Τι είναι;
Η Ψυχογενής Ανορεξία είναι μία ψυχική διαταραχή η οποία ανήκει στην κατηγορία των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Χαρακτηρίζεται από σημαντική μείωση της πρόσληψης τροφής και εκούσια απώλεια σωματικού βάρους. Είναι από τις πλέον επικίνδυνες ψυχιατρικές διαταραχές για τη ζωή του ασθενούς λόγω των επιπτώσεων της παρατεταμένης ασιτίας, η οποία δύναται να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας και να οδηγήσει μέχρι και στο θάνατο (σε ποσοστό 4 – 18 %).
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από αρνητική εικόνα σώματος, από δυσλειτουργική συμπεριφορά στην πρόληψη τροφής και από προσπάθειες απώλειας σωματικού βάρους. Επιπλέον, συχνά στα άτομα με κάποια διαταραχή της πρόσληψης τροφής συνυπάρχουν συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης.
Τα διαγνωστικά κριτήρια της ψυχογενούς ανορεξίας, κατά το DSM-IV -TR, είναι τα εξής :
Α. Η άρνηση του ασθενούς να διατηρήσει το βάρος του σώματός του πάνω από το ελάχιστο φυσιολογικό επίπεδο για την ηλικία και το ύψος του, δηλαδή επιμένει να παραμένει τουλάχιστον 15% κάτω από το αναμενόμενο.
Β. Το άτομο διακατέχεται από έντονο παράλογο φόβο ότι θα παχύνει ή ότι θα αυξηθεί το σωματικό του βάρος, φόβος που δεν υποχωρεί με τη μείωση του βάρους.
Γ. Ο πάσχων εκδηλώνει διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαβάνεται τη διάπλαση ή το μέγεθος του σώματός του. Έχει διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα του (παράλογη πεποίθηση ότι έχει αυξημένο βάρος) και ασχολέίται υπερβολικά με αυτ, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η αυτοεκτίμησή του ή και να αρνείται τη σοβαρότητα του χαμηλού σωματικού βάρους.
Δ. Στις γυναίκες παρατηρείται διακοπή της εμμήνου ρύσεως (αμμηνόρροια), απουσία δηλαδή τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορυσιακών κύκλων.
- Υπάρχουν δύο τύποι ασθενών με ψυχογενή ανορεξία. Ο αναφερόμενος ως “περιοριστικός” τύπος λειτουργεί μονίμως σε καθεστώς δίαιτας που έχει επιβάλλει στον εαυτό του. Εδώ η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται μέσω δίαιτας, νηστείας ή υπερβολικής σωματικής άσκησης. Ο πάσχων δεν έχει τακτικά επεισόδια υπερφαγίας ή συμπεριφοράς κάθαρσης. Ο “τύπος με υπερφαγία” ορισμένες φορές τρώει περισσότερο από όσο θα επιθυμούσε και στη συνέχεια επιδίδεται σε αντιρροπιστικές “καθαρτικές” μεθόδους, μέσω προκλητών εμετών, χρήσης διουρητικών και υπακτικών σκευασμάτων.
- Συχνότητα :
- Το 90% των πασχόντων είναι γυναίκες.
- Οι πιθανίτητες νόσησης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής φτάνουν το 0,5% του γενικού πληθυσμού για τις γυναίκες, αλλά σε υπο-κλινική μορφή καταγράφονται σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά.
- Εμφανίζεται σε σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά στις δυτικές κοινωνίες, όπου το αδύνατο σώμα αποτελεί πρότυπο ομορφιάς.
- Εκδηλώνεται κατά κανόνα στην εφηβεία, γύρω στο 14ο με 18ο έτος. Σπανίως εκδηλώνεται μετά τα 40 χρόνια ή πριν από την ήβη, ενλω η πρώιμη έναρξη θεωρείται ένδειξη πιο σοβαρής ψυχικής διαταραχής με χειρότερη πρόγνωση.
Αιτιολογία:
Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο των ψυχικών διαταραχών, η αιτιολογία των διαταραχών πρόσληψης τροφής είναι πολυπαραγοντική και συνδέεται με την αλληλεπίδραση τόσο βιολογικών όσο και ψυχολογικών, κοινωνικών και οικογενειακών παραγόντων. Οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση των συγκεκριμένων διαταραχών σχετίζονται με το σύγχρονο κοινωνικό ρόλο της γυναίκας, τα κοινωνικά πρότυπα που καθορίζουν την εξωτερική εμφάνιση και τη σημασία της, τα κοινωνικά πρότυπα που επικρατούν σχετικά με την ιδανική μορφή του σώματος και τέλος τη χρησιμοποίηση της κατανάλωσης τροφής ως βασικού θετικού ή αρνητικού ενισχυτή της συμπεριφοράς από την οικογένεια.
Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι οικογενειακοί παράγοντες. Ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας, οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη, οι αντιλήψεις σχετικά με τη διατροφή και την εικόνα του σώματος, παίζουν σημαντικό ρόλο. Είναι δυνατόν να έχει το άτομο βιολογική προδιάθεση και να ανατράφηκε σε οικογενειακό περιβάλλον με δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά και σε ένα κοινωνικό πλαίσιο που αναπαράγει συγκεκριμένα πρότυπα σχετικά με το λεπτό σώμα. Έτσι, όταν το άτομο έρθει αντιμέτωπο με κάποια στρεσογόνα γεγονότα, επειδή έχει δυσλειτουργικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, το σώμα του και τη διατροφή του, ενώ έχει και ανεπαρκείς δεξιότητες επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων, μπορεί να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα δυσφορίας μέσω του ελέγχου διατροφής.
Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση:
Το βασικότερο μέλημα της θεραπευτικής παρέμβασης είναι η επαρκής διατροφική υποστήριξη του/της ασθενούς. Δυσυτχώς, η συμμόρφωση των ασθενών με τη θεραπεία είναι χαμηλή εξαιτίας της έλλειψης κινήτρου, αλλά και της συννόσησης με άλλες διαταραχές. Η θεραπευτική παρέμβαση περιλμβάνει ατομική, οικογενειακή ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή. Από τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις ενδείκνυται κυρίως η Γνωσιακή – Συμπεριφορική προσέγγιση.
Βασικές αρχές γνωσιακής – συμπεριφορικής παρέμβασης:
Η παρέμβαση χαρακτηρίζεται από δύο φάσεις. Στην πρώτη ο βασικός στόχος του θεραπευτή είναι η εγκαθίδρυση μιας καλής θεραπευτικής σχέσης με τον ασθενή. Η ύπαρξη καλής θεραπευτικής σχέσης θεωρείται πολύ σημαντική, διότι οι ασθενείς έχουν την τάση να είναι αρνητικές και καχύποπτες σχετικά με τη θεραπευτική διαδικασία. Πριν την εγκαθίδρυση της θεραπευτικής σχέσης, ο θεραπευτής καλό είναι να μην αμφισβητεί τις αντιλήψεις της ασθενούς σχετικά με το σχήμα του σώματός της, αλλά να προσεγγίζει το θέμα από τη σκοπιά του κατά πόσο είναι ρεαλιστικές. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, είναι σημαντικό να ενισχύει την ασθενή στη λήψη τροφής και διατήρηση του βάρους της.
Στη δεύτερη φάση γίνεται εστίαση στη γνωσιακή αναδόμηση, δηλαδή την τροποποίηση των δυσλειτουργικών σκέψεων, πεποιθήσεων και αντιλήψεων σε σχέση με την εικόνα του εαυτού, το σωματικό βάρος και την τροφή. Γίνεται άσκηση στην αυτοπαρατήρηση για τον εντοπισμό των σκέψεων και την αποδοχή των συναισθημάτων του ατόμου και στη συνέχεια κατανόηση από το άτομο του τρόπου, με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η δυσλειτουργική συμπεριφορά. Επιπλέον, εκπαιδεύεται να αναγνωρίζει τις αρνητικές σκέψεις που κάνει, να ελέγχει κατά πόσο είναι έγκυρες και να τις τροποποιεί αντικαθιστώντας τες με περισσότερο ρεαλιστικές. Μαθαίνει να αναγνωρίζει και να εξετάζει τις πυρηνικές πεποιθήσεις του σχετικά με τον εαυτό του και τον κόσμο, δίνοντας προτεραιότητα σε όσες σχετίζονται με το βάρος και το σχήμα του σώματος, και εκλύουν και συντηρούν τη διαταραχή.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
- DSM-5, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, American Psychiatric Association, 5th edition, American Psychiatric Publishing (2013).
- Χριστοπούλου, Α. (2008) . Εισαγωγή στη ψυχοπαθολογία του ενήλικα. Αθήνα: Τόπος.
- Χαρίλα Ν. (2004). Γνωσιακό μοντέλο ερμηνείας και παρέμβασης στις διαταραχές διατροφής. Νέα Υγεία, 45, Ιούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος.
