Από την στιγμή που η ανθρωπότητα ήρθε αντιμέτωπη με την πανδημία, σε κάθε χώρα, σε κάθε ήπειρο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και της προστασίας και οι επιστήμονες έχουν αφοσιωθεί στο να εντοπίσουν την θεραπεία του ιού που μας απειλεί, πράττοντας ταυτόχρονα το σωστό και ηθικό από πλευρά δεοντολογίας, έναντι του COVID-19.
Για πρώτη φορά, σε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, οι φιλοσοφικές σκέψεις έχουν γίνει το αντικείμενο της πολιτικής συζήτησης και της καθημερινής συζήτησης. Ένα θεμελιώδες ερώτημα που έχει απασχολήσει την ανθρωπότητα αυτό το διάστημα, είναι το κατά πόσο είναι σωστό να στερήσουμε από τους ανθρώπους την ελευθερία τους, αν αποτελεί καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αν η απαγόρευση της προσωπικής ελευθερίας για την προστασία της ζωής ή της υπηρεσίας υγείας ή της οικονομίας, είναι επαρκής δικαιολογία (Sfetcu, 2020).
Σύμφωνα με την άποψη των φιλόσοφων οι ιοί είναι ξεχωριστές οντότητες και βασίζονται σε στοιχεία της μεγαλύτερης ροής διασυνδεδεμένων διεργασιών που απαρτίζουν βιολογικά συστήματα (Dupré & Guttinger, 2016). Οι πιο καταστροφικές πανδημίες που υπήρξαν ήταν η πανούκλα η οποία σκότωσε περίπου 200 εκατομμύρια ανθρώπους τον 14ο αιώνα και το 1918 η Ισπανική Γρίπη (Centers for Disease Control and Prevention and Hajmirbaba, 2020).
Ο διάσημος Γάλλος Bruno Latour (2020), δήλωσε κατά τη διάρκεια της πανδημίας «Το πρώτο μάθημα που μας δίδαξε ο κορονοϊός είναι ότι πρέπει να φροντίζουμε αυτά που έχουμε, επειδή μπορεί να τα χάσουμε από την μία στιγμή στην άλλη».
Για την αντιμετώπιση της πανδημίας ο Επίκουρος τόνισε ακόμα και εν μέσω καραντίνας μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι και να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις δραστηριότητες (μέσα στο σπίτι). Πρέπει να λάβουμε υπόψη τι είναι στη δύναμή μας να ελέγξουμε. Όσο ζούμε, πρέπει να ανησυχούμε για την ποιότητα της ζωής μας και τη ζωή αυτών που αγαπάμε (Επίκουρος, 2016).
Γενικώς, όπως γνωρίζουμε η φιλοσοφία δεν προσφέρει εργαλεία για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων, αλλά αναζητά μία οδό επίλυσης συγκεκριμένων καταστάσεων και προβλημάτων μέσω ενός ορθολογικού προβληματισμού (Sfetcu, 2020).
Στην παρούσα περίπτωση, αυτή η έννοια της φιλοσοφίας επικεντρώνεται:
- Στην ευθραυστότητα του ανθρώπου (ο ιός μπορεί να σκοτώσει οποιονδήποτε άνθρωπο).
- Στην ανθρώπινη ανικανότητα (η κατάστασή μας είναι ουσιαστικά πανομοιότυπη με αυτη των αρχαίων επιδημιών: η άμυνα μας παραμένει η απομόνωση).
- Στην περιορισμένη απόδοση της τεχνο-επιστήμης (η αποφασιστική θεραπεία για αυτήν την ασθένεια δεν έχει βρεθεί ακόμη, παρά τις προσπάθειες εκατοντάδων εργαστηρίων και φαρμακευτικών εταιρειών.
- Στην ανακάλυψη κοινού αγαθού και ανθρώπινης αλληλεγγύης (η προστασία των ατόμων απαιτείται για την προστασία της κοινωνίας και αντίστροφα) και
- Στην υφιστάμενη παρουσία θανάτου, υπό το φως της οποίας η ιεραρχία των ανθρωπίνων αξιών μπορεί να αναδιαμορφωθεί (Velázquez, 2020).
Αναλυτικότερα, αναφορικά με την ευθραυστότητα του ανθρώπου. Η πανδημία θέτει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με το γεγονός ότι όλοι μπορούν να προσβληθούν και να πεθάνουν και να σκοτωθούν χωρίς διάκριση, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, ακόμη και τις κοινωνικές συνθήκες. Η πανδημία δεν επιλέγει με κριτήρια ανθρώπινα και κοινωνικά , αλλά μας επηρεάζει όλους εξίσου.
Αυτή η συνειδητοποίηση είναι σημαντική γιατί, καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος μεγάλωσε και έχασε την αίσθηση της ευθραυστότητας του, είχε την εντύπωση ότι σταδιακά γίνεται ο κύριος του κόσμου, της ιστορίας και επίσης, της ζωής, μέσω του πρόοδος της ιατρικής, της τεχνολογίας και των τρόπων με τους οποίους θα μπορούσε να οργανώσει την ύπαρξή του.
Από την άλλη πλευρά, συνειδητοποιούμε, και η πανδημία ήταν πολύ ξεκάθαρη από αυτό το σημείο, ότι αυτή η υποκείμενη ευθραυστότητα δεν εξαλείφεται πλήρως (Sfetcu, 2020). Αυτή η συνειδητοποίηση μας συνδέει με ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ύπαρξής μας, την ευπάθεια. Η ευπάθεια είναι εν μέρει συνώνυμο με την ευθραυστότητα, αλλά με μια επιπλέον σημασία, ότι εκείνος ο οποίος είναι ευάλωτος μπορεί να μην επιβιώσει και αυτό είναι σημαντικό επειδή δείχνει ότι ο άνθρωπος, εκτός από την αρχική του ευθραυστότητα, είναι ευάλωτος ακόμη περαιτέρω στον κίνδυνο (Randall & Rafferty, 2020). Ένα τρίτο σημείο που εμπίπτει στις φιλοσοφικές θεωρήσεις της πανδημίας αποτελεί το σημείο ανικανότητας του ανθρώπου. Ως ανικανότητα του ανθρώπου εννοούμε την απώλεια της δυνατότητάς του να είναι σε θέση ή όχι να επιτελέσει κάτι σημαντικό. Ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι σε αυτήν την πανδημία και τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρθηκαν οι άνθρωποι πριν από 200, 300 ή 1000 χρόνια. Πρακτικά με τον ίδιο τρόπο: η μόνη άμυνα που μπορούμε να προσφέρουμε είναι η απομόνωση γιατί, παρά την όλη μας πρόοδο, αυτή η ξαφνική εμφάνιση ενός νέου, άγνωστου ιού μας βρίσκει απροετοίμαστους (Peters, 2020).
Επιλέον, μία ακόμη φιλοσοφική πτυχή της πανδημίας είναι ότι μας υπενθύμισε πως αποτελούμε μέλη της ίδιας ομάδας και ότι οφείλουμε να διαπνεόμαστε από αλληλεγγύη. Η πανδημία μας ανάγκασε να συνειδητοποιήσουμε ότι η επίτευξη του κοινού καλού θα πρέπει να αποτελεί ατομικό μας στόχο, καθώς οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και όλα τα επιτεύγματα της ανθρώπινης ιστορίας αποτελούν προϊόν της επιτυχής ικανότητας του ανθρωπίνου είδους να συνεργάζεται αποτελεσματικά (Velázquez, 2020).
Έτσι, ο άνθρωπος λαμβάνοντας υπόψη το κοινό καλό, επειδή έχει συνειδητοποιήσει ότι το άτομο μόνο του δεν μπορεί να επιλύσει τα προβλήματά του, πρέπει να μπορεί να βασίζεται σε μια κοινότητα και επομένως έχει ευθύνες απέναντί της, με απώτερο σκοπό την ευημερία του, η οποία να συμπίπτει με την ευημερία της κοινωνίας (Randall & Rafferty, 2020). Η τελευταία πτυχή αυτής της πανδημίας που μας ανάγκασε να προβληματιστούμε ήταν η παρουσία του επικείμενου θανάτου. Η σύγχρονη κοινωνία προσπάθησε να περιθωριοποιήσει τον θάνατο. Αντιστρόφως, σε αυτόν τον ενάμισι χρόνο ο θάνατος έχει μπει συνεχώς στο μυαλό μας και αυτό μας οδήγησε επίσης σε μία αναθεώρηση της αίσθησης που έχουμε για την ιατρική. Ο στόχος της ιατρικής παραδοσιακά θεωρήθηκε ότι αποσκοπούσε στη θεραπεία και στην ανάκτηση της υγείας, καθώς ήταν προφανές ότι ο θάνατος ήταν ένα αναπόφευκτο φυσικό γεγονός. Σήμερα, από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι ο κύριο σκοπός της ιατρικής είναι να νικήσει τον άμεσο θάνατο, να σώσει τη ζωή του ασθενούς από μία αιτία μη επαρκώς ερευνημένη (Sfetcu, 2020).Το γεγονός ότι τους τελευταίους μήνες βρισκόμασταν παρόντες σε τόσους πολλούς θανάτους μας ώθησε να σκεφτούμε το ίδιο το γεγονός του θανάτου, δηλαδή να το σκεφτούμε και να αναρωτηθούμε αν έρθει το τέλος τι αίσθηση είχε η ζωή μας, τι είναι τα πράγματα για τα οποία άξιζε να ζήσει κάποιος και ποιοι ήταν εκείνοι οι άνθρωποι άφησαν ίχνη του εαυτού τους στην ύπαρξή μας.
Συμπεραίνοντας, ευελπιστούμε αυτή η πανδημία να αποτελέσει παρελθόν. Είναι αξιοσημείωτο ότι η φιλοσοφία ως επιστήμη μπορεί να προσδώσει μια διαφορετική οπτική σε αυτό το σημαντικό ζήτημα και ας μην ξεχνάμε να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας. Τότε μόνο θα έχουμε κατακτήσει την αληθινή ελευθερία.
Πηγές:
- Πηγή Εικόνας: https://www.wsj.com/articles/what-would-aristotle-do-in-a-pandemic-11587048934
- Epicurus. (2016). Letter to Menoeceus: Epicurus. CreateSpace Independent Publishing Platform.
- Latour, B. (2020). “Imaginer les gestes-barrières contre le retour à la production d’avant-crise.” AOC media – Analyse Opinion Critique (blog). March 29, 2020. https://aoc.media/opinion/2020/03/29/imaginer-les-gestes-barrieres-contre-le-retour-a-laproduction-davant-crise/.
- Peters, M. A., (2020). Love and social distancing in the time of Covid-19: The philosophy and literature of pandemics, Educational Philosophy and Theory, DOI: 10.1080/00131857.2020.1750091.
- Randall R. M. & Rafferty R. (2020). Philosophy Problems Become Real During the COVID-19 Pandemic. J Bone Joint Surg Am., 5: 102(15), e88. Doi: 10.2106/JBJS.20.00512.
- Sfetcu, N., (2020). Philosophical aspects of pandemics. SetThings, DOI: 10.13140/RG.2.2.34967.80801
- Velázquez, L., (2020). The role of philosophy in the pandemic era. BIOETHICS Update, 6, 92–100. DOI: https://doi.org/10.1016/j.bioet.2020.08.001
