1.Πώς προσεγγίζει η ΓΣΘ την ΙΔΨ (Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή);  

Οι ιδεοληψίες ορίζονται ως:

-Επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που βιώνονται / εκδηλώνονται σε κάποια στιγμή κατά τη διαταραχή ως παρείσακτες και ακατάλληλες και προκαλούν αξιοσημείωτο άγχος ή δυσφορία.

Οι καταναγκασμοί ορίζονται ως:

– Επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις συμπεριφοράς (πχ πλύσιμο χεριών, τάξη, έλεγχο) ή νοητικές πράξεις (π.χ προσοχή, μέτρημα, επανάληψη λέξεων από μέσα) που το άτομο αναγκάζεται να εμφανίσει ως αντίδραση σε μια ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν με άκαμπτο και στερεότυπο τρόπο.

-Οι συμπεριφορές αυτές ή οι νοητικές πράξεις έχουν ως στόχο την εμπόδιση ή μείωση του άγχους ή την εμπόδιση κάποιου καταστροφικού γεγονότος ή κατάστασης. Αυτές οι συμπεριφορές, όμως, δεν συνδέονται ρεαλιστικά με τα γεγονότα τα οποία στοχεύουν να εξουδετερώσουν ή να εμποδίσουν, άρα είναι υπερβολικές.

Θεωρία της μάθησης:

Οι ιδεοληψίες θεωρούνται εξαρτημένα ερεθίσματα. Παράγονται όταν ένα ή πολλά ουδέτερα πριν ερεθίσματα συνδεθούν τυχαία με βάση την χρονική συνάφεια με ένα επώδυνο ή φοβογόνο ερέθισμα (κλασσική εξαρτημένη μάθηση). Έτσι γίνονται και αυτά φοβογόνα και αποφεύγονται. Υπάρχουν δύο τύποι αποφυγής:

Παθητική αποφυγή – Το άτομο αποφεύγει τα αγχογόνα ερεθίσματα

Ενεργητική αποφυγή – Δημιουργεί καταναγκασμούς

Οι αντιδράσεις αποφυγής όμως διαιωνίζουν τις ιδεοληψίες καθώς:

• Οι ίδιοι οι καταναγκασμοί μπορούν να αποτελέσουν εκλυτικά ερεθίσματα των ιδεοληψιών.
• Οι καταναγκασμοί με την αγχολυτική τους ιδιότητα ενισχύονται αρνητικά και πιθανότητα εμφάνισης τους αυξάνεται.
• Οι καταναγκασμοί με την αγχολυτική τους ιδιότητα τερματίζουν τις ιδεοληψίες βραχυπρόθεσμα, όμως, διαιωνίζονται.

Σύμφωνα με την γνωσιακή θεωρία, υπάρχουν γνωσιακά σχήματα (πεποιθήσεις, κανόνες) με ιδεοψυχαναγκαστικογόνες ιδιότητες. Αυτά είναι υπεύθυνα για την επεξεργασία των ιδεοληψιών με ένα δυσλειτουργικό τρόπο. Σύμφωνα με τον Courr (1974) Salkovskis, (1985, 1989) υπάρχει παράλογη εκτίμηση απειλής. Οι καταστάσεις εκτιμώνται με βάση των δυσμενών και βλαπτικών συνεπειών τους. – οι ιδεοληψίες οφείλονται στην καταστροφική παρερμηνεία της σημαντικότητας των παρείσακτων σκέψεων/εικόνων/παρορμήσεων του ατόμου. Οι ιδεοληψίες παραμένουν όσο αυτές οι παρερμηνείες συνεχίζονται και μειώνονται όταν οι παρερμηνείες δεν είναι τόσο ισχυρές.

Με την καταστροφολογική παρερμηνεία της σημαντικότητας των ανεπιθύμητων σκέψεων, ερεθίσματα που μπορεί να είναι ουδέτερα μετατρέπονται σε απειλητικά. Εάν κάποιος, για παράδειγμα, κάνει την σκέψη πως θέλει να βλάψει κάποιον και αυτό το ερμηνεύσει καταστροφολογικά πως αφού το σκέφθηκε, μάλλον μπορεί και να το πράξει (σύνδεση σκέψη ίσον πράξη) τότε θα του δημιουργηθεί μεγάλο άγχος, και διάφορα ερεθίσματα ουδέτερα (π.χ. μαχαίρια, αιχμηρά αντικείμενα κλπ) μπορεί να μετατραπούν σε αγχογόνα. Όσο αυτό συμβαίνει, τόσο αυξάνονται οι παρείσακτες σκέψεις οι οποίες γίνονται έμμονες.

Το άτομο μπορεί να παρερμηνεύσει και σωματικά συμπτώματα που συνυπάρχουν με τις παρείσακτες σκέψεις και να τις εκλάβει ως ένδειξη απώλειας ελέγχου. Τότε τα σωματικά συμπτώματα γίνονται ερεθίσματα για δημιουργία ιδεοληψιών. Σύμφωνα με τον McFall (1979) η απειλή παράγεται με βάση παράλογες πεποιθήσεις όπως:

1. Κάποιος πρέπει να είναι τέλειος

2. Η διάπραξη λάθους οδηγεί σε τιμωρία και καταδίκη

3. Το άτομο μπορεί να εμποδίζει την ύπαρξη δυσμενών συνεπειών

4. Ορισμένες σκέψεις και αισθήματα είναι απαράδεκτα και μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφή.

Έτσι το άτομο εμφανίζει καταναγκασμούς, τους οποίους θεωρεί πιο υποφερτούς από τα αισθήματα ενοχής που σχετίζονται με απαράδεκτες παρορμήσεις. Οι κυριότερες παράλογες πεποιθήσεις που μπορεί να σχετίζονται με την εμφάνιση ΙΔΨΝ (Salkovski, 1985, 1989) είναι:

1.Το να έχεις μια σκέψη για μια πράξη είναι σαν να έχεις κάνει την πράξη

2 Το άτομο μπορεί και πρέπει να κυριαρχεί πάνω στις ιδέες

3. Το να μην προσπαθείς να διορθώσεις μια κακή ιδέα που μπήκε στο μυαλό σου, είναι παρόμοιο ή ισοδύναμο με το να θέλεις ή να αποζητάς αυτό που εκφράζει η ιδέα.

Στο πλαίσιο αυτών των σχημάτων, η διεργασία των ιδεοληψιών περιλαμβάνει λάθη γνωσιακά, όπως διπολική σκέψη και μαγική σκέψη. Ο Salkovskiς (1985) εισάγει το σχήμα της ευθύνης ως βασικό σχήμα που σχετίζεται με την ΙΔΑΨ. Τα άτομα που εμφανίζουν ΙΔΑΨ, συχνά αισθάνονται υπεύθυνα για ο,τιδήποτε κακό συμβαίνει. Τα άτομα που έχουν ιδεοληψίες, συχνά έχουν την τάση να παίρνουν μέτρα για να διορθώσουν τα πράγματα, να μην συμβεί το περιεχόμενο των σκέψεών τους. Αυτό το επιτυγχάνουν μέσω δύο μηχανισμών: της ουδετεροποίησης και της αποφυγής.

2. Πώς θα με βοηθήσει η ΓΣΘ;  

Α. Εισαγωγή στη θεραπεία

1. Θεραπευτική σχέση

2. Αξιολόγηση: Κλινική, συμπεριφορική, γνωσιακή

3. Εξοικείωση στη συλλογιστική του συμπεριφοριστικού-γνωσιακού μοντέλου γενικά και ειδικά στο πως αυτό ερμηνεύει την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (σχέση μεταξύ ιδεοληψιών και καταναγκασμών, ο ρόλος των γνωσιών). Στόχος της γνωσιακής προσέγγισης είναι να βοηθήσει τον πελάτη να μειώσει την ανησυχία του για τις σκέψεις που κάνει, βοηθώντας τον να κάνει διαφορετικές ερμηνείες των συνεπειών των σκέψεων.

Β. Καθορισμός στόχων αλλαγής

Γ. Εφαρμογή θεραπευτικών τεχνικών

Τεχνική της αυτορρύθμισης: Καταγραφή ιδεοληψιών και καταναγκασμών (συχνότητα, διάρκεια, τι προηγήθηκε, τι ακολούθησε, σκέψεις και συναισθήματα), καταγραφή αποφυγών. Παράλληλα, σε συμπεριφοριστικό επίπεδο, εφαρμόζεται το σταμάτημα της σκέψης και η αντικατάστασή της με πιο ρεαλιστικές για τον πελάτη σκέψεις.

Στην περίπτωση όπου υπάρχει ιδεοληπτική βραδύτητα, η κύρια τεχνική επιλογής είναι η παρακίνηση από τον θεραπευτή βήμα προς βήμα. Εδώ, ο θεραπευτής παρακινεί τον πελάτη να πραγματοποιήσει την συμπεριφορά πιο γρήγορα και «σπάζει» την πραγματοποίηση της συμπεριφοράς – τον στόχο σε σταδιακά βήματα έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο για τον πελάτη να την πραγματοποιήσει και να πάρει ενίσχυση. Όταν κρίνεται απαραίτητο, ο θεραπευτής, μπορεί να λειτουργήσει και ως πρότυπο προς μίμηση. Με τον τρόπο αυτό, σταδιακά διαμορφώνεται η συμπεριφορά.

Δ. Aσκηση στη βελτίωση δεξιοτήτων

E. Πρόληψη υποτροπής.

ΣΤ. Τερματισμός

Αξιολόγηση (κλινική, συμπεριφορική, γνωσιακή) και σύγκριση της κατάστασης του θεραπευόμενου με εκείνη κατά την έναρξη της θεραπείας.

3. Γιατί να την επιλέξω;

• Ενασχόληση με το βαθμό στρες του πελάτη
• Ενασχόληση με την έλλειψη διεκδικητικότητας του πελάτη
• Ενασχόληση με ανεπαρκή έκφραση συναισθημάτων του πελάτη
• Ενασχόληση με υποβόσκουσα κατάθλιψη του πελάτη
• Ενασχόληση με παράλογες πεποιθήσεις του πελάτη
• Ενασχόληση με αναποτελεσματικές στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων από τον
• πελάτη
• Ενασχόληση με ανεπαρκή παραγωγικά αίτια της υπευθυνότητας του πελάτη για
• ανάπτυξη υποτροπής και επίλυσής της
• Επανετικετοποίηση της υποτροπής ως θετική ευκαιρία εφαρμογής των τεχνικών που ο πελάτης έχει μάθει, σε περίπτωση που η υποτροπή λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της θεραπείας
• Διεξαγωγή αναμνηστικών συνεδριών (booster sessions)

Βιβλιογραφία:

ΑPA (1996). Διαγνωστικά Κριτήρια DSM IV Αθήνα: Λίτσας.

D’Zurilla, T. (1998). Problems Solving Therapies. Στο: Dobson, K. Handbook of Cognitive-Behavioral Therapies The Guilford Press

Καλαντζή-Αζιζι, Α., Αγγελή, Κ. & Ευσταθίου, Γ. (2002) Αυτογνωσία καιΑυτοδιαχείριση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Μόλβερ, Γ. ( 1995) Θεραπεία της Συμπεριφοράς σε ασθενείς με Ψυχαναγκαστική Νεύρωση: Περιγραφή μιας περίπτωσης Στο: Θέματα Γνωσιακής και

Συμπεριφοριστικής Θεραπείας. (Επιμ) Γ. Μπουλουγούρης. Τόμος Β΄ Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Παπακώστας, Γ. (1994) Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία- Θεωρία και Πράξη. Αθήνα:Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς

Rachman, S. & Hodgson (1980) Obsessions and Compulsions, Prentice-Hall, N.Jersey

Salkovskis, P., Kirk, J. (1997) Obsessive-Compulsive Disorder. Στο: D. Clark & C.

Fairburn Science and Practice of Cognitive Behavior Therapy Oxford University Press

Steketee, G. (1994) Behavioral Assessment and Treatment Planning With Obssessive-

Compulsive Disorder: A Review Emphasizing Clinical Application. Behavior Therapy, 25, 613-633

Xαρίλα, Ν.(1995) Γνωσιακή Θεραπεία της Συμπεριφοράς. Στο: Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας. (Επιμ) Γ. Μπουλουγούρης. Τόμος Β΄ Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα