Η έκφραση των συναισθημάτων αναμφίβολα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων. Συνήθως είμαστε ικανοί να δείξουμε πως νοιώθουμε στους άλλους μέσω των εκφράσεών μας ή του λόγου. Η ικανότητα που έχουμε να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας (άρα και έμμεσα τις ανάγκες ή τις σκέψεις μας για μία κατάσταση) στα πρόσωπα γύρω μας σχετίζεται έντονα με τη κοινωνική λειτουργικότητα, τις καλές διαπροσωπικές μας σχέσεις αλλά και τη ψυχική ευφορία που μπορεί να νοιώθουμε. Οι περισσότεροι έχουμε τη δυνατότητα να γελάσουμε όταν κάτι μας προκαλεί μεγάλη χαρά, ή είναι αστείο και να κλάψουμε εάν κάτι μας στενοχωρεί. Είμαστε επίσης σε θέση να ελέγξουμε αυτού του είδους τις αντιδράσεις μας ανάλογα με τη κατάσταση, δηλαδή να αναστείλουμε ένα ξέσπασμα όταν οι συνθήκες το απαιτούν. Ωστόσο αυτό δεν αποτελεί δεδομένο για όλους.
To παθολογικό γέλιο ή/και κλάμα είναι ένα κλινικό φαινόμενο στο οποίο παρατηρούμε πως τα άτομα δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν τις δύο παραπάνω συναισθηματικές εκφράσεις. Ωστόσο δεν πρόκειται για κάποια διαταραχή από μόνη της, αλλά περισσότερο για το αποτέλεσμα διάφορων νευρολογικών ή νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Συγκεκριμένα πρόκειται για μία κατάσταση στην οποία τα άτομα εμφανίζουν υπερβολικά σε ένταση ξεσπάσματα γέλιου ή/και κλάματος, τα οποία δε μπορούν να ελέγξουν και είναι δυσανάλογα ή εντελώς αντίθετα της κατάστασης ή του ερεθίσματος που τα προκαλεί. Για παράδειγμα τα άτομα μπορεί να αρχίσουν να γελούν ανεξέλεγκτα μετά την ανακοίνωση δυσάρεστων νέων, ή να εμφανίζουν ασταμάτητο κλάμα ως αντίδραση σε ένα ευχάριστο ερέθισμα. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι πολλές φορές μπορεί να εμφανιστούν εντελώς ξαφνικά και χωρίς τη παρουσία κάποιου συγκεκριμένου ερεθίσματος ή τα ξεσπάσματα να ξεκινούν με γέλιο και να μετατρέπονται απότομα σε κλάμα ή το αντίθετο. Τα ξεσπάσματα διαρκούν λίγα λεπτά, ενώ μερικοί ασθενείς μπορεί να εμφανίζουν μόνο γέλιο και άλλοι μόνο κλάμα.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά ίσως είναι γνώριμα σε πολλούς λόγω της ταινίας “Τζόκερ” που κυκλοφόρησε το 2019 και στην οποία ο πρωταγωνιστής πάσχει μεταξύ άλλων και από το συγκεκριμένο κλινικό φαινόμενο. Αργότερα στη ταινία μαθαίνουμε πως ήταν ένα κακοποιημένο παιδί και πως η κακοποίηση που δέχτηκε, οδήγησε σε τραυματισμό στον εγκέφαλό του. Το φαινόμενο παρουσιάζεται με μεγάλη ακρίβεια και η έμπνευση του χαρακτήρα ήταν άτομα που έπασχαν από παθολογικό γέλιο και κλάμα λόγω διαταραχών του εγκεφάλου. Ποιες λοιπόν είναι αυτές οι διαταραχές που μπορούν να οδηγήσουν στη συγκεκριμένη κλινική εικόνα;
Σύμφωνα με έρευνες το παθολογικό γέλιο ή/και κλάμα μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορα ποσοστά μετά από νευρολογικές διαταραχές όπως: αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (49%), νόσος Alzheimer (40%), ατροφία πολλαπλών συστημάτων (37%), εγκεφαλικά επεισόδια (11-34%), κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις (5-11%), πολλαπλή σκλήρυνση (10%), νόσος Parkinson (5%) και τέλος σε ορισμένες περιπτώσεις επιληψίας ή εγκεφαλικών όγκων αν και τα ποσοστά εκεί είναι πολύ μικρότερα.
Τα άτομα που πάσχουν από τη συγκεκριμένη κατάσταση αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα και βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να αναπτύξουν επιπλέον κατάθλιψη, κοινωνικό άγχος, αγοραφοβία, μετατραυματικό στρες, ή να απομονωθούν πλήρως κοινωνικά. Η ποιότητα της ζωής τους αναφέρουν πως είναι γενικά πιο χαμηλή σε σχέση με άλλα άτομα και δυσκολεύονται ιδιαίτερα να κάνουν νέες γνωριμίες. Επιπλέον πολλές φορές αντιμετωπίζουν και προβλήματα στο οικογενειακό ή φιλικό τους περιβάλλον, καθώς η συμπεριφορά τους τείνει να μπερδεύει τα κοντινά τους πρόσωπα και να παρερμηνεύεται ως “τρέλα”.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι το παθολογικό γέλιο ή κλάμα δεν προέρχεται από διαταραχές στη διάθεση (όπως πχ η κατάθλιψη ή η διπολική διαταραχή), αν και η κατάθλιψη θα μπορούσε να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα ύπαρξης του παθολογικού γέλιου ή κλάματος. Είναι λοιπόν σημαντικό οι ειδικοί να διαφοροδιαγιγνώσκουν τις παραπάνω καταστάσεις. Το κλάμα στη κατάθλιψη σχετίζεται με συναισθήματα όπως έντονη θλίψη, ανηδονία, έλλειψη ελπίδας, ενώ το παθολογικό κλάμα δε σχετίζεται με τη διάθεση και συνήθως δεν είναι δείκτης του τρόπου που νοιώθει το άτομο. Παρόμοια στις φάσεις μανίας της διπολικής διαταραχής είναι συχνό να έχουμε έντονα συναισθήματα ευτυχίας και ανεβασμένη διάθεση, όχι όμως ανεξέλεγκτο ξέσπασμα γέλιου. Με λίγα λόγια δε πρόκειται για αλλαγή στη διάθεση ή βίωση των συναισθημάτων, αλλά για δυσλειτουργία στη συναισθηματική έκφραση.
Όσον αφορά τη λειτουργία του εγκεφάλου οι δομές που θεωρείται ότι εμπλέκονται στην εμφάνιση του φαινομένου περιλαμβάνουν δυσλειτουργίες στις συνδέσεις των περιοχών που ελέγχουν τη κίνηση (στο φλοιό), με τη γέφυρα και τη παρεγκεφαλίδα. Αυτές οι περιοχές έχει θεωρηθεί πως συμβάλουν στην εκκίνηση του γέλιου και του κλάματος, στην επιτέλεση των συγκεκριμένων συναισθηματικών εκφράσεων αλλά και στην αναστολή τους ανάλογα με το πλαίσιο, συγχρονίζοντας αναπνευστικές λειτουργίες και κινήσεις του προσώπου. Υπάρχουν και άλλες εγκεφαλικές περιοχές έχουν θεωρηθεί υπεύθυνες, αλλά αυτές που προαναφέρθηκαν είναι οι πιο συχνά παρατηρούμενες.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση διαφέρει ανάλογα με την αιτιολογία (όπως προαναφέρθηκε θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα διάφορων παθήσεων όπως κρανιοεγκεφαλική κάκωση, επιληψία, πολλαπλή σκλήρυνση κλπ) και σε κάθε περίπτωση ακολουθείται διαφορετικού είδους αγωγή (συνήθως φαρμακευτική). Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να γίνεται μία λεπτομερής εξέταση του ιστορικού των ασθενών για ιατρικές, ψυχιατρικές ή νευρολογικές παθήσεις, καθώς και για κατάχρηση φαρμάκων και ουσιών. Παρ’ όλα αυτά, πολύ αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση φαίνεται πως είναι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Έρευνες έχουν δείξει πως η χορήγησή τους σε μικρότερες ποσότητες απ’ ότι είναι απαραίτητο για διαταραχές της διάθεσης, είναι ικανή να μειώσει σε μεγάλο βαθμό τα επεισόδια παθολογικού γέλιου ή κλάματος. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως σημαντική είναι και η ψυχολογική υποστήριξη των ατόμων και η σχετική εκπαίδευση των κοντινών τους προσώπων. Με αυτό το τρόπο δίνεται σημασία στη πρόληψη εμφάνισης, ή τη θεραπεία άλλων ψυχικών διαταραχών που μπορεί να εμφανιστούν ως αποτέλεσμα (πχ διαταραχή μετατραυματικού στρες, κοινωνικό άγχος ή κατάθλιψη κλπ).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Demas, A., & Tillot, D. (2020). Pathological laughing and psychotic disorder: the medical evaluation of the Joker. Acta Neurologica Belgica, 120, 1379-1382, https://doi.org/10.1007/s13760-020-01332-3
Lauterbach, C. E., Cummings, L. J., & Kuppuswamy, S. P. (2013). Toward a more precise, clinically informed pathophysiology of pathological laughing and crying. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 37(8), 1893-1916, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2013.03.002
Parvizi, J., Arciniegas, B. D., Bernardini, L. G., Schmahmann, D. J., Silver, M. J., & Tuhrim, S. (2006). Diagnosis and Managment of Pathological Laughter and Crying. Mayo Clinic Proceedings, 81(11), 1482-1486, https://doi.org/10.4065/81.11.1482
Parvizi, J., Coburn, L. K., Shillcutt, D. S., Coffey, E. C., Lauterbach, C. E., & Mendez, F. M. (2009). Neuroanatomy of Pathological Laughing and Crying: A report of the American Neuropsychiatric Association Committee on Research. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosiences, 21(1), 75-87, https://neuro.psychiatryonline.org/doi/10.1176/jnp.2009.21.1.75
