1.Πώς προσεγγίζει η ΓΣΘ την Aγοραφοβία;

Η αγοραφοβία ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές. Συνοδεύεται συνήθως από πανικό, αλλά μπορεί και όχι. Πρόκειται για χρόνια κατάσταση του ατόμου γιατί το άτομο όταν πρέπει να αντιμετωπίσει διάφορες καταστάσεις κάνει αποφυγές, παγιδεύεται μέσα σε αυτές, περιορίζει τις δραστηριότητές του, κλείνεται στο σπίτι και για να λειτουργήσει εξαρτάται από τους άλλους.

Η διάγνωση της αγοραφοβίας με πανικό γίνεται όταν α) το άγχος που έχει σε σχέση με τον πανικό κάνει το άτομο να αρνείται να εγκαταλείψει το σπίτι του ή να μπει σε μέρη που θεωρεί πως μπορεί να του συμβεί πανικός ή β) όταν δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ευθύνες της οικογένειάς του, να εργασθεί κλπ. εξαιτίας των πανικών. Επίσης, τα φοβικά συμπτώματα πρέπει να διαρκούν περισσότερο από ένα χρόνο και δεν υπάρχουν άλλες φοβίες, όπως αίματος, αράχνης κλπ.

• Συμπεριφοριστική θεωρία

Το συμπεριφοριστικό μοντέλο ερμηνείας εμφάνισης της αγοραφοβίας βασίζεται στις θεωρίες της μάθησης.

Σύμφωνα με την κλασσική εξαρτημένη μάθηση όταν ένα ουδέτερο ερέθισμα (ανεξάρτητο ερέθισμα) που προκαλεί ανεξάρτητες αντιδράσεις, συνδεθεί σταθερά με ένα άλλο ερέθισμα που προκαλεί άγχος ή φόβο, (εξαρτημένο ερέθισμα – εξαρτημένες αντιδράσεις) τότε και το ουδέτερο ερέθισμα, στο τέλος προκαλεί τις ίδιες αντιδράσεις και γίνεται και αυτό εξαρτημένο.

Βάσει αυτής της αρχής, εάν το άτομο σε ένα χώρο που κανονικά δεν του προκαλεί καμία δυσάρεστη αντίδραση (ανεξάρτητο ερέθισμα-ανεξάρτητη αντίδραση) βιώσει δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ. άγχος, πανικό) (εξαρτημένη αντίδραση) τότε αυτός ο χώρος γίνεται ερέθισμα άγχους και πανικού, γίνεται δηλαδή πλέον εξαρτημένο ερέθισμα.

Όταν μετά την πρώτη ζεύξη εγκατασταθεί φοβία, τότε ο οργανισμός είναι ήδη «προετοιμασμένος». Βασισμένοι στη θεωρία των δύο σταδίων του Mowrer (1960) o Wolpe & Rowan (1988) θεωρούν πως η πρώτη κρίση πανικού είναι μια απροειδοποίητη αιφνίδια αντίδραση σε ένα μη εξαρτημένο ερέθισμα, ενώ οι επόμενες κρίσεις πανικού οφείλονται σε εξαρτημένα ερεθίσματα που ήταν παρόντα κατά την πρώτη κρίση (π.χ. συγκεκριμένα σωματικά συμπτώματα, συγκεκριμένες σκέψεις, εικόνες κλπ).

Ωστόσο: Δεν συμβαίνει πάντα κάποια αρνητική ή τραυματική κατάσταση πριν την έναρξη της φοβίας

• Μόνο το 1/3 των αγοραφοβικών είχαν κάποια τραυματική εμπειρία πριν την έναρξη

• Παίζει σημαντικό ρόλο η μίμηση – η μάθηση μέσω της μίμησης – Θεωρία της κοινωνικής μάθησης (Bandura)

Εκτός από την κλασσική εξαρτημένη μάθηση, όπου η εγκατάσταση της αγοραφοβίας γίνεται άμεσα, ένας άλλος μηχανισμός εγκατάστασης είναι μέσω της κοινωνικής μάθησης όπου το άτομο λαμβάνει πληροφορίες από την διάδραση με άλλα σημαντικά πρόσωπα σχετικά με α) τον τρόπο που λειτουργούν σε παρόμοιες καταστάσεις (μίμηση προτύπου) και β) κανόνες, οδηγίες σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να λειτουργούν σε παρόμοιες καταστάσεις.

Ωστόσο, έχει επίσης φανεί πως:

• Σε συγκεκριμένες καταστάσεις υπάρχει «αίσθηση αδυναμίας»

• Παρόλο που άτομα βιώνουν αρνητικά συναισθήματα σε συγκεκριμένες καταστάσεις, αυτές οι καταστάσεις δεν αποκτούν φοβογόνες ιδιότητες.

Φαίνεται πως η θεωρία της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης δεν είναι επαρκής για να ερμηνεύσει την εγκατάσταση αγοραφοβίας. Εάν τα ερεθίσματα θα αποκτήσουν αγχογόνες ιδιότητες ή όχι, εξαρτάται από την πληροφόρηση που έχουν πάρει τα άτομα από το περιβάλλον για τα ερεθίσματα αυτά. Εδώ, σημαντικό ρόλο παίζουν οι γνωσιακές διαδικασίες του ατόμου. Τα ερεθίσματα με φοβογόνες ιδιότητες διαφέρουν από άτομο σε άτομο και στο ίδιο το άτομο ανάμεσα σε διάφορους περιόδους της ζωής του.

-Το γνωσιακό στοιχείο της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεωρίας δίνει έμφαση στον συγκεκριμένο γνωσιακό μηχανισμό του ατόμου και τον τρόπο που επεξεργάζεται τα διάφορα ερεθίσματα. Σύμφωνα με την γνωσιακή θεωρία, φαίνεται να υπάρχουν δυσλειτουργικά σχήματα στον γνωσιακό μηχανισμό των αγοραφοβικών που ενεργοποιούνται σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Τα σχήματα αυτά είναι κυρίως σχήματα απειλής (με κύριο το γνωσιακό λάθος της καταστροφοποίησης), ενώ για τον εαυτό, τα άτομα αυτά έχουν κυρίως σχήματα αδυναμίας και ευαλωτότητας.

Τα αγοραφοβικά άτομα:

• θεωρούν τον εαυτό τους αδύναμο να αντιμετωπίσουν διάφορες καταστάσεις

• Έχουν μειωμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό

• Έχουν μειωμένη εικόνα εαυτού

• Έχουν μειωμένη αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας

2. Πώς θα με βοηθήσει η ΓΣΘ;  

Θεραπευτική παρέμβαση 

Η θεραπευτική παρέμβαση περιλαμβάνει τα εξής στάδια:

Λήψη ιστορικού, γνωσιακή-συμπεριφοριστική αξιολόγηση του περιστατικού, ευαισθητοποίηση του πελάτη γύρω από τις βασικές αρχές του Γ.Σ. μοντέλου και πώς αναλύεται η δυσλειτουργική του συμπεριφορά βάσει της Γ.Σ. θεωρίας (ψυχοεκπαίδευση), ανίχνευση του γνωσιακού μηχανισμού του πελάτη – εύρεση των γνωσιακών λαθών – τροποποίηση των γνωσιών, πειραματισμός (έκθεση του πελάτη στα αγχογόνα ερεθίσματα), πρόληψη υποτροπής.

Η μέθοδος της αυτορρύμισης μέσα α) από την αυτοπαρατήρηση στο εδώ και τώρα των καταστάσεων που εμφανίζεται η δυσλειτουργική συμπεριφορά, καθώς και των γνωσιακών/νευροφυσιολογικών και συμπεριφοριστικών αντιδράσεων και β) του αυτοελέγχου των δυσλειτουργικών συμπεριφορών εφαρμόζεται καθόλη την διάρκεια της θεραπευτικής παρέμβασης

Γνωσιακές τεχνικές 

Τεχνικές γνωσιακής τροποποίησης 

Τεχνικές νοερής απεικόνισης 

Συμπεριφοριστικές τεχνικές 

Νευρομυϊκή χαλάρωση 

Συστηματική αποευασθητοποίηση 

Έκθεση (σταδιακή ή κατακλυσμιαία) 

Μίμηση προτύπου 

Παίξιμο ρόλων

3. Γιατί να την επιλέξω;

Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική ανάλυση – αξιολόγηση 

Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφοριστκό μοντέλο αξιολόγησης (περιεκτικό μοντέλο αυτορρύθμισης – Kanfer, 1989) υπάρχει μια συνεχής ανατροφοδοτική σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα ερεθίσματα (Ε), στον βιολογικό και ψυχολογικό εαυτό (Ο), τις αντιδράσεις (Α) και τις συνέπειες των αντιδράσεων (Σ).

Στην γνωσιακή συμπεριφοριστική αξιολόγηση ενός επεισοδίου αγοραφοβίας με πανικό καταρχήν εντοπίζουμε τα ερεθίσματα (καταστάσεις) στα οποία συμβαίνει η δυσλειτουργική συμπεριφορά.

Κατόπιν αξιολογούνται οι αντιδράσεις του ατόμου όταν βρίσκεται σε αυτά τα ερεθίσματα. Ένα αγοραφοβικό επεισόδιο με πανικό έχει τρία είδη αντιδράσεων: α) την νευροφυσιολογκή αντίδραση (πώς αντιδρά το σώμα). Οι πιο συνήθεις νευροφυσιολογικές αντιδράσεις στον πανικό είναι εφίδρωση, ταχυκαρδία, τρέμουλο, κλπ. Β) την γνωσιακή αντίδραση (τι σκέψεις κάνει το άτομο, ή ακόμη και τι εικόνες του έρχονται στο μυαλό) όταν βρίσκεται σε αυτά τα ερεθίσματα και γ) οι συμπεριφοριστικές αντιδράσεις (τι κάνει το άτομο). Μια συνήθης συμπεριφοριστική αντίδραση είναι η αποφυγή.

Οι εμπειρίες ζωής του ατόμου, οι προηγούμενες εμπειρίες του σχετικές με την δυσλειτουργική συμπεριφορά, καθώς και τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, επίσης αξιολογούνται, μιας και διαδρούν με τον τρόπο που αντιδρά στις συγκεκριμένες καταστάσεις.

Όσο το άτομο παραμένει στην συμπεριφοριστική αντίδραση της αποφυγής συγκεκριμένων καταστάσεων (π.χ. να βγει έξω μόνο του, να πάει σε πολυκατάστημα μόνο του, να μείνει σπίτι μόνο του κλπ.), τόσο οι συνέπειες της δυσλειτουργικής του συμπεριφοράς γίνονται πιο αρνητικές (π.χ. δεν είναι αυτόνομο, ανεξάρτητο, σταματά δραστηριότητες κλπ) και αυτό, βάσει του ανατροφοδοτικού μοντέλου, δημιουργεί ακόμη πιο αρνητικές γνωσιακές αντιδράσεις, όπως «δεν τα καταφέρνω», «κάτι έχω πάθει» κλπ., και με τον τρόπο αυτό αυξάνεται το αίσθημα αναποτελεσματικότητας και αδυναμίας.

-Οσο το άτομο εξακολουθεί να αποφεύγει τα αγχογόνα γι αυτό ερεθίσματα, τόσο κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με αυτά, κάνει πιο αρνητικές σκέψεις και βιώνει πιο πολύ άγχος, καθώς επίσης και τα δύσφορα σωματικά συμπτώματα.

-Όσο το άτομο εξακολουθεί να αποφεύγει τα αγχογόνα γι αυτό ερεθίσματα τόσο περισσότερο βιώνει τις αρνητικές συνέπειες, οι οποίες στο τέλος γίνονται οι ίδιες ερέθισμα άγχους για το άτομο.

-Η μείωση των αποφυγών, μειώνει και τις αρνητικές συνέπειες και έτσι αυξάνεται και η αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας στο άτομο.

Βιβλιογραφία- πηγές:

– ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ AΓΟΡΑΦΟΒΙΑΣ Ντιάνα Χαρίλα, MSc.-Κλινική Ψυχολόγος (PhD)

-Βαϊδάκης, Ν. & Ραμπαβίλας, Α. (1997) Η συμπεριφορική ψυχοθεραπεία στην αντιμετώπισης της διαταραχής πανικού στο: Διαταραχή πανικού (Συντ. Κ. Σολδάτος), Αθήνα: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών

-Καλπάκογλου, Θ. (1997) Αγχος και πανικός. Γνωσιακή θεωρία και θεραπεία Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

-Μπουλουγούρης, Ι. (1992) Φοβίες και η αντιμετώπισή τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

-Παπακώστας, Ι., Πεχλιβανίδης, Α. & Κόντου, Φ. (1997) Γνωσιακή θεώρηση της αιτιοπαθογένειας της διαταραχής πανικού στο: Διαταραχή πανικού (Συντ. Κ. Σολδάτος), Αθήνα: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών

-Παπακώστας, Ι. (1997) Γνωσιακή θεραπεία διαταραχής πανικού στο: Διαταραχή πανικού (Συντ. Κ. Σολδάτος), Αθήνα: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών

-Τσακούλιας, Φ. (1995) Αγοραφοβία-Κρίσεις πανικού στο: Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, (Επιμ. Μπουλουγούρης, Ι.), Τόμος β΄ Ελληνική Εταιρεία Ερευνας της Συμπεριφοράς, Ινστιτούτο Ερευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

-Bandura, Albert (1997) Self– Efficacy. The Exercise of Control USA: W.H. Freeman and Company

-Butler, Gillian (1989) Phobic disorders. Ιn: Hawton, Salkovskis, Kirk and Clark Cognitive –Behavioral Therapy for Psychiatric Problems, N. York: Oxford University Press

-Clark, David (1989) Anxiety States: panic and generalized anxiety Ιn: Hawton, Salkovskis, Kirk and Clark Cognitive –Behavioral Therapy for Psychiatric Problems N. York: Oxford University Press

-Roth, Anthony and Fonagy, Peter (1996) What Works For Whom? A Critical Review of Psychotherapy Research. N. York: The Guilford Press