Η φυσικοθεραπεία πρόκειται για μια επιστήμη που ασχολείται ολιστικά με τον άνθρωπο. Τα πεδία με τα οποία ασχολείται αφορούν όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά δεν πρέπει ποτέ να παραλείπεται ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο σώμα, αλλά είναι και μυαλό – ψυχή. Όταν αναφερόμαστε στο μυαλό εννοούμε όλες τις εγκεφαλικές λειτουργίες που το διέπουν, μέσα σε αυτές εννοείται και τις ψυχικές. Τόσο από τα αρχαία χρόνια, όσο και από τον σύγχρονο κόσμο τονίζεται η άρρηκτη σύνδεση της σωματικής με την ψυχική υγεία.
«Mens sana in corpore sano / Νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ»
Decimus Iunius Iuvenalis, 55 – 135 μ.Χ.
«Η υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας»
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Η διεθνής βιβλιογραφία παρέχει υψηλής ποιότητας αποδεικτικά στοιχεία για την θεραπευτική χρήση διάφορων μορφών άσκησης και τεχνικών φυσικοθεραπείας, σε ενδονοσοκομειακό και εξωνοσοκομειακό επίπεδο, για διάφορες ψυχιατρικές παθήσεις ήπιας έως και βαριάς συμπτωματολογίας, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η σχιζοφρένεια κ.α. (Heywood et al., 2022, Martland et al., 2023).
Στο πλαίσιο μιας ιστορική αναδρομής, από το 1938, αναφέρονται τα ψυχοθεραπευτικά αποτελέσματα της φυσικοθεραπείας με το κυριότερο από αυτά να αφορά και το άμεσο σωματικό όφελος – πέραν του ψυχικού – του ασθενή, αφού πρέπει να αντιμετωπίζεται ολιστικά. Επιπλέον, από εκείνη την περίοδο επισημαίνεται ότι η φυσικοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποβοηθητική θεραπεία, ειδικότερα όταν ο ασθενής τίθεται για πρώτη φορά υπό την φροντίδα του ψυχιάτρου-ψυχολόγου, καθώς πιστεύεται πως καλλιεργείται πιο εύκολα και πιο γρήγορα ένα αίσθημα εμπιστοσύνης σε όλη την θεραπευτική διαδικασία. Τέλος, καθοριστικό ρόλο στις ψυχοθεραπευτικές συνέπειες της φυσικοθεραπείας αναφερόταν και η προσωπικότητα του φυσικοθεραπευτή, αφού μια λαμπερή προσωπικότητα, μια συμπαθητική συμπεριφορά και ένα ειλικρινές ενδιαφέρον συμβάλλουν περισσότερο στην επιτυχία μιας θεραπείας από οποιαδήποτε συγκεκριμένη τεχνική (Evans, 1938).
Επιφανειακά, η ψυχοθεραπεία και η φυσικοθεραπεία είναι βαθιά διαφορετικές. Ωστόσο, φαίνεται να είναι στενά συνδεδεμένες. Η ψυχοθεραπεία και η φυσικοθεραπεία περιλαμβάνουν φορτισμένες συναισθηματικά σχέσεις με πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Η κατανόηση των εννοιών που παραδοσιακά συνδέονται με την ψυχοθεραπεία μπορεί να ενισχύσει την επαγγελματική ικανοποίηση του φυσικοθεραπευτή και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας (Stewart, 1977). Τόσο στην φυσικοθεραπεία, όσο και στην ψυχοθεραπεία κάνουμε λόγο για θεραπευτική σχέση και οι κοινές διαδικασίες που ενώνουν τις δύο θεραπείες περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Συμφωνία: Αποτελεί τον καθορισμό αμοιβαία αποδεκτών και ρεαλιστικών στόχων. Μπορεί να επιτευχθεί με προφορική συνεννόηση ή να υπονοηθεί με μια διακριτική μετατόπιση της εστίασης της θεραπείας.
- Αναστολή της άμυνας: Και οι δύο θεραπείες συνεπάγονται την αναστολή ορισμένων αμυνών που κατά τα άλλα αποτελούν μέρος της καθημερινής ζωής. Στην ψυχοθεραπεία, υπάρχει αναστολή των λεκτικών αμυνών και στην φυσικοθεραπεία, υπάρχει αναστολή αυτού που μπορεί να ονομαστεί άμυνα προσέγγισης/επαφής προς την αποκατάσταση των χαμένων λειτουργιών.
- Διατήρηση των ορίων: Στην ψυχοθεραπεία, όπως παραδοσιακά ασκείται, ο ασθενής και ο θεραπευτής θα μιλήσουν για όσα αισθάνονται και αντιλαμβάνονται, ενώ παραμένουν σωματικά απομακρυσμένοι. Δεν θα υπάρξει τίποτα περισσότερο από συζήτηση στα πλαίσια της θεραπείας. Στην φυσικοθεραπεία, τα σωματικά όρια διατηρούνται με το να μην επιτρέπεται η επαφή που θα υπερέβαινε την απαιτούμενη για την θεραπεία.
- Δυνατότητα δράσης: Και οι δύο θεραπείες μοιράζονται τη δυνατότητα πραγματοποίησης επιθυμιών που δύναται να αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Η υπερβολική ενασχόληση με τις επιθυμίες του ασθενή συχνά ξεκινά με τις καλύτερες προθέσεις, ωστόσο όταν αυτό συμβαίνει υπερβολικά, ο θεραπευτής απειλείται να αποσυρθεί από την θεραπευτική διαδικασία.
- Μεταβίβαση του συναισθήματος: Τα συναισθήματα του ασθενούς για τους ανθρώπους του παρελθόντος του μετατοπίζονται στον θεραπευτή. Αν αυτό το συναίσθημα μεταφερθεί στον φυσικοθεραπευτή, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι συγκρούσεις για τον χρόνο των συνεδριών και τις διαδικασίες θεραπείας κάτι που φαίνεται να υπερβαίνουν τις συγκρούσεις που συνήθως συμβαίνουν κατά την παροχή μιας σωστής φροντίδας. Στην ψυχοθεραπεία, η μεταβίβαση περιλαμβάνει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του ασθενούς για τον θεραπευτή που δεν ζητούνται από την τρέχουσα πραγματικότητα και κατάσταση.
- Αντιμεταβίβαση του συναισθήματος: Είναι το συναίσθημα του θεραπευτή για τον ασθενή με βάση τις εμπειρίες από το παρελθόν του. Τόσο η μεταβίβαση, όσο και η αντιμεταβίβαση έχουν τις ρίζες τους στο ασυνείδητο. Πρέπει να αντιπαραβληθούν με την θεραπευτική συμμαχία που χρησιμεύει ως βάση για την συμφωνία. Αυτή η συμμαχία αφορά κυρίως την συνείδηση τόσο του θεραπευτή, όσο και του ασθενή. Τόσο η μεταβίβαση, όσο και η αντιμεταβίβαση μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον θεραπευτή για την επίτευξη των στόχων της θεραπείας, δηλαδή όταν τα «καλά» συναισθήματα του ασθενή και του θεραπευτή μεταφερθούν αντίστοιχα, η θεραπευτική διαδικασία θα ευνοηθεί.
- Διαχωρισμός: Είναι ζωτικής σημασίας, καθώς η παρατεταμένη και επαναλαμβανόμενη επαφή μεταξύ ασθενούς και θεραπευτή μπορεί να σημαίνει ότι, με τη διαδικασία της μεταβίβασης, ο θεραπευτής θα μετατραπεί ως ένα οικείο πρόσωπο από τον ασθενή. Ένας θεραπευτής μπορεί να μειώσει το τραύμα των αποχωρισμών. Ένας βασικός κανόνας είναι να αποφεύγονται οι παρεξηγήσεις, δίνοντας σημαντική προειδοποίηση εκ των προτέρων, αλλά και τον λόγο που πρόκειται να συμβεί αυτό.
Η σχέση φυσικοθεραπευτή και ασθενή, υπό ένα ψυχολογικό πρίσμα, αποτελείται από τρεις συνιστώσες: την εργασιακή συμμαχία, την διαμόρφωση της μεταβίβασης και την πραγματική σχέση. Σύμφωνα με αυτό, η διαδικασία και το αποτέλεσμα μιας θεραπείας επηρεάζονται από δύο παράγοντες: α) τον βαθμό προσανατολισμού στην αναζήτηση της επίγνωσης και β) την αλληλεπίδραση των τριών συνιστωσών της σχέσης (Szybek et al., 2000). Από θεωρητική άποψη, διαφορετικές ψυχολογικές προοπτικές μπορούν να εφαρμοστούν στην φυσικοθεραπεία, για παράδειγμα, μια γνωστική, μια συμπεριφορική ή μια ψυχαναλυτική προοπτική. Πιο συγκεκριμένα, για τις συνιστώσες της σχέσης φυσικοθεραπευτή-ασθενή ισχύουν τα εξής:
- Εργασιακή συμμαχία: Αποτελεί το κίνητρο του ασθενούς να ξεπεράσει την ασθένεια και σχηματίζεται μεταξύ του λογικού εγώ του ασθενούς και του αναλυτικού εγώ του ψυχολόγου. Μπορεί να προσδιοριστεί ως το κοινό κίνητρο του ασθενούς και του φυσικοθεραπευτή να βελτιώσουν την υγεία και τις λειτουργικές ικανότητες του ασθενούς.
- Διαμόρφωση της μεταβίβασης: Είναι ο όρος που συνδέει την μεταβίβαση και την αντιμεταβίβαση που έχει προαναφερθεί και ουσιαστικά αναφέρεται στην παραμόρφωση της πραγματικότητας που εγκαθίσταται στην σχέση του θεραπευτή και του ασθενή.
- Πραγματική σχέση: Αναφέρεται στα μέρη της συνολικής σχέσης που δεν αποτελούν μεταβίβαση. Είναι «η ρεαλιστική και γνήσια σχέση ανάμεσα στον θεραπευτή και τον ασθενή».
Η μετατόπιση της σχέσης φυσικοθεραπευτή-ασθενούς από μια σχέση καθοδήγησης και συνεργασίας σε μια σχέση αμοιβαίας συμμετοχής μπορεί να θεωρηθεί ως μετατόπιση από μια κατάσταση μεταβίβασης σε μια πραγματική σχέση. Η αύξηση της εργασιακής συμμαχίας και της επίγνωσης θα ήταν μια άμεση συνέπεια μιας τέτοιας μετατόπισης. Η πραγματική σχέση και η διαμόρφωση της μεταβίβασης είναι αντιστρόφως ανάλογα συνδεδεμένα στοιχεία, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ψυχοθεραπεία, με την αύξηση του ενός να οδηγεί σε αντίστοιχη μείωση του άλλου. Η εργασιακή συμμαχία, αν και αποτελεί αυτόνομη συνιστώσα, θα επηρεαστεί έντονα από την διαμόρφωση της μεταβίβασης. Οι προσδοκίες του ασθενούς σχετικά με τους παραδοσιακούς ρόλους στην σχέση ασθενούς-θεραπευτή είναι ένας ισχυρός παράγοντας που προκαλεί την μεταβίβαση.
Για όλα τα παραπάνω προτείνεται μια προσέγγιση της φυσικοθεραπείας προσανατολισμένη στην διορατικότητα και στον διάλογο αναζήτησης της επίγνωσης. Ο φυσικοθεραπευτής εστιάζει στον ασθενή στα εξής θέματα: 1) την φύση του σωματικού προβλήματος του ασθενούς και την φυσικοθεραπευτική αγωγή, 2) τις φυσικοθεραπευτικές παρεμβάσεις και τον τρόπο εφαρμογής τους από τον φυσικοθεραπευτή, 3) τους τρόπους αντιμετώπισης του σωματικού προβλήματος από τον ασθενή στην καθημερινή ζωή και τις αντιδράσεις του περιβάλλοντος, 4) την υγεία και την ασθένεια γενικά, και 5) τις πιθανές συνδέσεις των θεμάτων 1 – 4 με προηγούμενες εμπειρίες στην ζωή του ασθενούς. Ο ασθενής ενθαρρύνεται να περιγράψει τυχόν σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με αυτά τα ζητήματα όπως αυτά εμφανίζονται, χωρίς να παραλείψει κάποιους «περίεργους» ή «ανόητους» συσχετισμούς, και να κάνει ερωτήσεις σχετικά με τις ιδέες του φυσικοθεραπευτή περί της θεραπευτικής διαδικασίας. Ο φυσικοθεραπευτής ακούει ενεργά (κάνει ερωτήσεις όταν δεν καταλαβαίνει και δίνει ανατροφοδότηση όταν καταλαβαίνει) και βοηθά τον ασθενή να ενσωματώσει τα διαφορετικά συναισθήματά του και τις σκέψεις του σε ένα συνεκτικό σύνολο. Επίσης, απαντά στις ερωτήσεις του ασθενούς και είναι ειλικρινής σχετικά με τις επιθυμίες και τις ιδέες του ασθενούς σχετικά με την θεραπεία, υπό το πρίσμα των επαγγελματικών του γνώσεων, και θα πρέπει να αντιμετωπίσει τον ασθενή όταν οι επιθυμίες αυτές είναι μη ρεαλιστικές. Ένας διάλογος που διεξάγεται με τον τρόπο που μόλις περιγράφηκε θα πρέπει να επηρεάζει όλα τα στοιχεία της σχέσης φυσικοθεραπευτή-ασθενή. Η φυσικοθεραπεία προσανατολισμένη στην διορατικότητα είναι μια προσέγγιση προσανατολισμένη πάντα στον ασθενή (Szybek et al., 2000).
Η ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στην γλώσσα και η φυσικοθεραπεία στην σωματική δραστηριότητα. Ο ασθενής έρχεται σε κάθε θεραπευτή αναζητώντας βοήθεια για κάποια από τα πιο ενοχλητικά προβλήματα της ζωής του. Ο ασθενής και ο θεραπευτής ενώνονται από ένα ρεύμα συναισθημάτων υπογείως της διαδικασία της θεραπείας (Stewart, 1977). Η εκτίμηση αυτού του υποβόσκοντος ρεύματος μπορεί να βοηθήσει τον φυσικοθεραπευτή να μεγιστοποιήσει τις θεραπευτικές πτυχές του επαγγέλματός του.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Evans H.S., Psychotherapy in Relation to Physical Therapy, Physical Therapy, Volume 18, Issue 5, May 1938, Pages 250–251, https://doi.org/10.1093/ptj/18.5.250
Heywood SE, Connaughton J, Kinsella R, Black S, Bicchi N, Setchell J. Physical Therapy and Mental Health: A Scoping Review. Phys Ther. 2022 Nov 6;102(11):pzac102. doi: 10.1093/ptj/pzac102.
Martland R, Korman N, Firth J, Stubbs B. The efficacy of exercise interventions for all types of inpatients across mental health settings: A systematic review and meta-analysis of 47 studies. J Sports Sci. 2023 Feb; 41(3):232-271. doi: 10.1080/02640414.2023.2207855.
Stewart TD. Psychotherapy and physical therapy common grounds. Phys Ther. 1977 Mar;57(3):279-83. doi: 10.1093/ptj/57.3.279. PMID: 840906.
Szybek, K., Gard, G., & Lindén, J. (2000). The physiotherapist-patient relationship: applying a psychotherapy model. Physiotherapy Theory and Practice, 16(4), 181–193. doi:10.1080/095939800458631
World Health Organization. Definition of health. Ανακτήθηκε από: https://www.who.int/data/gho/data/major-themes/health-and-well-being [Πρόσβαση: 12/11/2023]
