Ψυχική Ανθεκτικότητα: Πώς μπορεί να καλλιεργηθεί από την οικογένεια και το σχολείο;
Αρχικά, ας εξηγήσουμε τον όρο. Ψυχική Ανθεκτικότητα σημαίνει πόσο εύκολα μπορώ να προσαρμόζομαι στις δυσκολίες που συναντώ στη καθημερινότητά μου και κατά πόσο είμαι σε θέση να τις αντιμετωπίζω αποτελεσματικά. Το «resilience», όπως αναφέρεται στην διεθνή βιβλιογραφία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας και επομένως είναι στοιχείο που εξαρτάται από τον καθένα από εμάς και την αντίληψη που παρουσιάζει για τα πράγματα. Είναι όμως πραγματικά έτσι;
Το πλαίσιο της μεταβαλλόμενης σύγχρονης κοινωνίας και ο αλληλένδετος σύνδεσμος μεταξύ των συστημάτων οικογένειας-σχολείου-κοινωνίας μας επιτάσσει, θα έλεγα, να σκεφτούμε τί θα μπορούσαμε να κάνουμε ώστε να ενισχύσουμε αυτό το χαρακτηριστικό. Η θωράκιση των μαθητών με τα στοιχεία εκείνα που θα τους επιτρέψουν αυτή την ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις δύσκολες καταστάσεις είναι ζωτικής σημασίας. Η προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων πλέον προϋποθέτει παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών στο σχολικό πλαίσιο και η τοποθέτηση ειδικών προβάλλει επιτακτική.
Η Ψυχική Ανθεκτικότητα λοιπόν φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό επίκτητη και επομένως μπορεί και θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο μάθησης. Η προσπάθεια να δημιουργήσουμε και να εμφυσήσουμε στα παιδιά μας, ήδη από τη σχολική ηλικία, όλους εκείνους τους προστατευτικούς παράγοντες ώστε να αντιμετωπίσουν και να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της σχολικής και ενήλικης ζωής πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα, ισάξια με την γνωστική ανάπτυξή τους, σε σημείο που να συνδυάζονται και να δημιουργούν ψυχικά ανθεκτικούς εφήβους και ανθρώπους με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα τους επιτρέψουν να ζήσουν τη ζωή που ονειρεύονται.
Πολύ σημαντικό ρόλο στην όλη προσπάθεια έχει η αλληλεπίδραση του δίπολου οικογένεια-σχολείο. Αυτό που αναφέρεται ως «σημαντικοί άλλοι» στη ζωή ενός παιδιού, έχει να κάνει με τους ανθρώπους που ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή και το έργο τους είναι πολυδιάστατο. Σειρά ερευνών έχει υπογραμμίσει την σημασία των θετικών σχέσεων με τους αρχικούς φροντιστές, χαρακτηριστικά της οικογένειας όπως αλληλεγγύη, ζεστασιά, σταθερότητα αλλά και εξωτερικά υποστηρικτικά πλαίσια όπως φίλοι, δάσκαλοι, μέντορες. Επομένως η Ψυχική Ανθεκτικότητα βασίζεται ουσιαστικά στις σχέσεις. Ας μελετήσουμε μερικούς προστατευτικούς παράγοντες που καλλιεργούν την Ψυχική Ανθεκτικότητα στην οικογένεια και το σχολείο.
ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
- Ισχυρές και ποιοτικές συναισθηματικές σχέσεις με τους γονείς.
- Ενθάρρυνση και διαθεσιμότητα.
- Επαρκής αλλά όχι υπερβολική εμπλοκή στη μάθηση του παιδιού.
- Γονική αποδοχή με σαφή και ξεκάθαρα όρια.
- Η υπερπροστασία δρα ανασταλτικά στην εκμάθηση δεξιοτήτων ζωής.
- Ύπαρξη υψηλών προσδοκιών. Αποφεύγεται με αυτόν τον τρόπο η ετικετοποίηση του «κακού μαθητή» που δρα ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία και εσωτερικεύεται από το παιδί χωρίς να αξιοποιεί τις δυνατότητές του.
- Δεσμός προσκόλλησης παιδιού-γονέα.
- Ασφαλής δεσμός. Το παιδί έχει την αυτοπεποίθηση να εξερευνήσει τον κόσμο έχοντας το υποστηρικτικό πλαίσιο των γονέων και την εμπιστοσύνη τους.
- Ανασφαλής δεσμός. Ο αποχωρισμός από τα πρόσωπα προσκόλλησης μπορεί να επιφέρει ανησυχία, πανικό και φόβο και μια ανάγκη και στενότερη επαφή, κάτι που περιορίζει το αίσθημα αυτοπεποίθησης.
ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Όπως είπαμε παραπάνω, η ανάγκη για παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας από ειδικούς (ψυχολόγους, ειδικούς παιδαγωγούς, κοινωνιολόγους) κρίνεται απαραίτητη. Και αυτό γιατί ο εκάστοτε εκπαιδευτικός μπορεί φυσικά να δείξει κάποια προσοχή για τη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών του αλλά δεν έχει το χρόνο και την άνεση αλλά ούτε τις εξειδικευμένες γνώσεις που απαιτούνται για την ενίσχυση των ψυχο-κοινωνικο-συναισθηματικών αναγκών τους. Γνωρίζουμε ότι η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας διευκολύνει συγχρόνως και την μαθησιακή διαδικασία επομένως η συνεργασία ειδικών-εκπαιδευτικών μπορεί να είναι αποδοτική και να εκπληρώσει τις δυνατότητες των παιδιών στην εξέλιξη της ζωής τους.
- Θετικές σχέσεις-αποφέρουν πρόσφορο περιβάλλον μάθησης.
- Συμμόρφωση με κανόνες-αυξάνει τη μαθησιακή επιτυχία.
- Καθοδήγηση και στήριξη-mentoring.
- Αντίληψη αναγκών των μαθητών και δόμηση πιο ουσιαστικών σχέσεων.
- Επιρροή στη συμμετοχή και στα κίνητρα μάθησης-ενισχύει την αυτοεκτίμηση.
- Ασφάλεια-μειώνει το στρες-ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα.
- Συνεργατική κουλτούρα και εμπιστοσύνη σε ειδικούς και εκπαιδευτικούς οδηγεί σε μείωση των παραγόντων επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία των μαθητών και αύξηση των προστατευτικών παραγόντων για ακαδημαϊκή επιτυχία και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη.
- Δόμηση προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης από τους ειδικούς που, όπως δείχνουν στοιχεία αντίστοιχων ερευνών, «εκπαιδεύουν» τους μαθητές να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα αγχογόνες περιστάσεις ενώ οι ζεστές σχέσεις μεταξύ τους ενισχύουν την ψυχοκοινωνική τους επάρκεια.
- Εντοπισμός περιπτώσεων από τους ειδικούς που χρήζουν παρακολούθησης και επιπλέον υποστήριξης.
Βιβλιογραφία
Κυριάκου, Α. (2016). Ψυχική Ανθεκτικότητα στο Σχολείο. Ψυχολογική στήριξη των παιδιών σε καταστάσεις κρίσης. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2014(2), 498-504.
Δημοπούλου, Α. (2018). Ο ρόλος της στήριξης από τους σημαντικούς άλλους στην ψυχική ανθεκτικότητα και τη σχολική επίδοση των παιδιών.
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από: pixabay.com
