονα σωματικά συμπτώματα όπως δύσπνοια, πονοκέφαλο, στομαχόπονο, δυσκολία στον ύπνο, ή το φαγητό, υπερβολική κούραση, κ.α.
Βέβαια όταν κοιτάμε μόνο τα συμπτώματα και τη διαταραχή όλα αυτά φαίνονται σαν ασθένεια, ανεξήγητα και χωρίς ροή. Όμως αν το δούμε ολιστικά, κοιτώντας το άτομο στο σύνολο του και στρέφοντας το βλέμμα στην ιστορία του, μπορούμε να βρούμε μία λογική συνέχεια σε όλα αυτά. Τίποτα δεν εμφανίζεται τυχαία. Όλα έχουν κάποιο λόγο που συμβαίνουν απλά δεν τον έχουμε αντιληφθεί.
Για μένα, η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα πολλών δύσκολων καταστάσεων που έχουν βιωθεί αλλά ίσως τα συναισθήματα δεν έχουν εκφραστεί ή δεν έχει γίνει πλήρης επεξεργασία τους. Μπορεί το άτομο να βίωσε πολλές πιεστικές, στρεσογόνες, έντονες και βαριές καταστάσεις, τις οποίες όμως πιθανόν δεν αναγνώρισε ως τέτοιες η δεν είχε το χώρο να μιλήσει ή να εκφράσει αυτά που νιώθει. Ίσως ακόμα, να σχετίζεται με ρόλους και τρόπους λειτουργίας, πολύ καλά μαθημένους από τη ζωή του ατόμου, που κάνουν το άτομο να αποσύρεται και να προσπαθεί να ανταπεξέλθει μόνο του, χωρίς να επιβαρύνει κανέναν γύρω του, στα δύσκολα. Όλα αυτά όταν συσσωρεύονται πολύ, μπορεί να κάνουν το άτομα να είναι σε συνεχή ένταση και θλίψη και το παραμικρό να φαίνεται μεγάλο. Σαν ένα δοχείο θλίψης μέσα του που υπερχείλισε, ενώ το δοχείο της χαράς αποστραγγίστηκε. Σαν το άτομο να μην έχει άλλα αποθέματα ενέργειας για να ζήσει τη ζωή του.
Σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύεται από σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας, σαν μία διέξοδο από τον συναισθηματικό λαβύρινθο.
Αυτός ο ρόλος του μοναχικού αποσυρμένου κουβαλητή των βαρών, είναι κάτι που το άτομο έχει μάθει από μικρό, είναι ρόλοι επιβίωσης που ίσως αναπτύχθηκαν σε μικρή ηλικία πιθανά μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν υπήρχε χώρος έκφρασης των δύσκολων συναισθημάτων, είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα. Έτσι το άτομο έμαθε να μαζεύει τη θλίψη του μέσα του και να προσπαθεί να την κρατήσει εκεί, χωρίς να την μοιράζεται και φορώντας ένα προσωπείο χαμογελαστό για τον υπόλοιπο κόσμο.
Φτάνει λοιπόν κάποια στιγμή που αυτό υπερβαίνει τις δυνάμεις του και εμφανίζεται με τη μορφή της κατάθλιψης.
2. Πώς θα με βοηθήσει το Ψυχόδραμα;
Το ψυχόδραμα μπορεί να βοηθήσει είτε κάποιος είναι σε ομάδα είτε σε ατομική ψυχοθεραπεία, συνοδεύοντας το άτομο να καταλάβει και να αναγνωρίσει τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί.
Στην κατάθλιψη φαίνεται ότι η σχέση του ατόμου με τη ζωή και με ότι προάγει τη ζωή έχει διαρραγεί. Το άτομο είναι βυθισμένο στο σκοτάδι της θλίψης, στο σκοτάδι της κάθε μέρας. Επίσης, η σχέση του ατόμου με τον ίδιο του τον εαυτό είναι διαστρεβλωμένη. Σαν να υπάρχει ένας μεγάλος τοίχος ανάμεσα τους, το άτομο δεν μπορεί να κάνει επαφή με τον πονεμένο του εαυτό.
Φαντάζομαι τον εαυτό κουλουριασμένο σε κάποια γωνιά ενός σκοτεινού δωματίου, χωρίς καθόλου φως και χωρίς φαινομενική διέξοδο και το άτομο του εαυτού αυτού να είναι κάπου αλλού, οι δύο τους πλήρως αποσυνδεδεμένοι.
Στη φιλοσοφία του ψυχοδράματος και της βιωματικής ψυχοθεραπείας, ξεκινάμε πάντα από αυτά που το άτομο έχει μέσα του και το βοηθά στη ζωή. Τις περισσότερες φορές, οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν τα στοιχεία που έχουν και τα οποία λειτουργούν καλά, αντίθετα, επικεντρώνονται σε όσα δεν λειτουργούν και προκαλούν “πρόβλημα”. Ειδικά στην κατάθλιψη αυτό είναι το πιο γνώριμο μονοπάτι, αυτό που δεν λειτουργεί. Όμως ακόμα και στο πιο βαθυ σκοτάδι κάτι μας κρατάει, κάτι που δεν το αναγνωρίζουμε μας έχει φέρι μέχρι εδώ και το ψυχόδραμα μας βοηθάει να το δούμε.
Στην ψυχοδραματική δουλειά με το άτομο, μαθαίνουμε να κοιτάμε τον εαυτό μας με όλα όσα έχει μέσα του, ξεκινώντας από αυτά που ήδη λειτουργούν γιατί αυτά είναι που θα μας κρατήσουν και θα μας βοηθήσουν να δούμε και όλα όσα δεν λειτουργούν το ίδιο καλά και μας δυσκολεύουν. Η ιδέα είναι να μπορέσω να παρατηρήσω τον εαυτό μου με όλα όσα νιώθει και κουβαλάει και να τον κατανοήσω. Να αναγνωρίσω τις ανάγκες του, τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί, τη σχέση του με τη ζωή και με τους άλλους αλλά ακόμα και τη σχέση μου μαζί του.
Είναι μία προσπάθεια να ξανασυνδέσω τα αποσυδεδεμένα κομμάτια του εαυτού μου, όσα μέσα μου έχουν αποσχιστεί, διαρραγεί, απομακρυνθεί. Το ψυχόδραμα δημιουργεί τον χώρο να έρθουμε σε επαφή με αυτόν τον κουλουριασμένο, πονεμένο, θλιμμένο εαυτό, να μπούμε στο δωμάτιο αυτό με ένα κερί, και να σταθούμε δίπλα του, να τον κατανοήσουμε, να συνθέσουμε την ιστορία του, να δημιουργήσουμε δεσμούς μαζί του και τέλος σιγά σιγά και μαλακά να δοκιμάσουμε να τον σηκώσουμε και να τον στηρίξουμε σε όσα περνάει.
Αναγνωρίζοντας τους ρόλους που μας οδηγούν στην λειτουργία της απόσυρσης και κοιτώντας τον εαυτό μας με φροντίδα, μαθαίνουμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη του και να δημιουργούμε τη δική μας ζωή. Έτσι, νιώθουμε ότι ελέγχουμε εμείς τη ζωή μας και έχουμε πάντα επιλογές. Νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι, ότι αντίθετα έχουμε στήριξη.
Επίσης, μέσα από την ψυχοδραματική δουλειά αναπτύσσουμε ρόλους που μας ωθούν προς τη ζωή, ανακαλύπτοντας νέα πατήματα και νέους τρόπους να υπάρχουμε. Σταδιακά αποκαθιστούμε τη σχέση μας με τη ζωή και το φως, βγαίνοντας από το βαθύ σκοτάδι της θλίψης.
Μαθαίνουμε να βιώνουμε τα συναισθήματα μας όποια κι αν είναι αυτά, και να τα εκφράζουμε. Έτσι, η ένταση μαλακώνει, βρίσκει διέξοδο, βρίσκει έναν χώρο όπου μπορεί να εκφραστεί. Γίνεται επιδιόρθωση της βιωμένης εμπειρίας.
Μέσα από εκδραμάτιση, νοερές ή συμβολικές εικόνες, μέσα από το να προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε τον εαυτό μας σαν να ήταν κάποιος απέναντι μας που αγαπάμε, δημιουργούμε σχέση μαζί του, βιώνουμε όλα όσα είχαμε συγκρατήσει και αναπτύσσουμε νέους τρόπους λειτουργίας πιο κατάλληλους για τη δεδομένη χρονική περίοδο. Ή αν όλα αυτά δεν υπάρχουν δοκιμάζουμε να τα μάθουμε από την αρχή και να βάλουμε λόγια και εικόνες σε όσα είναι καιρό μέσα μας.
Αυτή η δουλειά καλό είναι να γίνει συμπληρωματικά με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή εφόσον υπάρχει ήδη διάγνωση κατάθλιψης. Είναι μία δουλειά που στηρίζει το άτομο στον αγώνα του για ζωή.
3. Γιατί να το επιλέξω;
Το ψυχόδραμα ταιριάζει στους περισσότερους ανθρώπους γιατί είναι μία μέθοδος πολύ ανθρώπινη και αυθεντική. Δημιουργεί οικειότητα, ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Η σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι ίση και γνήσια, και η ματιά προς τον θεραπευόμενου είναι με αγάπη και εμπιστοσύνη. Μαζί δουλεύουν για να δημιουργήσουν τα επόμενα βήματα και συνεργάζονται για να προχωρήσουν.
Η βιωματική πλευρά της μεθόδου, μας φέρνει κοντά με τα συναισθήματα μας και ενθαρρύνει την έκφραση. Είναι εστιασμένη στο εδώ και τώρα και δίνει προοπτική για το μετά.
Αυτή η προοπτική είναι πολύ χρήσιμη μέσα στοτάδι της κατάθλιψης. Το ψυχόδραμα μας μαθαίνει ότι λίγο φως είναι αρκετό, λίγο φως αρκεί για να αντέξουμε το σκοτάδι της νύχτας, μέχρι να εμφανιστούν τα αστέρια. Μας μαθαίνει να μην φοβόμαστε την νύχτα γιατι έχει τον δικό της ήλιο. Να μην φοβόμαστε τον πόνο γιατί αυτό σημαίνει ότι είμαστε ζωντανοί. Μας μαθαίνει να μένουμε με αυτό το λίγο φως, μέχρι αυτό να μεγαλώσει και η σχέση μας με τη ζωή να ενισχυθεί.
Δίνει εργαλεία στο άτομο τα οποία μπορεί να τα ανακαλεί κάθε στιγμή ακόμα κι όταν είναι μόνο του. Ο στόχος είναι να μάθει να συνοδεύει ο καθένας μόνος του τον εαυτό του και να αναγνωρίζει τις ανάγκες του κάθε στιγμή αλλά ταυτόχρονα να δημιουργεί και δυνατές, αληθινές σχέσεις με τους άλλους.
Το ψυχόδραμα κοιτάει τα πράγματα με μία ματιά φυσική, μία ματιά όπου όλα είναι αποδεκτά ως μέρη της ζωής, και το φως και το σκοτάδι.
Επιλέγω το ψυχόδραμα γιατί είναι μία μέθοδος αληθινή, κοντά στον άνθρωπο, γιατί με μαθαίνει να δίνω αξία στον εαυτό μου και σε κάθε μου βήμα, με μαθαίνει να νιώθω, να προχωράω, να δημιουργώ, με μαθαίνει να ζω!