Στον εργασιακό μας χώρο αφιερώνουμε μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας. Περνάμε πολλές ώρες, εναποθέτουμε πολλές προσδοκίες και βιώνουμε διάφορα συναισθήματα. Αυτό, δυστυχώς, δε σημαίνει πως είναι απαραίτητα κι ένα ευχάριστο κομμάτι της ζωής μας. Κάποιες φορές προβλήματα στον εργασιακό χώρο μπορεί να διαταράξουν την ψυχική και σωματική μας υγεία. Ένα τέτοιο πρόβλημα μπορεί να είναι το φαινόμενο «mobbing» ή αλλιώς ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας.
Αρχικά, με τον όρο “mobbing“ εννοούμε μια συστηματική και διαρκή παρενόχληση και επιθετική συμπεριφορά στον εργαζόμενο από συναδέλφους ή / και ανωτέρους του, με στόχο τη δυσχερή εργασιακή του κατάσταση, περιθωριοποίηση και την απομάκρυνσή του από την εργασία με έντονες ψυχολογικές, κοινωνικές και επαγγελματικές επιπτώσεις. Λέγοντας παρενόχληση αναφερόμαστε σε κάθε καταχρηστική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με λόγια, πράξεις, γραπτά μηνύματα και μπορεί να ζημιώσει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια, τη σωματική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του ή να διαταράσσει το εργασιακό κλίμα. Η χρονική διάρκεια και η συχνότητα με την οποία το άτομο δέχεται την ηθική παρενόχληση, ο σκοπός για τον οποίο ο θύτης παρενοχλεί το θύμα και η σχέση εξουσίας θύματος – θύτη είναι στοιχεία που συμβάλλουν στην κατανόηση αυτής της έννοιας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Υγείας αναφέρει το mobbing ως έναν από τους πιο σοβαρούς βλαπτικούς παράγοντες για την υγεία των εργαζομένων, αναφέροντας μια σαφή σχέση με άγχος, το οποίο οδηγεί σε εργασιακή ανασφάλεια.
Ποιες είναι οι αιτίες του mobbing;
Υποστηρίζεται πως από τις κυριότερες αιτίες του φαινομένου ίσως είναι η διαφορετικότητα κάποιου, από τις σεξουαλικές του προτιμήσεις έως τον τρόπο που σκέφτεται. Ακόμη, μπορεί να είναι η ζήλια και ο ανταγωνισμός, ο φόβος για ό,τι δεν ελέγχουμε, τα λεγόμενα «κοινά μυστικά» και συχνότερα η προσπάθεια για εξαναγκασμό του θύματος σε παραίτηση με το ελάχιστο κόστος για την εταιρεία, τον οργανισμό ή τον εργοδότη. Επίσης, ως αιτίες μπορεί να θεωρηθούν ο τρόπος διοίκησης, η δυναμική της ομάδας, η προσωπικότητα, ο κακός καταμερισμός εργασίας και η μονοτονία στα εργασιακά καθήκοντα.
Πώς εμφανίζεται;
Η επιλογή των συμπεριφορών ποικίλει και εξαρτάται από τη θέση του «δράστη». Το mobbing μπορεί να έχει τρεις μορφές. Στην πρώτη μορφή ανήκει η παρενόχληση από συνάδελφο σε συνάδελφο, που μπορεί να προέλθει από την άρνηση της ομάδας να αποδεχτεί το διαφορετικό, όπως μια γυναίκα, έναν πρώην χρήστη ναρκωτικών ή ένα trans άτομο. Επίσης, μπορεί να προέρχεται από διάφορες προσωπικές εχθρότητες. Στη δεύτερη μορφή εντάσσεται η παρενόχληση που δέχεται ένας εργαζόμενος από τους προϊσταμένους του. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο ο υπάλληλος να δέχεται τα πάντα υπό το φόβο ότι θα χάσει τη δουλειά του. Έτσι, ο προϊστάμενος μπορεί να φέρεται τυραννικά, γεγονός που μπορεί να προέρχεται από την αίσθηση ελέγχου που θέλουν να έχουν τα άτομα αυτά ή μια ανάγκη να μειώνουν τους άλλους για να ανεβαίνουν οι ίδιοι. Στην τρίτη περίπτωση είναι η παρενόχληση που γίνεται από κάποιον υφιστάμενο ή ομάδα υφισταμένων εναντίον προϊσταμένου. Είναι η πιο σπάνια μορφή παρενόχλησης αλλά μπορεί να είναι εξίσου καταστροφική. Αυτά τα πρόσωπα μπορεί να λειτουργούν μόνα τους ή σε ομάδες.
Συχνά η ηθική παρενόχληση δεν εντοπίζεται εύκολα στο χώρο εργασίας λόγω των μορφών που μπορεί να έχει. Το βασικό σημείο είναι πως το άτομο που δέχεται τη βία χάνει προοδευτικά την υπόστασή του, το σεβασμό στον εαυτό του αλλά και από τους άλλους, την αυτοεκτίμησή του, τον ενθουσιασμό του για τη δουλειά του και πολλά ακόμη. Ενδεικτικά κάποιες συμπεριφορές από μελέτες είναι:
- Συχνοί καβγάδες κι εμπλοκές βίας.
- Ξαφνικά εξαφανίζονται ή καταστρέφονται εργαλεία χωρίς να αντικαθίστανται.
- Μπαίνοντας σ’ έναν χώρο οι συζητήσεις σταματούν.
- Σε κουτσομπολεύουν για διάφορους λόγους.
- Σε κανένα αίτημα σου δεν έχεις απάντηση.
- Αισθάνεσαι αποκλεισμένος από την κοινωνική ζωή.
- Όλες οι προτάσεις σου απορρίπτονται.
- Σε προσβάλλουν για να αντιδράσεις βίαια.
Επιπτώσεις της ηθικής παρενόχλησης.
Ένα τέτοιο φαινόμενο έχει σίγουρα επιπτώσεις πάνω στο άτομο σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο. Η απασχόληση βιώνεται ως «βασανιστική» και ο εργαζόμενος αισθάνεται αποκλεισμένος από τους χώρους εργασίας χωρίς να έχει τις φυσιολογικές δυνατότητες να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Επαναλαμβανόμενες υβριστικές συμπεριφορές, εντός ή εκτός της επιχείρησης, που εκδηλώνονται ειδικότερα με ενέργειες, λόγια, εκφοβισμούς, πράξεις, χειρονομίες και τρόπους οργάνωσης της εργασίας, αποτελούν κάποιες από τις εκδηλώσεις του mobbing. Συχνά αντιμετωπίζει απαιτήσεις ασυμβίβαστες με την εργασία χωρίς να έχει τις φυσιολογικές δυνατότητες γι’ αυτές.
Το άτομο που χαρακτηρίζεται ως θύμα του mobbing μπορεί να απουσιάζει συχνά από τη δουλειά του, να υποφέρει από έντονο άγχος, και να βλέπει τον εαυτό του στο χώρο της εργασίας του ως «παθητικό» με την έννοια πως δεν τον αφήνουν να συμμετάσχει κι αυτός σε διάφορα ζητήματα. Πολλές φορές πιστεύει πως κάνει πάντα λάθος, δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και απορρίπτει κάθε ευθύνη. Ακόμη, σε μεγάλο βαθμό μειώνεται η παραγωγικότητα του, γεγονός που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την κατάστασή. Μπορεί να παρουσιάσει μειωμένη ανοχή στο άγχος, έντονη δυσφορία, επιθετικότητα, απώλεια αυτοελέγχου, μελαγχολία και αισθήματα μοναξιάς. Φυσικά όλα τα παραπάνω επηρεάζουν και την επικοινωνία του ατόμου, τόσο με τον εαυτό του όσο και με τους ανθρώπους στη δουλειά ή την προσωπική του ζωή.
Καθώς είναι γνωστό πως η ψυχική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σωματική υγεία ενδεχομένως να υπάρχουν και οργανικές επιπτώσεις, όπως κεφαλαλγίες ή ημικρανίες, γαστρεντερικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, ταχυκαρδία ή πόνοι στο στήθος κ.α.
Επίσης και ο οργανισμός ή η εταιρεία δε βγαίνουν κερδισμένοι από τέτοιες συμπεριφορές. Παρατηρούνται συχνά αυξανόμενες αδικαιολόγητες επανειλημμένες απουσίες, αυξημένες υπερωρίες, ελλιπής εξυπηρέτηση των πελατών και μειωμένη ικανοποίησή τους καθώς και δυσφήμισης του οργανισμού. Επίσης, παρουσιάζεται πτώση του ηθικού των εργαζομένων, αδυναμία τήρησης προθεσμιών και αυξανόμενος αριθμός ατυχημάτων.
Προληπτικά μέτρα για την ηθική παρενόχληση.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου δε φαίνεται να είναι εύκολη, αυτό δε σημαίνει πως είναι και μη δυνατή. Οι παρεμβάσεις μπορούν να απευθυνθούν είτε στο ίδιο το άτομο, με κάποια ψυχοθεραπευτική παρέμβαση για την ψυχολογική του αποκατάσταση, είτε σε εργασιακό πλαίσιο με ενημερωτικές δράσεις, παρεμβάσεις πρόληψης και εκπαίδευση όλου του προσωπικού σε κάθε χώρο εργασίας. Η πληροφόρηση των εργαζομένων αποτελεί την πιο ενδεδειγμένη μέθοδο πρόληψης, που μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Ένας απ’ αυτούς είναι η έκδοση ενημερωτικών εντύπων, μέσα από τα οποία οι εργαζόμενοι θα μπορούν να πληροφορηθούν για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, παράλληλα με τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου. Επίσης, αρκετά σημαντική μπορεί να αποδειχθεί η συστηματική συλλογή πληροφοριών σχετικά με φαινόμενα ηθικής παρενόχλησης στον οργανισμό μέσω ειδικών ερωτηματολογίων, τακτικών συζητήσεων με το προσωπικό ή με την αναζήτηση των αιτιών για τις συχνές απουσίες εργαζομένων.
Επιπλέον προληπτικά μέτρα στο εργασιακό περιβάλλον αποτελούν η ενεργοποίηση των ανώτερων στελεχών, το καλό εργασιακό κλίμα, ο έγκαιρος εντοπισμός, η θέσπιση εσωτερικού κανονισμού και η ενίσχυση του διαλόγου. Σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο προληπτικά μέτρα θα μπορούσαν να θεωρηθούν η αυτοκριτική και ο αυτοσεβασμός, η ευαισθητοποίηση των παιδιών στο σχολείο, η γνωστοποίηση των περιπτώσεων παρενόχλησης και η άρνηση χειραγώγησης.
Ο καθένας από μας μπορεί να βρεθεί στη θέση του θύματος ή ακόμα και του θύτη. Το σημαντικό είναι να μπορέσει κανείς να αναγνωρίσει αυτό που συμβαίνει και να προσπαθήσει να αποφύγει την παγίδα της ηθικής παρενόχλησης. Πρέπει κανείς να αναγνωρίζει τα προσωπικά του όρια, τις δυνατότητες και τις αντοχές του για να διαχειριστεί ένα τέτοιο γεγονός και να υπερασπιστεί τη θέση του.
Σε κάθε περίπτωση παρενόχλησης ή βίας πρέπει να μιλάμε, είτε σε κάποιον αρμόδιο που έχει τη δυνατότητα να μας βοηθήσει είτε σε κάποιο κοντινό μας πρόσωπο για αναζήτηση υποστήριξης. Δεν είναι κανένας μόνος απέναντι στη βία!
Μπορείς να δεις το νομικό πλαίσιο της ηθικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο στη σελίδα του Κέντρου Πληροφόρησης Εργαζομένων & Ανέργων – Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος / ΚΕ.Π.Ε.Α. – Γ.Σ.Ε.Ε.
https://www.kepea.gr/aarticle.php?id=2079
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Κοϊνης Α., Σαρίδη Μ. Το mobbing στον εργασιακό χώρο. Επιπτώσεις mobbing στο χώρο της υγείας – Ανασκοπική μελέτη. Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης. Τόμος 6 – Τεύχος 1, 36-48.
Φουστέρης Β. (2013). Η Συναισθηματική Βια (Mobbing) στο χώρο εργασίας. Άτη, Νο6, 22-25.
