Πόσες φορές έχει τύχει να ακούς ραδιόφωνο και ξαφνικά να μπαίνει το αγαπημένο κομμάτι των εφηβικών σου χρόνων; Σίγουρα θα κατακλύζεσαι από συναισθήματα χαράς αλλά κυρίως νοσταλγίας για όσα σου φέρνει στη μνήμη το άκουσμά του. Και κάθε φορά αναρωτιέσαι: γιατί αυτά τα μουσικά ερεθίσματα δεν παλιώνουν ποτέ στα δικά σου αυτιά, γιατί εξακολουθούν να κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στη καρδιά σου; Και κυρίως, γιατί σου αρέσουν πολύ περισσότερo από οποιαδήποτε νέα μελωδία ακούς;
Τα εφηβικά χρόνια περιγράφονται συχνά ως η πιο διαμορφωτική περίοδος στη ζωή ενός ανθρώπου, κατά την οποία η μουσική αποτελεί ένα καθοριστικό στοιχείο για την προσωπική και κοινωνική του ταυτότητα. Τα τραγούδια που συνοδεύουν την εφηβεία δεν ψυχαγωγούν απλώς· δημιουργούν μια μουσική υπόκρουση που επενδύει τις μνήμες και τη συναισθηματική ανάπτυξη. Καθώς μεγαλώνουμε, αυτή η μουσική ενέχει μια νοσταλγική δύναμη, προκαλώντας έντονες μνήμες του παρελθόντος.
Η νοσταλγία, όπως ορίζεται από τους ψυχολόγους, είναι μια συναισθηματική επιθυμία για το παρελθόν, συνήθως για μια περίοδο ή έναν τόπο με ευτυχείς προσωπικές συνδέσεις. Η μουσική, αναπόσπαστα συνδεδεμένη με συναισθηματικές και αισθητικές εμπειρίες, είναι ένα ισχυρό μέσο ενεργοποίησης της νοσταλγίας. Οι J. J. Barrett & A. C. Davis (2010), μελετώντας τη νοσταλγία που προκαλεί η μουσική, υποδεικνύουν ότι τα τραγούδια που συνδέονται με τα εφηβικά χρόνια μεταφέρουν υψηλά επίπεδα συναισθηματικής έντασης, ιδίως λόγω των πρωτόγνωρων εμπειριών που αποκτάμε κατά την περίοδο αυτή. Κάποια παραδείγματα αυτών είναι οι πρώτοι έρωτες και η ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας.
Στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου συμβάλλουν οι βιολογικές παράμετροι που το επηρεάζουν μέσω ενός σύνθετου αλληλεπιδραστικού παιχνιδιού τμημάτων του εγκεφάλου, νευροδιαβιβαστών και συναισθηματικών διεργασιών. Πιο συγκεκριμένα:
- Τμήματα του Εγκεφάλου: Η αλληλεπίδραση μεταξύ μουσικής και εγκεφάλου είναι ιδιαίτερα σημαντική στο μεταιχμιακό σύστημα. Ο ιππόκαμπος είναι κρίσιμος για την κωδικοποίηση νέων μνημών γύρω από τη μουσική, ενώ η αμυγδαλή επεξεργάζεται τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτές τις μουσικές μνήμες (Jäncke, 2008).
- Νευροδιαβιβαστές και Ορμόνες: Η μουσική προκαλεί την απελευθέρωση ντοπαμίνης, η οποία συνδέεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Όταν, λοιπόν, ακούμε μουσική με την οποία έχουμε έντονους συναισθηματικούς δεσμούς, αυτή μπορεί να αναπαράγει την ευχαρίστηση που νιώσαμε κατά τις πρώτες ακροάσεις της. Η οξυτοκίνη μπορεί επίσης να απελευθερωθεί κατά τη διάρκεια κοινών μουσικών εμπειριών, προωθώντας μια αίσθηση δέσμευσης και εμπιστοσύνης μεταξύ των ακροατών. Επιπλέον, η ικανότητα της μουσικής να μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης συμβάλλει στην ανακούφιση του στρες (Chanda & Levitin, 2013; Salimpoor et al., 2011).
- Ενεργοποίηση του Συστήματος Ανταμοιβής: Τα μονοπάτια ανταμοιβής του εγκεφάλου ενεργοποιούνται όταν ακούμε μουσική συνδεδεμένη με σημαντικά γεγονότα της ζωής μας. Αυτό το σύστημα όχι μόνο ενισχύει την ευχαρίστηση της μουσικής αυτής καθαυτής αλλά και τις συσχετίσεις που κάνουμε με τα πλαίσια στα οποία την βιώσαμε, ενισχύοντας τη συναισθηματική ένταση των μνημών (Blood & Zatorre, 2001).
- Συναισθηματική και Αισθητηριακή Ενσωμάτωση: Η εμπειρία της μουσικής είναι πολυαισθητηριακή, ενσωματώνοντας ακουστικά, συναισθηματικά και συχνά οπτικά και κινητικά στοιχεία. Αυτή η ενσωμάτωση καθιστά τη μουσική ένα ισχυρό ερέθισμα για συναισθηματικά πλούσιες αυτοβιογραφικές μνήμες, βοηθώντας μας να ανακαλέσουμε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής μας με μεγάλη σαφήνεια (Sloboda, 1991).
- Προσαρμοστική Λειτουργία της Νοσταλγίας: Η νοσταλγία προσφέρει σημαντικά ψυχολογικά οφέλη. Μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση, να αυξήσει την αυτοεκτίμηση και να ενθαρρύνει την επαφή μας με άλλους. Βοηθά ακόμη στη διατήρηση της ψυχολογικής σταθερότητας και συνέχειας καθώς γερνάμε, επιβεβαιώνοντας την ταυτότητά μας μέσω της ανάκλησης των σημαντικών παρελθοντικών εμπειριών (Sedikides et al., 2008).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι τεχνολογικοί τρόποι με τους οποίους οι νέοι έχουν πρόσβαση και μοιράζονται τη μουσική μπορούν να επηρεάσουν τους νοσταλγικούς δεσμούς. Η μετάβαση από τα βινύλια και τις κασέτες, σε ψηφιακές μορφές αναπαραγωγής και υπηρεσίες streaming έχει μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι τελευταίοι βιώνουν τη μουσική αλλά όχι τη συναισθηματική της επίδραση (Roe, 2006).
Καταλήγοντας, η μουσική των εφηβικών χρόνων δεν σηματοδοτεί απλώς μια χρονική περίοδο. Αντικατοπτρίζει ποιοι είμαστε. Καθώς αναπαράγουμε ξανά αυτά τα τραγούδια, μας φέρνουν στο νου ένα πλήθος αναμνήσεων και συναισθημάτων, μας υπενθυμίζουν ποιοι ήμασταν και, ίσως, επηρεάζουν ποιοι γινόμαστε. Γι’ αυτό, ακόμη και δεκαετίες μετά, μια απλή μελωδία μπορεί να φέρει ένα χαμόγελο ή ένα δάκρυ στο πρόσωπό μας αντικατοπτρίζοντας το ταξίδι της ζωής μας.
Βιβλιογραφία
- Jäncke, L. (2008). Music, memory and emotion. Journal of Biology, 7(6), 21.
- Chanda, M. L., & Levitin, D. J. (2013). The neurochemistry of music. Trends in Cognitive Sciences, 17(4), 179-193.
- Salimpoor, V. N., Benovoy, M., Larcher, K., Dagher, A., & Zatorre, R. J. (2011). Anatomically distinct dopamine release during anticipation and experience of peak emotion to music. Nature Neuroscience, 14(2), 257-262.
- Blood, A. J., & Zatorre, R. J. (2001). Intensely pleasurable responses to music correlate with activity in brain regions implicated in reward and emotion. Proceedings of the National Academy of Sciences, 98(20), 11818-11823.
- Sloboda, J. A. (1991). Music structure and emotional response: Some empirical findings. Psychology of Music, 19(2), 110-120.
- Sedikides, C., Wildschut, T., Arndt, J., & Routledge, C. (2008). Nostalgia: Past, present, and future. Current Directions in Psychological Science, 17(5), 304-307.
- Belfi, A. M., Karlan, B., & Tranel, D. (2016). Music evokes vivid autobiographical memories. Memory, 24(7), 979-989.
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη