«Το νόημα δεν είναι να πάρουν οι γυναίκες την εξουσία από τους άντρες. Το ζήτημα είναι να καταρρίψουμε την ιδέα της εξουσίας.» Simone de Beauvoir (1908-1986, Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος, διανοούμενη, ακτιβίστρια και φεμινίστρια).
Η βία εξαιτίας του φύλου (έμφυλη βία) δεδομένου των διαστάσεών της αποτελεί ένα φαινόμενο που έχει χαρακτηριστεί ως ζήτημα δημόσιας υγείας, το οποίο καταπατά τις αρχές των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Περιλαμβάνει κάθε μορφή προσβολής- λεκτική, σωματική, ψυχολογική- αλλά και εξαναγκασμό, απειλές για τη ζωή που απευθύνονται σε μία γυναίκα ή νεαρό κορίτσι (κατά κύριο λόγο και βάσει στατιστικών αναλύσεων) με αποτέλεσμα την πρόκληση σωματικής και/ή ψυχολογικής βλάβης, ταπείνωση, ή αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας, υποτάσσοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη γυναικεία φιγούρα.
Συγκεκριμενοποιώντας τις μορφές της έμφυλης βίας:
- Φυσική/Σωματική κακοποίηση με χτυπήματα όπως χαστούκια/δαγκωνιές/σπρωξίματα, καταστροφή της προσωπικής ιδιοκτησίας, με τη χρήση όπλου ή αντικειμένου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο με απώτερο σκοπό την πρόκληση βλάβης αλλά και προβάλλοντας άρνηση και/ή απαγόρευση στην πρόσβαση σε δομές υγείας (νοσοκομεία, κέντρα υγείας).
- Ψυχολογική/Συναισθηματική κακοποίηση για παράδειγμα απειλώντας ότι θα της πάρει τα παιδιά (όταν υπάρχουν), ασκώντας πλήρη έλεγχο (πού πάει, τι ώρα θα γυρίσει, με ποιον είναι), παρακολουθώντας την, απομονώνοντάς τη από οικογένεια και/ή φίλους ή απειλώντας τη πως θα βλάψει κάποιον τον οποίο αγαπάει και νοιάζεται.
- Σεξουαλική κακοποίηση όχι μόνο μέσω σεξουαλικής επαφής χωρίς συναίνεση ή εξαναγκασμό σε ανεπιθύμητες σεξουαλικές πράξεις αλλά και ασκώντας πίεση να μείνει έγκυος ή αντιθέτως να προβεί σε άμβλωση χωρίς εκείνη να το επιθυμεί κ.α.
- Οικονομική κακοποίηση απαγορεύοντάς της να εργαστεί ή να έχει πρόσβαση στα χρήματα της οικογένειας
Από πού πηγάζει η έμφυλη βία;
Με τα καθημερινά περιστατικά έμφυλης βίας εντός και εκτός της οικογενειακής εστίας, τις γυναικοκτονίες αλλά και λόγω της παγκόσμιας διάστασης πλέον του κινήματος #metoo, ολοένα και περισσότερο μας απασχολεί το ερώτημα «τι είναι αυτό που διαιωνίζει και σχεδόν έχει εδραιώσει ριζικά στις κοινωνίες μας την έμφυλη βία;». Η απάντηση δεν είναι απλή αλλά ούτε και μία και μοναδική… είναι σύνθετη και εκτεταμένη σε κάθε πλαίσιο… Πρώτα απ’ όλα, το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνει κανείς και από το οποίο ενστερνίζεται ιδανικά και αξίες, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η ελλιπής ενημέρωση πάνω σε τόσο θεμελιώδη ζητήματα, οι ελλιπείς και σχεδόν ανύπαρκτες δομές υποστήριξης των θυμάτων, το… ‘‘χαλαρό’’ νομοθετικό πλαίσιο, το πόσο εδραιωμένο είναι το φεμινιστικό κίνημα και οι οργανώσεις αυτού στην εκάστοτε κοινωνία, τα επίπεδα φτώχειας και ανεργίας αλλά και η νέα συνθήκη της πανδημίας του κορωνοϊού που ανάγκασε θύματα και θύτες να βρίσκονται συνεχώς κάτω από την ίδια στέγη είναι μονάχα κάποιες από τις αιτίες πρόκλησης αλλά και διαιώνισης του φαινομένου. Όμως, η κυριότερη όλων είναι η πατριαρχία και οι κυρίαρχες αντιλήψεις γύρω απ’ αυτήν. Πιο συγκεκριμένα, ο σεξισμός, ο μισογυνισμός και οι απαρχαιωμένες-αλλά ακόμη καλά εδραιωμένες- αντιλήψεις/σκέψεις σχετικά με τη θέση του άντρα σε κάθε σφαίρα του κοινωνικού αλλά και προσωπικού γίγνεσθαι (άντρας: η κυρίαρχη μορφή, αυτός που πάντα έχει δίκιο, αυτού που οι πράξεις πάντα δικαιολογούνται γιατί «ε άντρας είναι…έτσι κάνουν οι άντρες», η μορφή που φέρει τον πρώτο και τελευταίο λόγο και που συγκεντρώνει κάθε εξουσία στο πρόσωπό του) έναντι αυτής της γυναίκας (ποικίλα παραδείγματα από τον πολιτικό, εργασιακό και κοινωνικό κόσμο όπου η θέση και ο λόγος της είναι σε κατώτερο επίπεδο σε σχέση με του άντρα), η ανισότητα μεταξύ αυτών, η άδικη επίρριψη ευθυνών στο πρόσωπό της που επιφέρει την απενοχοποίηση των αντρών (victim blaming) σε ειδεχθή εγκλήματα όπως η σεξουαλική κακοποίηση και φυσικά ο άνισος και άδικος πολλές φορές τρόπος ανατροφής τους από την παιδική ακόμη ηλικία (αγόρια: ανατρέφονται να είναι σκληρά, συναισθηματικά ανέκφραστα και αποστασιοποιημένα π.χ. «οι άντρες δε κλαίνε», (ξε)χωριστά από τα κορίτσια από τα παιχνίδια μέχρι τις φιλίες τους, έναντι των κοριτσιών που: κατά την ανατροφή τους καλλιεργείται μια πιο ευαίσθητη και… ‘‘ευάλωτη’’ πλευρά τους μέσω της παρακίνησης να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να παίζουν με συγκεκριμένα παιχνίδια όπως κουζινικά και μωρά-κούκλες και φυσικά να αποφεύγουν ομαδικά αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο γιατί «εσύ δε θα γίνεις αγοροκόριτσο»). Ενώ στην εφηβεία και στη νεαρή ενήλικη ζωή τα αγόρια και νεαροί άντρες ενισχύονται, ακόμη και παρακινούνται να γνωρίσουν τη σεξουαλικότητά τους φλερτάροντας και αναπτύσσοντας (ερωτικές) σχέσεις έναντι των κοριτσιών που μεγαλώνοντας καλούνται να ενστερνιστούν ‘‘άγραφους’’ κανόνες για να γίνουν ‘‘σωστές κυρίες’’ όπως προσέχοντας το ντύσιμο και βάψιμό τους, τον τρόπο ομιλίας τους αλλά και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους προκειμένου «να μη προκαλούν» και θέματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα αποτελούν ταμπού γι’ αυτές με αποτέλεσμα να μη συζητώνται.
Πώς διαφαίνονται όλα αυτά;
Από τις επιθέσεις που δέχεται το γυναικείο φύλο στην οικογένεια, το σχολείο, την εργασία, στα ΜΜΜ, στα ΜΜΕ (άλλοτε ηθελημένα κι άλλοτε ασυνείδητα όταν οι δημοσιογράφοι ‘διακωμωδούν’ ή δε δίνουν την πρέπουσα αξία και σημασία σε ένα περιστατικό, υποστηρίζοντας έμμεσα το θύτη), στο δρόμο, ακόμη κι ενώπιον της δικαιοσύνης με την ανάγκη αυστηροποίησης των νόμων και των ποινών να είναι πιο επιτακτική από ποτέ καθώς και με το victim blaming.
Μέτρα Πρόληψης:
- Δημιουργία δομών υποστήριξης των θυμάτων,
- Ενημερωτικές ημερίδες σε κάθε κοινότητα καθώς και
- Σεμιναριακού τύπου διαδικτυακή και μη ενημέρωση από εκπαιδευμένους επαγγελματίες σε τέτοια ζητήματα,
- Ισότιμη ανατροφή των παιδιών και
- Καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και του σεβασμού από την πρώιμη ακόμη παιδική ηλικία,
- Απαγκίστρωση από στερεότυπα και προκαταλήψεις,
- Οικειοποίηση με τις φεμινιστικές ιδέες και θεωρίες όχι μόνο του δυτικού φεμινισμού αλλά και του φεμινισμού που εδραίωσαν για παράδειγμα οι μαύρες φεμινίστριες στην Αμερική.
- Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από μικρή ηλικία.
Καταληκτικά, ενώ η έμφυλη βία παρατηρείται σε κάθε κουλτούρα χρειάζεται να λαμβάνουμε υπόψιν αυτό που η φεμινίστρια καθηγήτρια πανεπιστημίου και συγγραφέας Chandra Talpade Mohanty τονίζει· ότι παρουσιάζοντας την έμφυλη βία και κατ’ επέκταση τη γυναικεία μορφή σαν ένα ενιαίο σύνολο το οποίο επιδέχεται μονάχα καταπίεση και εκμετάλλευση σε κάθε πεδίο ζωής και δράσης εξαιτίας της σεξουαλικής της διαφοράς συγκριτικά με τους άντρες, παραγκωνίζεται και αποσιωπάται η διερεύνηση του φαινομένου της έμφυλης βίας συναρτήσει με το εκάστοτε πλαίσιο και κατ’ επέκταση αποκρύπτεται ο τρόπος που η κάθε κουλτούρα και συγκεκριμένα η κάθε γυναίκα το ερμηνεύει. Δηλαδή, αυτό που προτείνει η Mohanty είναι η έμφυλη βία να ερευνηθεί χωριστά σε κάθε πλαίσιο προκειμένου να ιδωθούν τα χαρακτηριστικά που λαμβάνει από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά και να πάψει πια η γυναίκα να παρουσιάζεται σαν ένα υποκείμενο, ή καλύτερα σαν ένα αντικείμενο το οποίο δεν έχει φωνή και επιζητά απεγνωσμένα τη σωτηρία από κάποιον τρίτο, πιο ικανό, πιο δυναμικό…Η αλλαγή που είναι απαραίτητη πλέον να γίνει δεν έγκειται μονάχα στις ισχύουσες πατριαρχικές δομές αλλά και στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η ίδια η γυναίκα ακόμη και από τον φεμινισμό…Ας μη ξεχνάμε ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι μονάχα θύμα…υπάρχουν φορές που λαμβάνει και το ρόλο του θύτη (π.χ. όταν μία μητέρα μαλώνει το παιδί της, ή μία γυναίκα πιο υψηλά ιστάμενη στην εργασιακή ιεραρχία μειώνει την/ον συνεργάτιδα/τη της) και κανένας άνθρωπος-πολλώ δε μάλλον η γυναίκα-δεν έχει την ανάγκη να μιλήσει κάποιος άλλος εκ μέρους του…Ο καθένας έχει τη δική του φωνή και τώρα είναι μάλλον η καταλληλότερη ώρα για να ακουστεί η δική της φωνή!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Jewkes, R. (2002). Intimate Partner Violence: Causes and Prevention. The Lancet.
Sanjel, S. (2013). Gender-Based Violence: A Crucial Challenge for Public Health. Kathamandu University Medical Journal.
Dikmen, H., A. & Munevver, G., I. (2020). The Relationship Between Domestic Violence and the Attitudes of Women Towards Honor, Gender Roles and Wife-Beating in Turkey. Archives of Psychiatric Nursing.
Mohanty Talpade, C. (2021) ‘Υπό τα Βλέμματα της Δύσης: Φεμινιστική Ακαδημαϊκή Παραγωγή και Αποικιοκρατικοί Λόγοι’. Σε Φεμινισμός Χωρίς Σύνορα Αποαποικιοποίηση της Θεωρίας και Αλληλεγγύη στην Πράξη. Αθήνα, Εκδόσεις Oposito, σσ. 39-72.
