Η δυτική κουλτούρα της παντοδυναμίας και της Τελειοθηρίας παγιδεύουν τον άνθρωπο σε υπέρμετρες, μη ρεαλιστικές επιθυμίες και στην συνακόλουθη ματαίωση όταν οι προσπάθειες τους δεν συναντούν τις προσδοκίες τους. Συχνά, πιάνουμε τον εαυτό μας να επιθυμεί την αποποίηση των ευθυνών του. Ονειρευόμαστε κάποιον που, ως δια μαγείας, θα μας βγάλει από μια κατάσταση αφόρητης δυστυχίας. Ποθούμε ένα ασφαλές συναισθηματικό καταφύγιο που απέχει από τον επίγειο κόσμο. Κάποιες φορές αποφεύγουμε την αλήθεια μας, και παρουσιάζουμε στους άλλους μια επιθυμητή κατάσταση ζωής. Όταν αυτές οι συμπεριφορικές προτροπές αποκτούν μεγαλύτερη συχνότητα για μια δεδομένη χρονική περίοδο τότε γίνεται λόγος για κλινικά σύνδρομα. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων που θεμελιώνουν μια παθολογική κατάσταση, χωρίς να είναι πάντοτε γνωστή η γενεσιουργός αιτία (Calvo et al., 2003). Πολλά από αυτά τα σύνδρομα που αναφέρθηκαν μοιράζονται κοινά στοιχεία με Σύγχρονα και παλιότερα παραμύθια, δίνοντας μια πιο ανακουφιστική επεξήγηση των ανθρωπίνων τάσεων. Παρακάτω παρατίθενται τέσσερα ψυχολογικά σύνδρομα βγαλμένα από…παραμύθια!
1) Το σύνδρομο “Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”
Το σύνδρομο των Θαυμάτων, όπως αλλιώς ονομάζεται, αντιστοιχεί στην ομώνυμη ταινία και περιγράφει την αίσθηση του κατακερματισμένου εαυτού. Συγκεκριμένα, κατά τον Todd (1955), αντιλαμβανόμαστε την υπόσταση μας σαν ένα κομματιασμένο παζλ, που κάποια τμήματα του απεικονίζουν την ψυχή και άλλα το σώμα μας, διασπώντας την ενότητα μας (“σωματοψυχική διτότητα”). Μερικές φορές, νιώθουμε ότι είμαστε εξωτερικοί παρατηρητές στην ζωή μας, χωρίς να βρισκόμαστε στην εκάστοτε πραγματικότητα (Αποπραγματοποιήση) ή αρνούμενοι ότι είμαστε εντός του εαυτού μας, έχοντας επίγνωση των εσωτερικών μας αισθήσεων (αποπροσωποποίηση). Επιπλέον, το σύνδρομο αυτό, αφορά την κατάσταση που η Αλίκη έβλεπε στα όνειρα της, αυτή της αξιοσημείωτης μεγέθυνσης ή συρρίκνωσης του εαυτού, των πραγμάτων ή ακόμα και του χρόνου, συγκριτικά με την υπόλοιπη πλάση.
Σύμφωνα με τον Todd (1955), το σύνδρομο αυτό συνήθως συναντάται σε άτομα με επιληπτικές κρίσεις ή ημικρανία. Βασική αιτία που συναντώνται τέτοιες σωματικές ψευδαισθήσεις αποτελεί η δυσλειτουργία τμήματος του βρεγματικού λοβού.
2) Το σύνδρομο της Σταχτοπούτας
Σύμφωνα με την Dowling (1981), το σύνδρομο της Σταχτοπούτας χαρακτηρίζεται ως μια κατάσταση όπου το άτομο βρίσκεται σε μια δυσχερής συνθήκη. Υπό ρεαλιστικές συνθήκες, το άτομο προσπαθεί να σκεφτεί λύσεις για να βγει από την κατάσταση αυτή, χρησιμοποιώντας τα ψυχικά και πνευματικά του αποθέματα. Αντιθέτως, στην περίπτωση της “Σταχτοπούτας”, το άτομο αψηφά όλες τις ικανότητες του και προσμένει την σωτηρία του από κάτι εξωτερικό και ετερόφωτο, έναν πρίγκιπα!
Τα αίτια διαμόρφωσης αυτού του συνδρόμου, σχετίζονται με τον τρόπο ανατροφής των γυναικών στην σύγχρονη κουλτούρα. Ένα “σωστό” κορίτσι” πρέπει να κάνει “σωστά” πράγματα με “σωστό” τρόπο. Εσωτερικεύουν την πεποίθηση ότι πρέπει πάντα να αποτελούν αντικείμενο προστασίας ξεκινώντας από τις γονεϊκές φιγούρες και καταλήγοντας στον εκάστοτε σύντροφο. Υιοθετούν το μυστικό της απόλυτης ευτυχίας που επιβάλλεται από την κοινωνία και δεν είναι άλλο από την επιλογή του Τέλειου, προστατευτικού συζύγου. Παράλληλα, η εικόνα μιας δυναμικής και ανεξάρτητης γυναίκας ταυτίζεται με την ρήξη κάθε συντροφικής σχέσης και την απώθηση του αγαπημένου της. Μεγαλώνοντας με αυτές τις προσδοκίες, συχνά προκύπτει ο εφησυχασμός και ο παραμερισμός της ανάγκης ανάπτυξης ικανοτήτων αυτοπροστασίας και ανεξαρτησίας. Γίνεται αυτόματο βίωμα πως όλα τα υπαρξιακά αποκτήματα εξαρτώνται από εξωτερικούς παράγοντες (τύχη, μοίρα, άλλοι). Οι κύριοι μηχανισμοί που συντηρούν αυτές τις πεποιθήσεις είναι ο φόβος της ανεξαρτησίας, της επίκρισης και της αποτυχίας, που ενέχουν οι συνέπειες των ίδιων μας των επιλογών.
3) Το σύνδρομο του Πινόκιο/ Μυθομανία
Πρόκειται για την γνωστή σε όλους Μυθομανία (Novellino, 2000). Το σύνδρομο προσδιορίζεται από τα χαρακτηριστικά ενός “Ξύλινου” συντρόφου/ανθρώπου. Ο ίδιος δεν διστάζει να λάβει ικανοποίηση και να εκπληρώσει τις ανάγκες του καταπατώντας τα όρια και τα δικαιώματα των άλλων. Δεν διαθέτει ηθική σκέψη και προβληματισμό. Ψεύδεται και παραθέτει υπέρμετρες υποσχέσεις για να καρπωθεί προσωπικά οφέλη. Στις διαπροσωπικές του σχέσεις, αδυνατεί να δεθεί συναισθηματικά, χειραγωγεί τους άλλους και δυσκολεύεται να μείνει πιστός.
Η έναρξη του συνδρόμου σχετίζεται συχνά με ανελαστικές και τιμωρητικές οικογένειες, όπου δίνεται προσοχή και επιβράβευση στο παιδί μόνο όταν είναι τέλειο και ικανοποιεί τις μη ρεαλιστικές τους προσδοκίες. Περιστασιακά λάθη και απροσεξίες δεν γίνονται αποδεκτά από αυτά τα πλαίσια ανατροφής. Απόρροια αυτού, είναι το άτομο να προσπαθεί σε όλη του την ζωή να φαίνεται “Τέλειος”. Στον αντίποδα, το παρατιθέμενο σύνδρομο μπορεί να αναπτυχθεί και από οικογένειες που επιβραβεύουν υπερβολικά το παιδί σε ήσσονος σημασίας ζητήματα, υπερτονίζοντας την μοναδικότητα και ανωτερότητα του. Η ανατροφή αυτή οδηγεί στην ανισόρροπη απεικόνιση των άλλων ως γελοντοποιούς που οφείλουν να εξυπηρετούν την καθεαυτού μεγαλειότης.
4) Το Σύνδρομο του Πίτερ Παν
Σύμφωνα με την Kiley (1983), το σύνδρομο που Πίτερ Παν συναντάται σε ενήλικες με παιδικά χαρακτηριστικά. Είναι άτομα εξίσου διασκεδαστικά και αγαπητά, ωστόσο παρατηρούνται σημαντικά ελλείμματα στην συνέπεια και την αξιοπιστία τους. Συνήθως καταφεύγουν σε ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και ψέματα δημιουργώντας στους άλλους παραμυθένιες προσδοκίες. Σε πραγματικές, καθημερινές διαστάσεις, είναι εκείνος ο φίλος που θα μας κάνει να ξεχαστούμε αλλά δεν θα μας βοηθήσει ποτέ να…ξεχάσουμε.
Ο πυρήνας του συνδρόμου αφορά την επιθυμία του ατόμου να παραμείνει για πάντα παιδί. Η ανάγκη αυτή δημιουργείται από ένα ασταθές πλαίσιο ανατροφής, με μερική και ασυνεπής ικανοποίηση των βρεφικών αναγκών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η ασυνεπής σίτιση του βρέφους, η μη ανταπόκριση στο κλάμα και η απουσία του παιχνιδιού. Το άτομο υιοθετεί την πεποίθηση ότι ο πραγματικός κόσμος καθίσταται ανεπαρκής να καλύψει τις ανάγκες του και αποφασίζει να ζει σε έναν φανταστικό και λιγότερο επίπονο κόσμο για μια πληγωμένη παιδική ψυχή. Μέσω αυτών των στρατηγικών αποφεύγεται η ματαίωση αλλά και η συνακόλουθη ανάληψη ευθυνών και αυτοβελτίωση.
Αντί επιλόγου…
Στη διάρκεια της ζωής μας, έχουν υπάρξει αρκετές φορές που έχουμε λάβει τον ρόλο της Σταχτοπούτας, ονειρευόμενοι κάποιον που θα μας βγάλει από την θλίψη μας και θα μας κρατήσει στα χέρια του με ασφάλεια και θαλπωρή. Πολλές φορές, έχουμε απαρνηθεί την σκληρότητα του κόσμου μας και επιθυμούμε να ζούσαμε σε έναν πιο ειδυλλιακό κόσμο. Συχνά, “μεγαλώνει η μύτη μας”, όταν δεν θέλουμε να πληγώσουμε κάποιον που αγαπάμε με την αλήθεια μας. Η διαπίστωση πως ο καθένας μας έχει υποπέσει σε τέτοια γνωστικά παιχνίδια, μας βοηθά να αναγνωρίσουμε το ανθρώπινο κομμάτι του βιώματος, εξαλείφοντας το στίγμα. Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε πως, ένας άνθρωπος που αρνείται τον επίγειο κόσμο και ζει σύμφωνα με την φαντασία του, έχει κατασκάψει την ψυχική του σάρκα με πληγές και επώδυνες ουλές. Όπως είπε, άλλωστε, και ο Σωκράτης “Ουδείς εκών κακός”, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι κανείς δεν είναι κατ’επιλογήν κακός. Συχνά, οι πληγές των ανθρώπων είναι εκείνες που υψώνουν άμυνες και τείχη σαν ένα μέσο αυτοπροστασίας. Και ίσως…τα άτομα αυτά, που φαντάζουν στα μάτια μας τόσο εγωκεντρικά, να έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη για κατανόηση, ζεστασιά και φροντίδα. Αν ο κόσμος μας ήταν ένας ασφαλής χώρος που ο καθένας μας θα γινόταν άνευ όρων αποδεκτός και θα αγκάλιαζε τις αδυναμίες του άλλου, κανείς δεν θα είχε την ανάγκη να βγει έξω από την τροχιά του…
Βιβλιογραφία:
- Calvo, F., Karras, B.T., Phillips, R., Kimball, A. M., Wolf, F. (2003). «Diagnoses, Syndromes, and Diseases: A Knowledge Representation Problem». AMIA Annual Symposium Proceedings, 2003: 802.
- Dowling, C. (1981), The Cinderella Complex: Woman’s secret fear of Independence. Pocket Books, pp.27-40, 97, 110-119.
- Kiley, D. (1983) The peter pan syndrome. New York, Bantam.
- Novellino, M. (2000) The Pinnochio Syndrome. Transactional Analysis Jornal, 30(4), 292-298.
- Todd, J. (1955). The syndrome of Alice in Wonderland. Canadian Medical Association journal, 73(9), 701–704.
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
