Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και αυξάνονται τα περιστατικά βίας ή γενικότερα εκδήλωσης αντικοινωνικών συμπεριφορών από ανήλικους. Οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές, ενώ δεν υπάρχει μόνο ένας παράγοντας που οδηγεί ένα παιδί σε τέτοιου είδους συμπεριφορές. Το ζήτημα αυτό, είναι θεμιτό να εξετάζεται πολύπλευρα, καθώς μιλάμε για μια ανθρώπινη συμπεριφορά, η οποία είναι ευάλωτη στις μεταβολές και στις επιρροές από εξωτερικούς παράγοντες. Έτσι, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως ένας συγκεκριμένος παράγοντας αποκλειστικά, επηρεάζει ένα παιδί αρνητικά.
Γύρω από κοινές απόψεις, θεωρείται πως ένα παραβατικό παιδί, έχει μάθει αυτούς τους τρόπους συμπεριφοράς από την οικογένεια (βία μεταξύ των μελών, κακομεταχείριση του παιδιού κλπ.). Πράγματι, αυτό επιβεβαιώνεται και φαίνεται πως η κακοποίηση του παιδιού και η παραμέλησή του, συμβάλλουν στην εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών στην εφηβεία. Ωστόσο, ένα κρίσιμο ζήτημα εδώ, είναι ότι ανάμεσα στους δύο αυτούς παράγοντες, παρεμβαίνει ένας τρίτος, η Ψυχική Ανθεκτικότητα (Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, 2004). Με τον όρο αυτόν, εννοούμε τη διατήρηση μιας καλής ψυχολογικής κατάστασης του παιδιού, παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπο.
Επομένως, δεν είναι δεδομένο και αδιαμφισβήτητο πως η κακοποίηση εντός της οικογένειας, θα δημιουργήσει οπωσδήποτε ανάλογα πρότυπα συμπεριφορών στο παιδί, καθώς πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν το πόσο ψυχικά ανθεκτικό είναι το καθένα, στο να μην αναπτύξει τέτοιου είδους δυσπροσάρμοστές συμπεριφορές, αλλά να ενταχθεί ομαλά και με υγιή τρόπο στο κοινωνικό περιβάλλον. Παρ’ όλα αυτά, παιδιά και έφηβοι που είναι παραμελημένα και βιώνουν κακοποίηση στο περιβάλλον τους, μπορούν να φτάσουν και σε ακραίες συμπεριφορές (Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, 2004).
Διάβασε επίσης:
Επιπτώσεις δυσμενούς οικογενειακού περιβάλλοντος.
Επιπρόσθετα, εκτός από την οικογένεια, παράγοντες επικινδυνότητας υπάρχουν και στο κοινωνικό περιβάλλον, με την παρέα των συνομηλίκων να ασκεί σημαντική επιρροή στα παιδιά. Σύμφωνα με τους Fite, Rathert και Vitulano (2009), υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην ήδη παραβατική συμπεριφορά των συνομηλίκων και στην παρορμητικότητα της ηλικίας, η οποία επηρεάζει την εκδήλωση δυσπροσάρμοστης συμπεριφοράς. Ωστόσο, οι ίδιοι τονίζουν ότι νέα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν πως ακόμη και χαμηλά επίπεδα παρορμητικότητας σχετίζονται εξίσου με τάση των ανηλίκων να επηρεάζονται πιο εύκολα από άσχημες συμπεριφορές άλλων παιδιών της ηλικίας τους. Δηλαδή, τυχόν βιολογική «προδιάθεση» για παραβατικότητα (εννοώντας την παρορμητικότητα), δεν είναι αρκετή από μόνη της να συμβάλλει στην εμφάνιση τέτοιου είδους συμπεριφορών. Γι’ αυτό μπορεί και κάποιος κοινωνικός παράγοντας, όπως η πίεση των συνομηλίκων, να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτό.
Τι γίνεται όμως όταν εκτός της οικογένειας και της παρέας, η ίδια η κοινότητα στην οποία ζουν και εξελίσσονται οι ανήλικοι είναι παραβατική;
Έρευνα δείχνει πως νέοι που ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα έκθεσης σε βίαιη κοινότητα, ήταν πιο πιθανό να εμπλακούν και εκείνοι με τη σειρά τους σε βίαιες συμπεριφορές (Bynum, Huebner, McCluskey, Patchin & Varano, 2006). Στην ίδια έρευνα, φαίνεται αντίθετα οι μειονεκτικές περιοχές να μην έχουν σημαντική επίδραση στην παραβατικότητα, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει πως αυτή η «υποβάθμιση» των περιοχών είναι ασήμαντη. Επιπλέον, η έκθεση στη βία συσχετίστηκε σημαντικά με θέματα επίβλεψης των ίδιων των παιδιών από τους γονείς, με την επαφή που έχουν με το σχολείο τους και με το πόσο παραβατικοί είναι οι συνομήλικοί τους.
Στην εποχή μας, φαίνεται πως δεν υπάρχει μόνο μια αιτία που να επηρεάζει την υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών από τα παιδιά και τους εφήβους. Και αυτό είναι φυσικό αν σκεφθεί κανείς την πολυπλοκότητα της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Αυτό που είναι πιο σημαντικό όμως, είναι πως δεν μπορούμε να κατηγορούμε τα παιδιά για όσα κάνουν. Πίσω από τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές τους συνήθως (π.χ. βία, επιθετικότητα, παρανομία) κρύβεται και το ανάλογο περιβάλλον, είτε οικογενειακό είτε κοινωνικό, μέσα στο οποίο μπορεί να έχουν μιμηθεί ένα πρότυπο. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι τα παιδιά λειτουργούν σαν σφουγγάρια, αν εισπράττουν βία, θα δώσουν βία, αν μάθουν να λύνουν τις διαφορές τους ειρηνικά, θα κάνουν το αντίστοιχο κ.ο.κ. Οι γονείς, είναι πολύ σημαντικό να είναι ευαισθητοποιημένοι και να εμπιστεύονται την γνώμη των ειδικών ψυχικής υγείας, για να υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση σε συμπεριφορές που ενδεχομένως δεν είναι αποδεκτές.
Βιβλιογραφία:
Αγάθωνος – Γεωργοπούλου, Ε. (2004). Child Abuse and Neglect and Juvenile Delinquency : Communicating Chambers?. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 11(2), 141-161.
Bynum, T.S., Huebner, B.M., McCluskey, J.D., Patchin, J.W. & Varano, S.P. (2006). Exposure to Community Violence and Childhood Delinquency. Crime and Delinquency, 52(2), 307-332.
Fite, P.J., & Rathert, J.L. & Vitulano, M.L. (2010). Delinquent Peer Influence on Childhood Delinquency: The Moderating Effect of Impulsivity. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 32, 315-322.
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από unsplash.com
