Το παιδί μου ζωγραφίζει…
Τι πιο συνηθισμένο από μια αγαπημένη παιδική ζωγραφιά. Η πραγματικότητα όμως μπορεί να μην είναι τόσο απλή. Η ζωγραφική είναι ένας τρόπος συναισθηματικής έκφρασης. Το ίδιο ισχύει και στην παιδική ιχνηλάτηση (ζωγραφιά) . Αυτό τί σημαίνει λοιπόν; Το παιδί αποκαλύπτει στο χαρτί ,τον συναισθηματικό του κόσμο. Η ζωγραφική για ένα παιδί ,δεν αποτελεί απλά ένα εργαλείο δημιουργικότητας. Μπορεί να μας αποκαλύψει τον τρόπο που νιώθει για μία κατάσταση που βιώνει, τον τρόπο που βλέπει και αισθάνεται σημαντικά για αυτό πρόσωπα . Σύμφωνα με τον Vygotsky, η εικόνα που έχει ένα παιδί για τον «κόσμο γύρω του» , έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο από τον τρόπο που «αλληλεπιδρά» με τους δικούς του ανθρώπους (συγγενείς ,φίλους και κοινωνικό περίγυρο) Η ζωγραφιά λοιπόν αποτελεί το μέσο που μας αποκαλύπτει τα πάντα. Σε ακόμα πιο δύσκολες περιπτώσεις, μέσω της παιδικής ιχνηλάτησης, μπορεί να γίνει και ανίχνευση παιδικής κακοποίησης, φυσικά και μόνο από ειδικά εκπαιδευμένους-εξειδικευμένους ανθρώπους.
Συγκεκριμένα, παιδικό ιχνηλάτημα μπορούμε να ονομάσουμε ένα «νοηματοδοτημένο σύστημα συμβολισμού» που αποτυπώνεται οπτικά, και το παιδί εξωτερικεύει κάθε είδους συναίσθημα και κατάσταση που μπορεί να βιώνει. Αρχικά, σύμφωνα με την Goodenough, οι ζωγραφιές απεικόνιζαν την αντιληπτική ικανότητα του παιδιού και το μέγεθος της αντίληψης του. Αυτό, σύμφωνα με τους Wolf & Lowenfeld, καταρρίφθηκε σε νεότερες μελέτες . Τα σύμβολα της παιδικής ζωγραφικής αφορούν μόνο το ψυχισμό τους και την προσωπικότητα του κάθε παιδιού. Μια ζωγραφιά μπορεί να αναδεικνύει τον ψυχισμό ενός «συναισθηματικού» τύπου παιδιού , «εσωστρεφή» , «εξωστρεφή» και «σκεπτόμενου» (Spindler)
Βασικές ενδείξεις
Η συνηθέστερη ένδειξή ενός υγιή και χαρούμενου παιδιού είναι η χρήση πολλών και φωτεινών χρωμάτων. Σε αυτή την περίπτωση φαίνεται ότι πως το παιδί δημιουργεί κάτι που του προκαλεί χαρά. Συμβολικά , κάτι τέτοιο μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία της φύσης όπως ο ήλιος ,τα λουλούδια, ουράνιο τόξο κλπ. Η φύση συνδέεται με την ελευθερία που παρέχεται στα παιδιά για να παίξουν και να νιώσουν όμορφα.
Αντίθετα, εικόνες στις οποίες το παιδί χρησιμοποιεί επανειλημμένα σκούρα χρώματα όπως για παράδειγμα το μαύρο ,ίσως είναι ένδειξη ότι το παιδί δεν είναι τόσο ευτυχισμένο όσο θα θέλαμε. Σε πολύ ακραίες περιπτώσεις, παιδιά τα οποία κακοποιούνται από συγκεκριμένα πρόσωπα στη ζωή τους, τα απεικονίζουν συχνά με σκούρα χρώματα και δυσανάλογα μέλη σώματος( υπερβολικά μεγάλο κεφάλι ,χεριά, δόντια κ.λπ.)
Πως διαμορφώνεται η θεματολογία των σχεδίων των μικρών μας φίλων
Παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν τον τρόπο που θα ερμηνεύσει και θα απεικονίσει κάτι για χαρούμενο γεγονός ή μη ένα παιδί, έχουν να κάνουν με το περιβάλλον στο οποίο ζει και την κουλτούρα του.
Για παράδειγμα, σε μια έρευνα που έγινε μεταξύ παιδιών από την Νορβηγία και παιδιών Παλαιστινίων μεταναστών που ζουν σε καταυλισμό στο Λίβανο, στην οποία τα παιδιά κλήθηκαν να ζωγραφίσουν τι τα κάνει χαρούμενα και τί όχι , η φύση υπήρξε κοινό σημείο ευχαρίστησης αλλά με μικρές διαφορές εξαιτίας της διαφοράς συνθηκών ζωής και κουλτούρας της εκάστοτε ομάδας. Αυτό σημαίνει ότι στα παιδιά από την Νορβηγία ,η φύση συμβολίζει το καλοκαίρι ενώ στα παιδιά των Παλαιστινίων τις καλύτερες συνθήκες ζωής.
Μεγάλη διαφορά παρατηρήθηκε στο τί δεν τα κάνει χαρούμενα. Από την μία, έχουμε για την ομάδα των παιδιών από την Νορβηγία, που φοβούνται τους φανταστικούς χαρακτήρες και τα φυσικά φαινόμενα. Σε σχέση με τα φυσικά φαινόμενα καταγράφηκε ως ένδειξη φόβου ,εξαιτίας του ηφαιστείου της Ισλανδίας που εξερράγη. Άμεσο αντίκτυπο δεν είχε , ωστόσο αποτέλεσε τραυματικό γεγονός εξαιτίας της συνεχόμενης προβολής του γεγονότος από τα ΜΜΕ και της έκθεσης των παιδιών στην προβολή αυτή. Τα μικρά παιδιά έχουν την τάση να δημιουργούν «σενάρια» ,με αποτέλεσμα όταν «ανακαλέσουν» το γεγονός στη μνήμη τους να μην μπορέσουν να βγάλουν τα σωστά συμπεράσματα για αυτό που βλέπουν και φυσικά ούτε να ελέγξουν πόσο θα τα επηρεάσει κάτι.
Από την άλλη, τα παιδιά των Παλαιστινίων δείχνουν να φοβούνται τους «κλέφτες» και απεικονίζουν τα σπίτια τους με σκούρα χρώματα. Αυτό διότι ζουν σέ ένα περιβάλλον που είναι ανασφαλές και ασταθές. Επίσης, μέσω των σχεδίων τους έχει γίνει αναφορά και στον πόλεμο που τα επηρεάζει ,όπως είναι φυσικό, αρνητικά.
Παιδική ιχνηλάτηση και ψυχική υγεία
Ό τρόπος που επιλέγουν τα παιδιά να μας σχεδιάσουν, μπορούν να μας αποκαλύψουν πολλά ,εκτός από την τρέχουσα συναισθηματική τους κατάσταση. Μέσω της ζωγραφικής είναι δυνατόν να διαβάσουμε τον τρόπο που βιώνουν και συγκεκριμένες ψυχικές ασθένειες που τα ταλαιπωρούν:
1.Ψυχικά υγιή παιδιά συνήθως επιλέγουν να σχεδιάσουν σε κανονικό η μεγάλο μέγεθος χαρτιού , κλασικό ορθογώνιο χαρτί , τα σχέδια τους δεν έχουν συμμετρία , σχεδιάζουν σε «ένα σημείο» με πολλά και φωτεινά χρώματα (χωρίς καθόλου λευκό και σχεδόν καθόλου μαύρο). Χρησιμοποιούν «γραμμές και σημεία» και τα σχέδια τους προσδίδουν μία κίνηση.
2.Αντίθετα, παιδιά «νευρωτικά, αγχώδη, καταθλιπτικά» χρησιμοποιούν συνήθως μικρό χαρτί, ενώ παιδιά με ψυχώσεις επιλέγουν είτε πολύ μεγάλο είτε πολύ μικρό χαρτί .Το σχήμα του χαρτιού δεν είναι το συνηθισμένο ορθογώνιο, αλλά επιλέγουν και σχεδιάζουν σε χαρτιά διαφόρων σχημάτων όπως «οβάλ , ρόμβους κ.λπ.» Η συμμετρία στα σχέδια των παιδιών με ψυχώσεις ,κατάθλιψη και νοητικής υστέρησης ακολουθείται πολύ έντονα. Παιδιά με νευρώσεις αναμιγνύουν χρώματα ή και χρησιμοποιούν σκούρα χρώματα όπως (μαύρο ,μπλε) . Δεν προτιμούν το κίτρινο και το κόκκινο και χρησιμοποιούν επίσης το λευκό. Τα σχέδιά τους χαρακτηρίζονται από στατικότητα στην κίνηση .
Καταλήγοντας εδώ αντιλαμβανόμαστε τη σημαντικότητα της παιδικής ζωγραφικής και τον αντίκτυπο που έχει στην παιδική ψυχή ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης. Αποτελεί ένα σημαντικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιού(και όχι μόνο) ,το οποίο εάν αξιοποιηθεί σωστά συμβάλει στην βελτίωση των συνθηκών ζωής ενός παιδιού. Είναι μία ευκαιρία ανοιχτού διαλόγου και οπτικής αφήγησης , πολλές φορές αρκετά εκφραστικής,λεπτομερειακής και άλλες φορές πάλι τρομακτικής( για το παιδί και την κοινωνία μας.)
Βιβλιογραφία:
Roberts S. Feldman, Εξελικτική ψυχολογία, Τόμος Πρώτος, εκδ. Gutenberg
Trude Schmidl Waehne, Formal Criteria for the analysis of children drawing, Sarah Lawrence College.
Anne Spindler, An Analysis of the Literature on the Meaning of Children’s Drawings
Eva Maager & Tone Sunde, What makes me happy, and what makes me scared? An analysis of drawings made by Norwegian and Palestinian children, European Early Childhood Education Research Journal,2016
Dr. Freda Briggs, Emeritus Professor in Child Development, Child Sexual Abuse (PDF) https://www.generationnext.com.au/wp-content/uploads/2015/06/Child-Sexual-Abuse.pdf
