Τι είναι η ναρκοληψία;

Η ναρκοληψία είναι μια νευρολογική διαταραχή, η οποία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο του ύπνου και της εγρήγορσης. Οι άνθρωποι με ναρκοληψία βιώνουν υπερβολική ημερήσια υπνηλία και ανεξέλεγκτα επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας, παρά τις επαρκείς ώρες ύπνου. Αυτές οι απότομες «επιθέσεις» ύπνου μπορεί να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια κάθε είδους δραστηριότητας – ακόμη και σε εκείνες που κάποιος πρέπει οπωσδήποτε να είναι σε πλήρη εγρήγορση π.χ. στην οδήγηση. Έρευνες έχουν δείξει πως προκαλείται από την απώλεια ενός νευροπεπτιδίου στον εγκέφαλο, που ονομάζεται υποκρετίνη ή ορεξίνη και παράγεται στην περιοχή του υποθαλάμου. Η υποκρετίνη έχει ρυθμιστικό ρόλο στον ύπνο, εξασφαλίζοντας συνεχή, αδιάκοπο ύπνο, με τα στάδια του να εμφανίζονται αρμονικά. Όταν υπάρχει δυσλειτουργία ή έλλειψη της υποκρετίνης καταστρέφεται η αλληλουχία των σταδίων του ύπνου και ελλατώνονται τα αναζωογονητικά στάδια του.

Οι αιτίες μπορεί να είναι γενετικές αλλά και επίκτητες, για παράδειγμα μια νευροεκφυλιστική νόσος ή ένα αυτοάνοσο.  Περίπου 1 στους 2.000 ανθρώπους πάσχει από ναρκοληψία, ωστόσο εκτιμάται ότι η πραγματική συχνότητα της διαταραχής στον πληθυσμό είναι μεγαλύτερη, αφού συχνά το πρόβλημα δεν αναγνωρίζεται στην πραγματική του διάσταση με συνέπεια την ελλιπή διάγνωση του. Ο κίνδυνος εμφάνισης είναι ακόμα μεγαλύτερος σε συγγενείς πρώτου βαθμού των ναρκοληπτικών ασθενών. Μπορεί να εμφανιστεί εξίσου και στα δύο φύλα και σε όλες τις ηλικίες, αλλά το κύριο σύμπτωμά της (η ημερήσια υπνηλία) ξεκινά συνήθως στην εφηβεία ή στη δεκαετία των 20. Η 18η Μαρτίου είναι ημέρα αφιερωμένη στη διαταραχή αυτή με σκοπό την ενημέρωση του κοινού και την κινητοποίησή του, για την αναζήτηση βοήθειας σε οργανωμένα Κέντρα Μελέτης Ύπνου.

Τι δεν είναι η ναρκοληψία;

Η ναρκοληψία είναι μια χρόνια νόσος με σημαντικές επιπτώσεις στην οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Ωστόσο, πολλές φορές γίνεται αφορμή για απόδοση διάφορων χαρακτηρισμών, κυρίως ανάμεσα στα παιδιά, όπως για παράδειγμα «αδιάφοροι», «αφηρημένοι», «ανεύθυνοι». Η ναρκοληψία δεν είναι ούτε τεμπελιά ούτε αδιαφορία, αλλά ένα πραγματικό πρόβλημα υγείας, μια διαταραχή ύπνου. Επίσης, πρέπει να γνωρίζουμε πως δε συνδέεται με τη νευρολογική κατάσταση της επιληψίας. Πολλοί πιστεύουν πως οι άνθρωποι με ναρκοληψία πέφτουν για ύπνο χωρίς καμία προειδοποίηση, στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν διάφορα σημάδια τα οποία μπορούν τα κοντινά άτομα να αναγνωρίζουν. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να αισθάνεται πάρα πολύ κουρασμένο σε διάφορες περιόδους μέσα στην ημέρα ή να χάσει κάποια στιγμή τον έλεγχο κίνησης των μυών. Σε σπάνιες περιπτώσεις, περίπου στο 10%, μπορεί να κλείνουν τα βλέφαρά τους ή όλο το σώμα να καταρρεύσει.

Επίσης, πολλοί θεωρούν πως οι ναρκοληπτικοί πέφτουν κάτω συχνά, πράγμα το οποίο δεν ισχύει. Το πέσιμο είναι μία σπάνια περίπτωση στους ανθρώπους με ναρκοληψία και σχετίζεται με τον τύπο ναρκοληψίας που έχει το άτομο. Αρκετοί, ακόμη, πιστεύουν πως η ναρκοληψία συναντάται μόνο σε ενήλικες αλλά συχνά αυτή εμφανίζεται σε παιδιά ή σε εφήβους. Μια άλλη άποψη που ακούγεται αρκετά συχνά είναι ότι τα άτομα με ναρκοληψία απλώς χρειάζονται περισσότερο ύπνο και πως είναι θέμα μόνιμης κούρασης, αλλά στην πραγματικότητα η αύξηση του ύπνου δεν είναι μια επαρκής θεραπεία και η διαταραχή δεν είναι μόνο κούραση. Τέλος, δεν πρέπει να θεωρείται πως η ναρκοληψία δεν είναι μια σοβαρή κατάσταση, καθώς μπορεί να γίνει εξαιρετικά επικίνδυνη αν δεν διαχειρίζεται σωστά.

Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος πάσχει από ναρκοληψία;

Τα κυριότερα συμπτώματα της ναρκοληψίας είναι τα εξής:

• Έντονη υπνηλία και αιφνίδια επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας: η υπνηλία κατά την ημέρα είναι το πρωταρχικό σύμπτωμα της ναρκοληψίας. Γίνεται φανερή με ακατανίκητη επιθυμία για ύπνο που οδηγεί σε επαναλαμβανόμενες βραχείες προσβολές ύπνου (συνήθως 5 με 20 λεπτά) που συχνά εκλύονται από μονότονες ή καθιστικές δραστηριότητες που δεν απαιτούν ενεργητική συμμετοχή. Οι σύντομες αυτές περίοδοι ύπνου είναι ιδιαίτερα αναζωογονητικές για το άτομο. Οι προσβολές αυτές μπορεί να συμβαίνουν και σε ακατάλληλες περιστάσεις, όπως για παράδειγμα κατά την οδήγηση, το φαγητό ή σε μια συνομιλία, με ενοχλητικές ή και επικίνδυνες συνέπειες.
• Επεισόδια καταπληξίας: αναφέρονται στο 70 – 80% των ασθενών. Είναι η παροδική μυϊκή αδυναμία – παράλυση που προσβάλλει κυρίως τους μυς του προσώπου, του κεφαλιού, τα γόνατα και σπανιότερα τους ώμους και τα χέρια, και η οποία κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του ατόμου. Η διάρκειά τους είναι σύντομη, από μερικά δευτερόλεπτα ως λίγα λεπτά. Δεν συνοδεύονται από απώλεια συνείδησης και το άτομο είναι εντελώς φυσιολογικό όταν το επεισόδιο περάσει. Τα επεισόδια συχνά πυροδοτούνται από έντονη συγκινησιακή φόρτιση, για παράδειγμα γέλιο, θυμός κ.α.
• Επεισόδια υπνικής παράλυσης: είναι η παροδική μερική ή πλήρη παράλυση κατά τη μετάβαση από τον ύπνο στην εγρήγορση ή και αντίστροφα, με μικρή διάρκεια. Ο ασθενής, παρόλο που βρίσκεται σε εγρήγορση αδυνατεί να κινηθεί ή να μιλήσει, ακόμα και να ανοίξει τα μάτια του. Συνήθως νιώθει έντονο φόβο και πλάκωμα στο στήθος και προσπαθεί απεγνωσμένα να κινηθεί, γεγονός που το καταφέρνει σταδιακά.
• Υπναγωγικές ψευδαισθήσεις: είναι πολύ ζωντανές ακουστικές ή οπτικές εμπειρίες ονειρικού τύπου κατά τη μετάβαση από την εγρήγορση στον ύπνο, που έχουν συνήθως τρομακτικό και αγωνιώδη χαρακτήρα. Ουσιαστικά, πρόκειται για εμφάνιση του ονείρου πολύ κοντά στην έναρξη του ύπνου, γεγονός που δίνει την αίσθηση ότι το άτομο πραγματικά ζει αυτό που βλέπει και συχνά δε μπορεί να το ξεχωρίσει από την πραγματικότητα.
• Διακεκομμένος ύπνος με συχνές αφυπνίσεις και εκδραμάτιση του ονείρου: ο ύπνος των ατόμων με ναρκοληψία είναι άστατος με συχνά ξυπνήματα κι έντονα ανήσυχος με πολλές κινήσεις και φωνές, οι οποίες σχετίζονται με την δραστηριότητα στο όνειρο.

Τι βιώνει / αισθάνεται κάποιος που πάσχει από ναρκοληψία;

 Τα άτομα που πάσχουν από ναρκοληψία βιώνουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες την ταλαιπωρία που τους δημιουργεί η διαταραχή. Σε γενικές γραμμές, η ημερήσια υπνηλία έχει σημαντικό ρόλο στις συνηθισμένες τους δραστηριότητες και τα άτομα αναφέρουν έλλειψη ενέργειας και συγκέντρωσης, ψυχική θολότητα, διαταραχές στη μνήμη, καταθλιπτική διάθεση ή υπερβολική εξάντληση. Συχνά, οι ασθενείς αντιλαμβάνονται, όπως αναφέρουν, τη ναρκοληψία ως «αόρατη αναπηρία» ή «αόρατη ανικανότητα». Σε πολλές περιπτώσεις νιώθουν ανασφάλεια για το πώς θα αντιδράσουν οι γύρω τους σε ένα αιφνίδιο επεισόδιο ύπνου ή σ’ ένα επεισόδιο καταπληξίας. Έχουν να αντιμετωπίσουν ειρωνεία ή διάφορους χαρακτηρισμούς, όπως «αφηρημένος/η», «χωρίς κίνητρα» και «ανεύθυνος». Μετά την εμφάνιση της διαταραχής, τα άτομα καλούνται να αναδιαμορφώσουν την καθημερινότητα τους ίσως και να αναθεωρήσουν κάποιους στόχους τους λόγω της έντονης κούρασης που αισθάνονται.

Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;

Αν νιώθεις ότι ταλαιπωρείσαι από ναρκοληψία υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορείς να κάνεις για να βοηθηθείς. Για αρχή, πρέπει να μεγιστοποιήσεις την ποιότητα και την ποσότητα ύπνου, τηρώντας σταθερά ωράρια βραδινού ύπνου και αν γίνεται να επαναλαμβάνεις 2 – 3 εικοσάλεπτους προγραμματισμένους ύπνους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε αυτό θα σε βοηθήσει αν υιοθετήσεις κάποιους κανόνες “υγιεινής ύπνου”, δηλαδή κάποιες συνήθειες για πιο σωστό ύπνο. Αρχικά, να πηγαίνεις στο κρεβάτι μόνο όταν σε πιάνει υπνηλία. Αν δε νυστάζεις την ώρα του ύπνου ή τα πρώτα 20 λεπτά που θα ξαπλώσεις, βρες κάτι άλλο να κάνεις, για παράδειγμα διάβασε ένα βιβλίο ή άκου λίγη χαλαρωτική μουσική. Έτσι, θα αποφύγεις την ανησυχία γύρω από το θέμα του ύπνου και το «γιατί δεν με παίρνει ο ύπνος;». Απόφυγε τη χρήση κινητού, tablet, ή υπολογιστή τουλάχιστον μισή ώρα πριν ξαπλώσεις και μην τα χρησιμοποιείς όσο είσαι ξαπλωμένος. Η αντίθεση σκοτεινού δωματίου – φωτεινής οθόνης διεγείρει τον εγκέφαλο αντί να τον χαλαρώνει. Ακόμη, μπορείς να ξεκινήσεις κάποιες «τελετουργίες» πριν τον ύπνο, που θα σε βοηθούν να ηρεμίσεις, όπως ένα ζεστό μπάνιο, ένα ποτήρι ζεστό γάλα με μέλι ή ένα ελαφρύ σνακ. Καλό είναι, επίσης, αρκετή ώρα πριν τον ύπνο να αποφεύγεις το αλκοόλ, την καφεϊνη και τη νικοτίνη. Τέλος, προσπάθησε να διατηρήσεις το δωμάτιο σου ήσυχο, σκοτεινό και λίγο δροσερό.

Μια ακόμη βοηθητική πρόταση είναι να κρατάς ένα ημερολόγιο για να καταγράψει τα συμπτώματα της διαταραχής, τη ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου σου, την κατανάλωση αλκοόλ και καφέ, τη χρήση των φαρμάκων, τη γυμναστική σου και το πόσο νιώθεις ότι νυστάζεις μέσα στην ημέρα. Μετά από μια βδομάδα ή και περισσότερο μπορείς να ανατρέξεις στις σημειώσεις σου για να δεις περίπου πόσες ώρες κοιμάσαι ή είσαι ξάγρυπνος. Μπορείς, επίσης, να καταγράψεις εκεί τις συμβουλές για έναν καλό ύπνο.

Ωστόσο, η επίσκεψη σ’ έναν ειδικό ύπνου κι έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας κρίνεται απαραίτητη. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί μια φαρμακευτική αγωγή, προσαρμοσμένη στο άτομο, με βάση τα συμπτώματά του.

Πώς μπορώ να βοηθήσω ένα δικό μου άνθρωπο που πάσχει από ναρκοληψία;

Αν έχεις κάποιο κοντινό σου πρόσωπο που δυσκολεύεται να ελέγξει τον ύπνο του, βιώνει έντονη υπνηλία κι ανεξέλεγκτα επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της μέρας του, τότε πρέπει σίγουρα να του επισημάνεις την επίσκεψη σ’ έναν ειδικό. Η ναρκοληψία ενδεχομένως να τον κουράζει πάρα πολύ και μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη, αφού οι «επιθέσεις» ύπνου συμβαίνουν ανά πάσα στιγμή. Ακόμη, το άτομο μπορεί να χρειάζεται την υποστήριξη σου αν δέχεται κάποια σχόλια εξαιτίας της διαταραχής του, για παράδειγμα υποβιβασμό και διάφορους χαρακτηρισμούς στο εργασιακό του περιβάλλον ή οπουδήποτε αλλού. Οφείλεις να του εξηγήσεις πως είναι ένα πρόβλημα υγείας, για το οποίο δεν ευθύνεται ο ίδιος και πως υπάρχουν λύσεις για να μάθει να ζει μ’ αυτό και να το ελέγχει, αρκεί να επισκεφθεί κάποιον ειδικό! Τέλος, μπορείς να τον ενθαρρύνεις να ακολουθεί τη φαρμακευτική του αγωγή για να βελτιώσει τον ύπνο του ή και να ακολουθεί τις συμβουλές για έναν ποιοτικό ύπνο.

      Κλινικές και Ιατρεία Μελέτης Ύπνου σε Δημόσια Νοσοκομεία:

ΑΤΤΙΚΗ

Γ. Ν. Α. Ευαγγελισμός

Γ. Ν. Α. Σισμανόγλειο

Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος – «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»

Αιγινήτειο Νοσοκομείο

Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ»

Γ. Ν. Ε. Θριάσιο

Γενικό Κρατικό Νίκαιας

Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά Τζάνειο

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Άγιος Παύλος

Γ. Ν. Θ. Παπανικολάου

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ

Γ. Ν. Θ. Ιπποκράτειο

Γ. Ν. Παπαγεωργίου

ΚΡΗΤΗ

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ)

Γ. Ν. Χανίων «Ο Άγιος Γεώργιος»

ΠΕΛΟΠΠΟΝΗΣΟΣ

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (Ρίο)

Γ. Ν. Αργολίδας – Ναυπλίου

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Γ. Ν. Πέλλας – Νοσοκομειακή Μονάδα Γιαννιτσών

ΘΡΑΚΗ

Γ. Ν. Καβάλας

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης

ΗΠΕΙΡΟΣ 

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

[ πηγή: Dental Sleep Med – Δρ. Κουδιγκέλης Ζήσης]

Εναλλακτικά, υπάρχουν και διάφορα Ιδιωτικά Κέντρα Μελέτης Διαταραχών Ύπνου, που παρέχουν πολλές υπηρεσίες στο θέμα του ύπνου σε όλη την Ελλάδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

National Heart, Lung and Blood Institute, National Institutes of Health (2005). Your guide to Healthy Sleep. 

National Heart, Lung and Blood Institute. Narcolepsy. Ανακτήθηκε στις 3/12/2020. Διαθέσιμο στο: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/narcolepsy

WebMD. Narcolepsy. Ανακτήθηκε στις: 3/12/2020. Διαθέσιμο στο: https://www.webmd.com/sleep-disorders/guide/narcolepsy

Αρναούτογλου Ν. Αϋπνία και συμβουλές για καλύτερο ύπνο. Ανακτήθηκε στις 5/12/2020. Διαθέσιμο στο: https://www.psyxiatros.gr/%CE%B1%CF%8B%CF%80%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CF%84%CF%8E%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%B7%CF%82/

Μονάδα Μελέτης Ύπνου. Α’ Ψυχιατρική Κλινική, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ενύπνιον: Κέντρο Διαταραχών Ύπνου- Επιληψίας. Τι είναι η ναρκοληψία; Ανακτήθηκε στις: 3/12/2020. Διαθέσιμο στο: http://enypnion.gr/%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%B7%CF%88%CE%AF%CE%B1/

Όμιλος Ιατρικού Αθηνών. Ναρκοληψία. Ανακτήθηκε στις: 3/12/2020. Διαθέσιμο στο: https://www.iatriko.gr/el/disease/narkolipsia?cl=609

Iatronet. Ναρκοληψία: μια διαταραχή κρυμμένη πίσω από ιδιαίτερα συμπτώματα. Ανακτήθηκε στις: 4/12/2020. Διαθέσιμο στο: https://www.iatronet.gr/eidiseis-nea/epistimi-zwi/news/11141/narkolipsia-mia-diataraxi-krymmeni-pisw-apo-idiaitera-symptwmata.html