Ορολογία
Ο όρος ‘ψυχοεκπαίδευση’ αναφέρεται σε εμπειρικά τεκμηριωμένες (evidence-based) παρεμβάσεις θεραπευτικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα τόσο για σωματικές όσο και για ψυχικές χρόνιες ασθένειες ή/και για τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές που απευθύνονται σε παιδιά και ενήλικες. Η αρχή της εφαρμογής της χρονολογείται από το 1980 και αρχικά περιλάμβανε το μοντέλο μιας θεραπευτικές προσέγγισης με συμπεριφορική κατεύθυνση που αποσκοπούσε στην ενημέρωση για την ασθένεια, την εκπαίδευση στην επικοινωνία και λύση των προβλημάτων με τη βοήθεια της οικογένειας. Πλέον, ο όρος αναφέρεται σε «οποιαδήποτε δομημένη ομαδική ή ατομική παρέμβαση που αντιμετωπίζει μια ασθένεια πολυδιάστατα, περιλαμβάνοντας οικογενειακές, κοινωνικές, βιολογικές και φαρμακολογικές πτυχές της, παρέχοντας πληροφορίες, υποστήριξη και στρατηγικές διαχείρισης τόσο στους λήπτες των υπηρεσιών όσο και στους φροντιστές τους» (National Institute For Health & Clinical Excellence, 2006).
Ψυχοεκπαίδευση και ψυχικές διαταραχές
Οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις είναι άμεσα συνυφασμένες με σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια, ψυχωτικές διαταραχές, διαταραχές πρόσληψης τροφής, διαταραχές προσωπικότητας. νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως ο αυτισμός και το ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα) και χρόνιες σωματικές ασθένειες που προκαλούν έντονο ψυχολογικό στρες. Η βάση ανάπτυξης της συγκεκριμένης πρακτικής είναι η παροχή πληροφοριών σχετικά με την ασθένεια και στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων για το ίδιο το άτομο, την οικογένεια του αλλά και οικείους όπως ιατρούς, καθηγητές και φίλους. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται και στο ίδιο το σύστημα της οικογένειας καθώς μπορεί να επηρεάσει την πορεία της εν προκειμένω ψυχικής διαταραχής και ταυτόχρονα να επηρεαστεί από τις δυσκολίες που ενδεχομένως προκύπτουν όταν ένα μέλος της βιώνει ένα χρόνιο ψυχικό ή νευροαναπτυξιακό ζήτημα. Μάλιστα, όπως προαναφέρθηκε η ψυχοεκπαίδευση μπορεί να τελέσει υπό τη μορφή ατομικής συνεδρίας, ομαδικής (με άτομα με παρεμφερή θέματα), οικογενειακής συνεδρίας (μέλη της οικογένειας) ή και πολλαπλής ομαδικής με οικογένειες που καλούνται να αντιμετωπίσουν θέματα αντίστοιχης φύσεως. Ωστόσο, η μορφή, το περιεχόμενο και η διάρκεια της κάθε συνάντησης προσαρμόζεται στις ανάγκες των ατόμων και το είδος της ψυχικής διαταραχής. Επιπλέον, επειδή ο στόχος μπορεί να ποικίλει έχουν καθιερωθεί συναντήσεις που επικεντρώνονται είτε στη διαταραχή, είτε στη θεραπεία είτε στην επανένταξη του ατόμου.
Αποτελεσματικότητα Ψυχοεκπαίδευσης
Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι η ψυχοεκπαίδευση αποτελεί σημαντικό εργαλείο των ειδικών ψυχικής υγείας για την παροχή μίας πλήρους στήριξης σε άτομα με ψυχικές διαταραχές και τον περίγυρό τους. Δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα ποιο στοιχείο της την καθιστά αποτελεσματική, δηλαδή η ύπαρξη της ομαδικής θεραπείας, ο πληροφοριακός χαρακτήρας της ή ο συνδυασμός τους. Σε μία έρευνα των Smith, Jones and Simpson (2010), άτομα με διπολική διαταραχή επωφελήθηκαν περισσότερο από την ύπαρξη μίας ομαδικής συνεδρίας και το ‘μοίρασμα’ της εμπειρίας. Παράλληλα, φάνηκε πως βελτιώθηκε η αυτοεικόνα των συμμετεχόντων, η καλύτερη αναγνώριση των συμπτωμάτων τους και μειώθηκε η χρήση αλκοόλ και ουσιών (Smith et al., 2010). Αναφορικά με τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές, το μεγαλύτερο κομμάτι των ερευνών σε οικογένειες με παιδιά που διαγνώσθηκαν με ΔΕΠΥ αναφέρουν ενίσχυση της γνώσης γύρω από τη διαταραχή και τη φαρμακευτική αγωγή που ακολουθείται, ισχυρότερη ικανοποίηση γονιού και παιδιού και καλύτερη συμπεριφορά γονέα (Montoya et al., 2010).
Συνολικά, η ψυχοεκπαίδευση δείχνει να ανακουφίζει το συναισθηματικό στρες των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν μία ψυχική διαταραχή και στοχεύει στη σύσταση ενός δικτύου γνώσης υποστήριξης για τους ίδιους και τα κοντινά τους πρόσωπα. Ταυτόχρονα, μπορεί να συνδυαστεί με τη Θετική Ψυχολογία για την ικανότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση χρόνιων ψυχικών, σωματικών και νευροαναπτυξιακών διαταραχών (Οικονόμου, 2018).
—
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Lucksted, A., McFarlane, W., Downing, D., & Dixon, L. (2011). Recent Developments in Family Psychoeducation as an Evidence-Based Practice. Journal of Marital and Family Therapy, 38(1), 101–121. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2011.00256.x
Montoya, A., Colom, F., & Ferrin, M. (2011). Is psychoeducation for parents and teachers of children and adolescents with ADHD efficacious? A systematic literature review. European Psychiatry, 26(3), 166–175. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2010.10.005
Smith, D. (2010). S29-03 – Web-based psychoeducation for bipolar disorder. European Psychiatry, 25, 20. https://doi.org/10.1016/s0924-9338(10)70020-1
Οικονόμου, Μ., Θεοχάρης, Μ., Διέτη, Ε., Λεγάκη, Α., Χαρίτση, Μ., Πάλλη, Α., & Παπαγεωργίου, Χ. (2018). Σύζευξη ψυχοεκπαίδευσης και θετικής Ψυχολογίας Μια πρόκληση στη διαχείριση της χρόνιας νόσου. Athens Medical Society
