Γράφει η Μαριάνα Σουλίου Ψυχολόγος, Ειδ. Παιγνιοθεραπεύτρια
Τι είναι η Παιγνιοθεραπεία;
Η Παιγνιοθεραπεία είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιεί το παιχνίδι ως το φυσικό μέσο έκφρασης των παιδιών. Με στόχο η Παιγνιοθεραπεία να αποκτήσει τον δικό της ορισμό και να διαχωριστεί από την απλή χρήση του παιχνιδιού στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, η Αμερικανική Ένωση Παιγνιοθεραπείας έδωσε τον εξής ορισμό το 1997:
“Παιγνιοθεραπεία είναι η συστηματική χρήση ενός θεωρητικού μοντέλου με στόχο την εγκαθίδρυση μιας διαπροσωπικής διαδικασίας όπου εκπαιδευμένοι παιγνιοθεραπευτές χρησιμοποιούν τις θεραπευτικές δυνάμεις του παιχνιδιού για να βοηθήσουν τους πελάτες στην πρόληψη ή επίλυση ψυχοκοινωνικών δυσκολιών ώστε να επιτύχουν την βέλτιση ωρίμανση και ανάπτυξη”.
Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα η παιδική ηλικία δεν τύγχανε της σημασίας που έχει τώρα. Τα παιδιά θεωρούνταν μικροί ενήλικες και το παιχνίδι ήταν χάσιμο χρόνου. Με την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι άνθρωποι άρχισαν να έχουν πρόσβαση σε καλύτερη ποιότητα ζωής και η παιδική ηλικία άρχισε να γίνεται αντιληπτή ως ξεχωριστό αναπτυξιακό στάδιο.
To 1909 ιδρύεται με πρωτουβουλία του Clifford Beers η Εθνική Επιτροπή για την Ψυχική Υγιεινή, με στόχο την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών σε ενήλικες με ψυχικές ασθένειες. Το σκεπτικό ήταν να μελετηθεί και να γίνει κατανοητή η συμπεριφορά και προσωπικότητα του παιδιού, καθώς εκεί ήταν η ρίζα των ψυχικών ασθενειών των ενηλίκων. Τον ίδιο χρόνο ο Stanley Hall, ο οποίος είχε ξεκινήσει το κίνημα της παιδικής μελέτης, κάλεσε τον Φρόυντ και τον Γιουνγκ στο Πανεπιστήμιο Clark. Εκεί ο Φρόυντ παρουσίασε την περίπτωση του μικρού Χανς και ο Γιουνγκ την περίπτωση της 4χρονης Άννας. Έτσι ξεκινάει η παιδική ψυχοθεραπεία και ο ρόλος του παιχνιδιού αρχίζει να κερδίζει έδαφος.
Πρωτοπόροι της παιγνιοθεραπείας θεωρούνται οι Hermine Hug-Hellmouth, Melanie Klein, Anna Freud και Margaret Lowenfeld. “Μητέρα”, όμως, της Παιγνιοθεραπείας θεωρείται η Virginia Axline, η οποία καθιέρωσε την Παιδοκεντρική Παιγνιοθεραπεία με το βιβλίο της “Play Therapy” το 1947. Η Axline ήταν επηρεασμένη από την προσωποκεντρική θεωρία του Carl Rogers, από την οποία εμπνεύστηκε τις αρχές της παιγνιοθεραπείας.
Ποιες είναι οι αρχές της;
Η Virginia Axline έχει διατυπώσει 8 αρχές που κάθε παιγνιοθεραπευτής ακολουθεί κατά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία:
- Δημιουργεί μια ζεστή και φιλική σχέση με το παιδί.
Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του παιδιού με τον θεραπευτή είναι αυτή που θα καθορίσει την πορεία της θεραπείας. Η σχέση χαρακτηρίζεται από ζεστασιά και είναι ενδεικτική ενός πλαισίου ασφαλούς και φιλικού, έτοιμου να υποδεχτεί ένα παιδί. - Αποδέχεται το παιδί όπως ακριβώς είναι.
Ο παιγνιοθεραπευτής δεν έχει προσδοκίες από το παιδί να αλλάξει ή να συμπεριφερθεί όπως θέλει εκείνος. Το αποδέχεται όπως ακριβώς είναι και αυτό το αίσθημα αποδοχής είναι που επιτρέπει τελικά στο παιδί να αλλάξει όταν εκείνο είναι έτοιμο. - Εγκαθιδρύει ένα αίσθημα αποδοχής στην σχέση, ώστε το παιδί να νιώθει ασφάλεια να εκφράσει τα συναισθήματά του.
Όλα τα συναισθήματα και όλες οι σκέψεις είναι αποδεκτές στο μαγικό χαλί της παιγνιοθεραπείας. Η στάση του θεραπευτή είναι τέτοια όπου το παιδί νιώθει άνετα να εκφραστεί χωρίς να νιώθει ότι θα κριθεί. - Είναι σε επαγρύπνιση για να αναγνωρίσει τα συναισθήματα που εκφράζει το παιδί και καθρεφτίζει αυτά τα συναισθήματα με τέτοιο τρόπο ώστε το παιδί να αποκτήσει επίγνωση της συμπεριφοράς του.
Ο παιγνιοθεραπευτής καθρεφτίζει είτε τα συναισθήματα του παιδιού είτε την συμπεριφορά του, ώστε το παιδί να αρχίσει να αποκτά την σύνδεση με τον εαυτό του. Δεν κάνει ερωτήσεις στο παιδί, παρά μόνο παρατηρεί το παιδί και το παιχνίδι του και τονίζει τα σημεία που θεωρεί πως είναι σημαντικά. - Διατηρεί βαθύ σεβασμό για την ικανότητα του παιδιού να επιλύσει τα προβλήματά του και δίνει αυτήν την ευκαιρία στο παιδί. Η ευθύνη για επιλογές και επερχόμενη αλλαγή είναι του παιδιού.
Ο παιγνιοθεραπευτής πιστεύει ακράδαντα πως το παιδί μπορεί να επιλύσει τα θέματά του μόνο του, αρκεί να του δοθεί ο χώρος και ο χρόνος. Δεν βρίσκεται στην θέση του θεραπευτή ως ο “ειδικός που ξέρει καλύτερα” αλλά εμπιστεύεται ότι το παιδί γνωρίζει καλύτερα από όλους τι είναι καλό για εκείνο. Το παιδί έχει την τελική ευθύνη για τις αλλαγές που θέλει να επιφέρει στην ζωή του. - Δεν προσπαθεί να κατευθύνει τις δράσεις του παιδιού ή την συζήτηση με κανέναν τρόπο. Το παιδί οδηγεί και ο θεραπευτής ακολουθεί.
Ο παιγνιοθεραπευτής δεν έχει έτοιμο πρόγραμμα για το τι θα κάνει σε κάθε συνεδρία με το παιδί, καθώς το παιδί είναι αυτό που αποφασίζει κάθε φορά τι θέμα θα διαπραγματευτεί και πώς. Δεν κάνει ερωτήσεις στο παιδί ούτε κατευθύνει την συζήτηση με στόχο να επιλυθεί το πρόβλημα. - Δεν βιάζει την διαδικασία της θεραπείας. Η θεραπεία είναι σταδιακή διαδικασία και αναγνωρίζεται ως τέτοια από τον θεραπευτή.
Το κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό και αυτό είναι απόλυτα σεβαστό από τον παιγνιοθεραπευτή. Για να έχει νόημα και μακροχρόνιο αποτέλεσμα η θεραπεία, αυτή θα πρέπει να γίνει με τον ρυθμό του παιδιού. - Βάζει μόνο τα όρια εκείνα που είναι απαραίτητα για να παραμείνει η θεραπεία στην σφαίρα της πραγματικότητας και για να αποκτήσει το παιδί την επίγνωση της ευθύνης του στην θεραπευτική σχέση.
Η οριοθέτηση στην παιγνιοθεραπεία είναι υψίστης σημασίας και έχει ως κύριο στόχο την ασφάλεια του παιδιού, του θεραπευτή και του χώρου. Οι κανόνες που μπαίνουν κινούνται πάντα μέσα σε αυτήν την φιλοσοφία και όχι με την μορφή εντολών ή οδηγιών που πρέπει να ακολουθηθούν, αλλά με την μορφή ορίων που ισχύουν στην δεδομένη σχέση. Το παιδί καλείται να τα τηρήσει με δική του ευθύνη αναπτύσσοντας τον αυτοέλεγχό του.
Πως εφαρμόζεται;
Αλληλεπίδραση θεραπευτή-θεραπευόμενου
Όταν ένα παιδί προσέρχεται για παιγνιοθεραπεία, καλείται πρώτα να συμφωνήσει με την είσοδό του σε αυτήν την διαδικασία. Εάν το παιδί δεν θέλει να έρχεται για παιγνιοθεραπεία, τότε η διαδικασία τερματίζεται. Από την στιγμή που ο παιγνιοθεραπευτής παρουσιάσει τον εαυτό του και το παιχνιδοδωμάτιο και ρωτήσει το παιδί αν επιθυμεί να έρχεται σε αυτό μία φορά την εβδομάδα, εάν το παιδί συμφωνήσει τότε γίνεται το συμβόλαιο. Στο συμβόλαιο συμπεριλαμβάνεται το αίτημα του ίδιου του παιδιού, όποιο και να είναι αυτό, και τα διάφορα όρια που ισχύουν πάντα στο παιχνιδοδωμάτιο και οτιδήποτε άλλο επιθυμεί το παιδί. Το συμβόλαιο μπορεί να γίνει συμβολικά, όπως με την ζωγραφική.
Κάθε φορά που το παιδί προσέρχεται στο παιχνιδοδωμάτιο, ο παιγνιοθεραπευτής περιμένει την κατεύθυνση που θα δώσει το παιδί. Μπορεί το παιδί να θέλει να παίξει με τις κατηγορίες παιχνιδιών που υπάρχουν ή να μην παίξει τίποτα. Μπορεί να θέλει απλά να καθίσει σιωπηλό. Ο παιγνιοθεραπευτής σέβεται οποιαδήποτε επιθυμία του παιδιού και δεν το πιέζει να παίξει ή να μιλήσει.
Εφόσον το παιδί ξεκινήσει να παίζει, ο παιγνιοθεραπευτής παρατηρεί τις θεματικές που αναδύονται στο παιχνίδι του και χωρίς να τις ερμηνεύει, τις καθρεφτίζει. Στην παιγνιοθεραπεία υπάρχουν 7 κατηγορίες που θα μπορούσαν οι θεματικές παιχνιδιού να χωριστούν:
1.επιθετικότητας
2.μωρού-φροντίδας
3.οικογένειας
4.χειροτεχνίας
5.ζώων
6.αισθητηριακών
7.ρόλων
Διάρκεια
Η διάρκεια των συναντήσεων είναι 50 λεπτά, εκτός από παιδιά που δυσκολεύονται με την υπερκινητικότητα οπότε μπορεί η συνεδρία να διαρκέσει λιγότερο και σταδιακά ο χρόνος να αυξάνεται. Οι παιγνιοθεραπευτές συνηθίζουν να δουλεύουν με κύκλους 10 συνεδριών, όπου οι πρώτες 3 είναι αξιολογητικές. Μετά τις πρώτες 3 συνεδρίες ο παιγνιοθεραπευτής συναντιέται με τους γονείς και συζητάνε τι παρατηρήθηκε και κατά πόσο χρειάζεται η παιγνιοθεραπεία να συνεχιστεί. Γίνονται οι υπόλοιπες 7 συνεδρίες και οι γονείς με τον παιγνιοθεραπευτή συναντιούνται εκ νέου για να συζητήσουν την πορεία της θεραπείας και οποιαδήποτε αλλαγή έχει γίνει στην συμπεριφορά του παιδιού. Εάν το αίτημα παραμένει, γίνεται άλλος ένας κύκλος 10 συνεδριών, έως ότου το αίτημα ικανοποιηθεί.
Προσέγγιση προβλημάτων
Στην παιγνιοθεραπεία το άτομο γίνεται αντιληπτό ως όλον και όχι ως το πρόβλημα με το οποίο έρχεται. Δεν είναι απαραίτητο κάθε συνεδρία να αφορά σε αυτό το πρόβλημα και δίνεται η δυνατότητα στο παιδί απλά να παίξει και να επεξεργαστεί όποιο θέμα θέλει εκείνο. Η επεξεργασία των θεμάτων του γίνεται με τον δικό του ρυθμό και με τον τρόπο που εκείνο επιθυμεί. Βασική αρχή είναι πως για να επιλυθεί ένα πρόβλημα αυτό θα πρέπει να γίνει μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, επομένως αν το παιδί για οποιοδήποτε λόγο θέλει να αλλάξει ξαφνικά το παιχνίδι του γιατί ήρθε αντιμέτωπο με κάτι αγχογόνο, αυτό το σεβόμαστε. Φιλοσοφία της παιγνιοθεραπείας είναι πως οποιαδήποτε θεραπευτική αλλαγή επέλθει, αυτή οφείλεται στις δράσεις του ίδιου του παιδιού και εκείνο έχει την ευθύνη για αυτήν την αλλαγή. Απώτερος στόχος είναι το παιδί να κατανοήσει πως είναι ελεύθερο να κάνει επιλογές και ικανό να υπάρξει με τον τρόπο που εκείνο θέλει.
Ποιες είναι οι τεχνικές;
Η Παιγνιοθεραπεία λειτουργεί κατά βάση μη κατευθυντικά, που σημαίνει πως δεν υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές που να χρησιμοποιούνται κατά την διάρκεια της θεραπείας. Λέμε πως βασικό εργαλείου του θεραπευτή είναι ο εαυτός του, οπότε η παιγνιοθεραπεία εκπροσωπεί περισσότερο φιλοσοφία και στάση ζωής, παρά κάποιο σύνολο τεχνικών.
Σε περίπτωση, όμως, που έχει εγκαθιδρυθεί μια βαθειά θεραπευτική σχέση και η ηλικία του παιδιού το επιτρέπει, ο παιγνιοθεραπευτής μπορεί να αποφασίσει να γίνει πιο κατευθυντικός, προτείνοντας δραστηριότητες στο παιδί που θα βοηθούσαν στην επεξεργασία των θεμάτων που αντιμετωπίζει το παιδί. Οι τεχνικές αυτές πηγάζουν από τα τρία στάδια του παιχνιδιού:
1.Ενσωματικό στάδιο: Σε αυτό το στάδιο το παιδί παίζει με αισθητηριακά υλικά και οτιδήποτε ενεργοποιεί τις αισθήσεις του (παιχνίδια με έντονα χρώματα ή ήχους, άμμο, πλαστελίνη, χλαπάτσες, μουσική, μυρωδιές κτλ). Ο παιγνιοθεραπευτής μπορεί να προτείνει κάποιο τέτοιο υλικό για την χαλάρωση από το άγχος.
2.Προβολικό στάδιο: Σε αυτό το στάδιο το παιδί παίζει με τρόπο που να προβάλλει τα συναισθήματά του και τις σκέψεις του στο υλικό που χρησιμοποιεί. Προβολικές δραστηριότητες είναι η ζωγραφική, οι φανταστικοί διάλογοι μεταξύ φιγούρων-κούκλων, το παιχνίδι με ζώα, το παραμύθι, η δημιουργία ιστοριών και οι θεραπευτικές κάρτες. Ο παιγνιοθεραπευτής μπορεί να προτείνει κάποιο προβολικό παιχνίδι για την επεξεργασία ενός θέματος κρατώντας παράλληλα συμβολική απόσταση.
3.Στάδιο Ρόλων: Σε αυτό το στάδιο το παιδί μπαίνει σε διάφορους ρόλους και περιαματίζεται με διαφορετικές συμπεριφορές. Παιδιά που μπορούν να μπουν σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους, προσαρμόζονται πιο εύκολα σε καταστάσεις στο μέλλον. Μέσα από τον ρόλο τα παιδιά ανακαλύπτουν διαφορετικές πλευρές του εαυτού τους και πτυχές που έξω από τον χώρο της θεραπείας δεν θα μπορούσαν να έχουν συναντήσει. Το παιχνίδι ρόλων μπορεί να προταθεί από τον παιγνιοθεραπευτή όταν το παιδί έχει διανύσει μια σημαντική πορεία στην θεραπεία του και νιώθει ασφάλεια να επεκτείνει το ρεπερτόριό του.
Ποια είναι τα οφέλη;
Ο “Πατέρας” της Παιγνιοθεραπείας Garry Landreth, έχει πει: Τα πουλιά πετάνε, τα ψάρια κολυμπάνε, τα παιδιά παίζουν. Το παιχνίδι είναι το φυσικό μέσο που τα παιδιά χρησιμοποιούν για να εκφραστούν. Το κάνουν αυθόρμητα, χωρίς σκέψη, επομένως μέσα από την παιγνιοθεραπεία έχουμε πρόσβαση στο ασυνείδητο και μπορεί να επιτευχθεί βαθειά και ουσιαστική θεραπεία.
Η Παιγνιοθεραπεία είναι ερευνητικά τεκμηριωμένη και έχει βρεθεί να:
- προσφέρει ένα ασφαλές πλαίσιο για να εκφραστούν τα παιδιά
- διευκολύνει την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, την επίλυση προβλημάτων και τις στρατηγικές
- διαχείρισης συναισθημάτων
- ενισχύει την συναισθηματική ωρίμανση και ανάπτυξη
- βοηθάει τα παιδιά να παίρνουν αποφάσεις και να αναλαμβάνουν την ευθύνη αυτών
- αναπτύσσει την ικανότητα των παιδιών να εφαρμόζουν κοινωνικές δεξιότητες
- βοηθά τα παιδιά να αναπτύσσουν φιλίες και να κατανοούν τον κόσμο γύρω τους
- επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύψουν την εγγενή τους τάση για ίαση
- βοηθά τα παιδιά να είναι συγκεντρωμένα
- ενισχύει την δημιουργικότητα και την φαντασία
- προσφέρει ασφαλές περιβάλλον για παιδιά που δεν μιλάνε
Σε τι διαφέρει από τις υπόλοιπες προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας;
Συμβολική Απόσταση
Αυτό που διαχωρίζει την παιγνιοθεραπεία από άλλες προσεγγίσεις είναι η δυνατότητα που δίνει στο άτομο να πάρει συμβολική απόσταση από τα προβλήματα που επεξεργάζεται. Η επίλυση των προβλημάτων μπορεί να γίνει ενώ το άτομο λειτουργεί σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, χωρίς να χρειάζεται οπωσδήποτε να συνειδητοποιήσει τι διαδικασίες λαμβάνουν μέρος εκείνη την στιγμή. Τα παιδιά, για παράδειγμα, θεραπεύονται ενώ παίζουν, χωρίς να γνωρίζουν απαραίτητα ότι εκείνη την στιγμή αυτό που κάνουν είναι θεραπευτικό. Επίσης, το να μπορείς να επεξεργαστείς το πρόβλημά σου χωρίς να πρέπει να έρθεις σε άμεση επαφή με αυτό, προσφέρει το αίσθημα ασφάλειας που διευκολύνει την θεραπεία. Πολλές φορές η άμεση επαφή με μια τραυματική ανάμνηση ή με ένα δυσφορικό συναίσθημα είναι τόσο αγχογόνα που ενεργοποιούνται οι ψυχικές άμυνες παρεμποδίζοντας την θεραπευτική διαδικασία. Όταν όμως η επεξεργασία των θεμάτων γίνεται συμβολικά, οι άμυνες είναι χαμηλές και μπορούν να ξεπεραστούν ώστε να επέλθει η θεραπευτική αλλαγή.
Θεραπευτική Σχέση
Ο παιγνιοθεραπευτής θεωρείται ισότιμος με τον πελάτη και σέβεται πως ο πελάτης γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του από οποιοδήποτε άλλον. Επομένως, ο παιγνιοθεραπευτής φροντίζει να μην κατευθύνει την ζωή του θεραπευόμενου με βάση τις δικές του επιθυμίες περί αλλαγής, αλλά ακολουθεί και υποστηρίζει τον πελάτη στις αποφάσεις του. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μια ουσιαστική σχέση μεταξύ τους, όπου το άτομο νιώθει την ασφάλεια να εξερευνήσει διάφορους τρόπους να υπάρχει. Η παιγνιοθεραπεία δίνει έμφαση στην σχέση από την αρχή της θεραπείας μέχρι το τέλος.
Απουσία λέξεων
Επειδή η παιγνιοθεραπεία προσφέρει πολλά μέσα στο παιδί για να εκφραστεί, δεν είναι πάντα απαραίτητη η λεκτική έκφραση. Παιδιά που παρουσιάζουν επιλεκτική αλαλία, διαταραχή αυτιστικού φάσματος ή που δυσκολεύονται να μιλήσουν κατά την θεραπευτική διαδικασία, έχουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν μέσα από ποικίλα μέσα. Η απουσία λέξεων δεν είναι εμπόδιο για την παιγνιοθεραπεία, ούτε στόχος που πρέπει να επιτευχθεί για να υπάρξει θεραπευτική αλλαγή.
Σε ποιους απευθύνεται;
Η Παιγνιοθεραπεία απευθύνεται κυρίως σε παιδιά 3-12 ετών, καθώς σε αυτήν την ηλικία το παιχνίδι είναι το κύριο μέσο έκφρασης. Απευθύνεται σε παιδιά που παρουσιάζουν:
άγχος
επιθετικότητα/ξεσπάσματα θυμού
ψυχαναγκαστικά συμπτώματα
ενούρηση/εγκόπριση
προβλήματα στον ύπνο
προβλήματα στην διατροφή
χαμηλή αυτοπεποίθηση
αδελφική ζήλεια
προβλήματα με συνομηλίκους
δυσκολίες προσαρμογής σε καταστάσεις (διαζύγιο, μετακόμιση, υιοθεσία)
πένθος
χρόνιες ασθένειες
μαθησιακές δυσκολίες
διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας
διαταραχή αυτιστικού φάσματος
χαμηλή σχολική επίδοση
ψυχοσωματικά συμπτώματα
Παρόλο που η Παιγνιοθεραπεία είναι ευρέως γνωστή για την εφαρμογή της σε παιδιά, έχει βρεθεί αποτελεσματική με όλες τις ηλικίες. Μπορεί να εφαρμοστεί σε εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους με τις κατάλληλες προσαρμογές. Οι έφηβοι ή οι ενήλικες/ηλικιωμένοι δεν θα κληθούν να παίξουν με τις κατηγορίες παιχνιδιών, όμως μπορούν να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικά μέσα δημιουργικής έκφρασης για να επεξεργαστούν ένα δύσκολο θέμα που μέσα από τις λέξεις δεν μπορεί να επεξεργαστεί σε βάθος. Ακόμα και αν οι θεραπευόμενοι επιλέξουν την συζήτηση ως το μοναδικό μέσο για την επεξεργασία των θεμάτων τους, η στάση του παιγνιοθεραπευτή είναι η ίδια με αυτήν που θα είχε με τα παιδιά. Ο παιγνιοθεραπευτής δεν κατευθύνει την συζήτηση αλλά δίνει την σκυτάλη στον θεραπευόμενο και τον ακολουθεί. Καθρεφτίζει τα συναισθήματα που παρατηρεί και σέβεται τον ρυθμό του. Επομένως, η Παιγνιοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις ηλικίες και σε πλήθος προβλημάτων.
Από ποιους εφαρμόζεται η Παιγνιοθεραπεία;
Για να εφαρμόσει κανείς την παιγνιοθεραπεία θα πρέπει αρχικά να έχει ένα πρώτο πτυχίο σε κοινωνικές/ανθρωπιστικές επιστήμες. Ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί, ειδικοί παιδαγωγοί και ειδικοί θεραπευτές είναι τα πιο συνήθη επαγγέλματα που εφαρμόζουν την παιγνιοθεραπεία. Μετά το πρώτο πτυχίο είναι απαραίτητη η εκπαίδευση στην Παιγνιοθεραπεία, η οποία στην Ελλάδα είναι τουλάχιστον 4ετής και περιλαμβάνει προσωπική θεραπεία, εποπτεία, πρακτική, θεωρητικά μαθήματα και θεατρικό εργαστήρι. Με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης οι παιγνιοθεραπευτές πληρούν τα κριτήρια για την λήψη του Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Ψυχοθεραπείας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως επειδή η Παιγνιοθεραπεία είναι ολοκληρωμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, δεν αρκούν μεμονωμένα σεμινάρια για να λάβει κανείς τον τίτλο του Παιγνιοθεραπευτή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Braverman, L., O’ Connor, K. & Schaefer, C. (2016). Handbook of Play Therapy (2nd Ed.). John Wiley & Sons, Inc: Hoboken, New Jersey.
Axline, V. (1947). Play Therapy. Randon House USA Inc: New York.
Ρόμπερτσον, Τ. (2017). ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ. Ψυχοθεραπευτική Προσέγγιση για Παιδιά & Εφήβους. ΤΟ ΕΡΜΑ: Αθήνα.
