Τι είναι η Νοητική Αδυναμία;
Με τον όρο Νοητική Αδυναμία, υποδηλώνεται η νοητική υστέρηση στα πιο πρόσφατα διαγνωστικά εγχειρίδια. Η Νοητική Αδυναμία δεν αποτελεί συγκεκριμένη κλινική διαταραχή αλλά είναι μια σφαιρική αναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει πολλούς τομείς της ανάπτυξης και περιορίζει τη λειτουργικότητα του ατόμου σε πολλά επίπεδα. Συχνά, υπάρχει στη βάση πολλών άλλων διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων (όπως σύνδρομο Down, σύνδρομο Ret, Angelman, Prader Willi κ.α.).
Η Νοητική Αδυναμία έχει χρόνιο χαρακτήρα και δεν θεραπεύεται. Τα άτομα με Νοητική Αδυναμία παρουσιάζουν νοητική λειτουργία κάτω από το μέσο όρο, δηλαδή δείκτη νοημοσύνης ίσο ή μικρότερο από 70 και ελλείμματα στην προσαρμοστική λειτουργία, δηλαδή στη δυνατότητα τους να ανταποκριθούν στα αναμενόμενα για την ηλικία τους επιτεύγματα. Παράλληλα, μπορεί να συνυπάρχουν προβλήματα στη συμπεριφορά και το συναίσθημα, καθώς και άλλες νευρολογικές διαταραχές (π.χ. επιληψία). Ωστόσο, τα άτομα με Νοητική Αδυναμία διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη βαρύτητα της διαταραχής αλλά και ως προς τις δυνατότητες που έχουν.
Αιτιολογία της Νοητικής Αδυναμίας
Είναι μια διαταραχή που μπορεί να οφείλεται σε κληρονομικούς, γενετικούς, περιγεννητικούς, νευροβιολογικούς, χρωμοσωμικούς αλλά και ψυχολογικούς- κοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι οι κακές συνθήκες διαβίωσης που συνήθως σχετίζονται με το κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων.
Οι ερευνητές διακρίνουν συνήθως τα αίτια της Νοητικής Αδυναμίας σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα οργανικά αίτια, τα οποία συναντώνται στις βαρύτερες μορφές της Νοητικής Αδυναμίας, ενώ η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα περιβαλλοντικά αίτια, τα οποία συνδέονται συνήθως με την ήπια μορφή της Νοητικής Αδυναμίας. Σε αυτή την ομάδα συγκαταλέγονται οι δυσμενείς οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες πολλές φορές συνδέονται με την ελλιπή φροντίδα του παιδιού τόσο σε επίπεδο σωματικής υγείας όσο και σε επίπεδο ψυχολογικής υγείας με αποτέλεσμα την παραμέληση και τη μειωμένη παροχή των απαραίτητων μορφωτικών ερεθισμάτων.
Οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες αποτελούν την πιο συνήθη γενετική αιτία νοητικής υστέρησης. Η πιο γνωστή από αυτές τις ανωμαλίες είναι το σύνδρομο Down, το οποίο είναι επίσης γνωστό ως τρισωμία 21. Περίπου ένας στους 660 τοκετούς στο γενικό πληθυσμό καταλήγει σε σύνδρομο Down και η αναλογία αυξάνει όταν η ηλικία της μητέρας υπερβαίνει τα 35 έτη. Τα παιδιά με σύνδρομο Down, έχουν ορισμένα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά όπως μικρή στρογγυλή κεφαλή, προεξέχουσα γλώσσα, κλίση των ματιών προς τα πάνω και προς τα έξω κ.ά. Ο Δείκτης Νοημοσύνης των παιδιών αυτών συνήθως κυμαίνεται γύρω στο 50.
Επιπολασμός της Νοητικής Αδυναμίας
Τo ποσοστό των ατόμων με Νοητική Αδυναμία υπολογίζεται περίπου στο 1-3% του γενικού πληθυσμού. Η πιο συχνή μορφή Νοητικής Αδυναμίας είναι το Σύνδρομο Down. Τα άτομα με οριακή νοημοσύνη ή και με ελαφρά Νοητική Αδυναμία αποτελούν την πολυπληθέστερη ομάδα ανάμεσα στα άτομα με Νοητική Αδυναμία (85%) ενώ τα άτομα με βαριά Νοητική Αδυναμία αποτελούν το 3%- 4% αυτού του πληθυσμού.
Τι δεν είναι;
“Η Νοητική Αδυναμία κληρονομείται”
Η Νοητική Αδυναμία μερικές φορές κληρονομείται, συχνότερα όμως προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες, πολλοί από τους οποίους μπορούν να προληφθούν.
“Η Νοητική Αδυναμία μπορεί να θεραπευτεί με φαρμακευτική αγωγή”
Όταν η Νοητική Αδυναμία προκαλείται περιστασιακά από μια συνθήκη που θεραπεύεται τότε ναι μπορεί η φαρμακευτική αγωγή να λειτουργήσει. Όμως, στη περίπτωση της Νοητικής Αδυναμίας που προκαλείται από εγκεφαλική βλάβη, δεν υπάρχει θεραπεία.
“Η Νοητική Αδυναμία είναι το ίδιο με την ψυχική ασθένεια”
Η Νοητική Αδυναμία περιγράφει όντως μια κατάσταση στην οποία το άτομο αναπτύσσεται νοητικά κάτω του μέσου όρου, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να μάθει και να προσαρμοστεί κοινωνικά. Παρόλα αυτά αυτό το άτομο μπορεί να μάθει μέσα από κατάλληλες παρεμβάσεις και εκπαίδευση και να έχει μια ικανοποιητική ζωή στη κοινότητα, χωρίς να έχει ψυχική ασθένεια.
Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος πάσχει από Νοητική Αδυναμία;
Σύμφωνα με τα εργαλεία το ICD (ICD-10) και DSM (DSM-5) υπάρχουν συμπτώματα, που είναι απαραίτητα να συνυπάρχουν, σε άτομα που διαγιγνώσκονται με Νοητική Αδυναμία. Για να τεθεί η διάγνωση της νοητικής αδυναμίας πρέπει να πληρούνται τρία κριτήρια:
- Το επίπεδο νοητικής λειτουργίας του ατόμου πρέπει να είναι σημαντικά χαμηλότερο από το μέσο όρο, θα πρέπει δηλαδή ο Δείκτης Νοημοσύνης του να είναι περίπου ίσος ή μικρότερος του 70, σύμφωνα με κάποια σταθμισμένη ψυχομετρική δοκιμασία για τη νοημοσύνη.
- Πρέπει παράλληλα να συνυπάρχουν ελλείμματα στην προσαρμοστική ικανότητα του ατόμου, δηλαδή στην αποτελεσματικότητά του να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος σύμφωνα με την χρονολογική του ηλικία και τις προσδοκίες της πολιτισμικής του ομάδας.
- Η έναρξη των παραπάνω προβλημάτων πρέπει να τοποθετείται πριν από την ηλικία των 18 ετών.
Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική υστέρηση ταξινομείται σε τέσσερις κατηγορίες:
- Ήπια Νοητική Υστέρηση (Δείκτης Νοημοσύνης από 50-55 έως 70)
- Μέτρια Νοητική Υστέρηση (Δείκτης Νοημοσύνης από 35-40 έως 50-55)
- Σοβαρή Νοητική Υστέρηση (Δείκτης Νοημοσύνης από 20-25 έως 35-40)
- Βαριά Νοητική Υστέρηση (Δείκτης Νοημοσύνης κάτω από 20 ή 25)
Πως αισθάνεται κάποιος που έχει Νοητική Αδυναμία;
Τα άτομα με Νοητική Αδυναμία αντιμετωπίζουν δυσκολίες και προβλήματα στη γλωσσική ανάπτυξη και επικοινωνία, στην προσοχή, στη μνημονική λειτουργία και στις αντιληπτικές λειτουργίες.Τα προβλήματα γλωσσικής ανάπτυξης και επικοινωνίας οφείλονται κυρίως στην αδυναμία τους να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν σωστά τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, λόγω τις ανεπάρκειας των γνωστικών λειτουργιών τους με συνέπεια να εξωτερικεύουν με ακατάλληλο τρόπο, ακατάλληλες σκέψεις για την συγκεκριμένη περίσταση, πράγμα που δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στο περιβάλλον τους και εν συνεχεία σε αυτά.
Ακόμη, τα άτομα αυτά παρουσιάζουν σημαντικά μαθησιακά προβλήματα που οφείλονται στη δυσκολία να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στο ερέθισμα που τους ζητείται να προσέξουν. Από την άλλη η βραχυπρόθεσμη μνήμη που αποτελεί σημαντικό παράγοντα της νοητικής αδυναμίας και μερικές φορές θεωρείται και ως κύριος παράγοντας δυσκολεύει τη συγκράτηση και την επεξεργασία πληροφοριών , σε αντίθεση με τη μακροχρόνια μνήμη που δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα. Τέλος, οι βλάβες αισθητήριων οργάνων όπως η όραση και η ακοή καθώς και οι δυσλειτουργίες των αντιληπτικών λειτουργιών προκαλούν κάποιες διαταραχές στα άτομα αυτά με αποτέλεσμα να βιώνουν δυσκολίες σε δραστηριότητες οπτικής αντίληψης και διάκρισης π.χ. να βρίσκουν ομοιότητες και διαφορές.
Πως μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;
- Βάζω στόχους με τις δεξιότητες που θέλω να μάθω
- Εξασκούμε σε δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης
- Δημιουργώ απλές ρουτίνες που ακολουθώ καθημερινά
- Προφυλάσσομαι από κινδύνους και αναγνωρίζω σήματα κινδύνου
- Παρακολουθώ μια θεραπευτική και εκπαιδευτική παρέμβαση που να είναι ολιστική και εξατομικευμένη ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες μου.
Πως μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που πάσχει από Νοητική Αδυναμία;
Πρωταρχικοί στόχοι πρέπει να είναι η βοήθεια του παιδιού με Νοητική Αδυναμία να φτάσει και να κατακτήσει όσο γίνεται περισσότερο το γλωσσικό επίπεδο και βασικές δεξιότητες αυτό εξυπηρέτησης. Αυτό γίνεται για πολύ χρόνο, για όλη την σχολική ζωή του, με όλα τα απαραίτητα αντικείμενα και με όλες τις απαιτούμενες ασκήσεις και επαναλήψεις.Για να βοηθήσω ένα δικό μου ενήλικο άτομο με Νοητική Αδυναμία πρέπει να προσέχω τα παρακάτω:
Να τον ρωτάω πριν τον βοηθήσω και να μη θεωρώ αυτονόητο ότι θέλει πάντα βοήθεια. Αντίθετα θα πρέπει να τον αντιμετωπίζω ως αυτόνομο άνθρωπο.
Να προσέχω με τη σωματική επαφή διότι μπορεί να δυσκολέψω και όχι να βοηθήσω με μία εσπευσμένη κίνηση (π.χ. μπορεί να φοβηθεί και να αντιδράσει απότομα).
Να σέβομαι τον ιδιωτικό του χώρο και χρόνο, όπως και με όλους τους ανθρώπους.
Να ανταποκρίνομαι με με ευγένεια στα αιτήματα του. Αν παραπονεθεί για κάτι, όπως για παράδειγμα την δυσκολία του να ετοιμάσει φαγητό, το αντιμετωπίζω ως ανοιχτή επικοινωνία που στοχεύει στη βελτίωση της ζωής του.
Βασική αρχή είναι η μοναδικότητα του κάθε ατόμου!!
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Παρασκευόπουλος, Ι. (1980). Νοητική Καθυστέρηση, Διαφορική Διάγνωση, Αιτιολογία-Πρόληψη, Ψυχοπαιδαγωγική Αντιμετώπιση. Αθήνα, εκδ. ΟΕΔΒ.
American Psychiatric Association. (2013). Anxiety Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
Luckasson, R., Borthwick-Duffy, S., Buntinx, W. H., Coulter, D. L., Craig, E. M. P., Reeve, A., … & Tasse, M. J. (2002). Mental retardation: Definition, classification, and systems of supports. American Association on Mental Retardation.
Zigler, E., Zigler, E. F., Hodapp, R. M., & Hodapp, R. M. (1986). Understanding mental retardation. Cambridge University Press.
