_______________________________________________________________________________
Τί συμβαίνει όταν το «δώρο» των placebo γυρίζει μπούμερανγκ;
Το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου (placebo) είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες για τις θεραπευτικές και αναλγητικές επιδράσεις του. Τα εικονικά φάρμακα είναι ουσίες χωρίς πραγματική ιατρική δράση στο πρόβλημα για το οποίο χορηγούνται στον ασθενή. Επιπλέον, είναι κατά κύριο λόγο αδρανή και χωρίς αξιοσημείωτες παρενέργειες/μεταβολές σε οργανική βάση. Μέσα στα χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό βιοχημικά – ο εγκέφαλος είναι θετικά προκείμενος στη πρόσληψη του φαρμάκου, παράγει ενδορφίνες όταν αυτό ληφθεί και αυτές με τη σειρά τους δρουν θεραπευτικά – ή μέσω της μάθησης. Η επικρατέστερη θεωρία όμως με τον μεγαλύτερο αριθμό υποστηρικτών είναι αυτή της αυθυποβολής.
Η αυθυποβολή είναι η διαδικασία μέσω της οποίας μπορεί κανείς να επηρεάσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, χωρίς ωστόσο αυτά να υποστούν συνειδητή και λογική επεξεργασία. Είναι ευρέως γνωστή ως «η δύναμη του μυαλού» και βρισκόμαστε πια σε μια εποχή που γνωρίζουμε πολύ καλά πως η επίδρασή της στο σώμα του ανθρώπου μπορεί να υπάρξει όχι μόνον καταλυτική, αλλά ακόμα και απόλυτη. Η αυθυποβολή λοιπόν είναι το “όπλο” των placebo. Περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι δεκτικό σε αυτήν την τεχνική, η οποία διαρκώς εφαρμόζεται σε όλο και περισσότερες συνθήκες. Δυστυχώς όμως η έννοια της αυθυποβολής δεν αφορά αποκλειστικά θετικού προσήμου επίδραση. Κατά βάση οι άνθρωποι αυθυποβάλλονται αρνητικά, ζημιώνοντας τον εαυτό τους. Εστιάζοντας στην αρνητική αυθυποβολή αναφορικά με τα εικονικά φάρμακα, γεννάται το φαινόμενο nocebo.
Τα nocebo είναι το ακριβώς αντίθετο των placebo. Πρόκειται για φάρμακα τα οποία και πάλι δεν επιδρούν οργανικά στο άτομο, εκείνο όμως παρουσιάζει αρνητικές παρενέργειες μετά τη λήψη τους, γιατί ήταν πεπεισμένο/ενημερωμένο εκ των προτέρων πως αυτό θα συμβεί. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε λόγω του φόβου που είχε ήδη το άτομο για το φάρμακο αυτό, είτε κατόπιν έντονης «πλύσης εγκεφάλου» από κάποιον τρίτο, ο οποίος τελικά το πείθει. Το φάσμα των παρενεργειών αυτών κυμαίνεται από μια ελαφρά αδιαθεσία, μέχρι πολύ σοβαρές επιπλοκές στην υγεία του ατόμου. Ακόμα, υπάρχουν αρκετές -αμφιλεγόμενες ενίοτε- αναφορές στην διεθνή βιβλιογραφία για υγιείς ανθρώπους που οδηγήθηκαν στον θάνατο μέσω της αυθυποβολής. Ο ανθρώπινος νους λοιπόν μπορεί να επιβληθεί στο σώμα, κάνοντας το να βιώσει δυσάρεστες καταστάσεις, οι οποίες δεν αποκλείεται να του κληροδοτήσουν και συνέπειες.
Όταν διερωτάται κανείς τον λόγο ύπαρξης των φαρμάκων αυτών, έχοντας ως δεδομένο πως ιατρικά δεν έχουν κάποια χρήση, πιθανά να μη βρει κάποια απάντηση που τον καλύπτει πλήρως. Αναμφίβολα έχουν αποδειχθεί πολύ χρήσιμα σε πειράματα ψυχολογίας, τα οποία όμως, ίσως και να είναι αμφιλεγόμενα όταν εξετάζονται από ηθική σκοπιά. Κατά πόσο, στο όνομα της επιστήμης, είναι ηθικό και δόκιμο να προξενεί κανείς δυσφορία και αρνητικά βιώματα σε κάποιον, προκειμένου να μελετήσει το μυαλό του, πολλώ δε μάλλον όταν τα βιώματα αυτά έχουν και πρακτικές συνέπειες στην υγεία του; Πέραν αυτής της χρήσης τους, λοιπόν, πιθανά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με κανέναν άλλον τρόπο ή, τουλάχιστον, με κανέναν γνωστό μέχρι τώρα τρόπο, που θα μπορούσε να αποδειχθεί ωφέλιμος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εγκυκλοπαίδεια ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, εκδόσεις ΕΥΡΩΕΚΔΟΤΙΚΗ
