Σημείο Ελέγχου
Ο Julian B. Rotter (1916 – 2014) ήταν Αμερικάνος ψυχολόγος, ο οποίος εισήγαγε την έννοια του σημείου ελέγχου (locus of control). Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως ένα συνεχές που περιγράφει το πώς αντιλαμβάνεται ένα άτομο τον έλεγχο που έχει στη ζωή του και μπορεί να είναι, μεταξύ άλλων, εσωτερικό ή εξωτερικό (Rotter, 1966, 1982). Άνθρωποι με εσωτερικό σημείο ελέγχου θεωρούν πως έχουν τον έλεγχο της ζωής τους και των καταστάσεων και έχουν τη δυνατότητα να φέρουν αλλαγές. Αντιθέτως, άτομα με εξωτερικό σημείο ελέγχου θεωρούν πως η ζωή τους ελέγχεται και ορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες που δεν είναι στο δικό τους έλεγχο π.χ., ισχυροί άλλοι, τύχη. Πρόκειται για μία έννοια που έχει εφαρμογή σε ποικίλους τομείς π.χ., στην υγεία, στην εκπαίδευση και στην εργασία. Ένα παράδειγμα είναι το πώς ερμηνεύει κανείς το ότι δεν πέρασε σε ένα μάθημα στην εξεταστική. Κάποιος με εσωτερικό σημείο ελέγχου, μπορεί να το αποδώσει στο ότι δεν προετοιμάστηκε όσο χρειαζόταν προκειμένου να περάσει το μάθημα. Ένας άνθρωπος με εξωτερικό σημείο ελέγχου, ίσως απέδιδε αυτό το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα στο ότι υπήρξε άτυχος και εξετάστηκε σε θέματα που δεν ήξερε.
Σημείο ελέγχου, προσωπικότητα, συμπεριφορά
Το σημείο ελέγχου είναι ένα συνεχές και όχι μία απόλυτη κατάσταση. Συνήθως πρόκειται για συνδυασμό της ατομικής δράσης με εξωτερικούς παράγοντες.
Το κάθε σημείο ελέγχου έχει υπέρ και κατά και συνδέεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές. Άτομα με εσωτερικό σημείο ελέγχου όταν έρχονται αντιμέτωπα με μία άγνωστη κατάσταση, πιστεύουν στην ικανότητά τους να την επηρεάσουν και έτσι το απρόβλεπτο στοιχείο φαίνεται λιγότερο απειλητικό (Heinström, 2010). Σε γενικές γραμμές, άτομα με εσωτερικό σημείο ελέγχου είναι ανεξάρτητα, αναλαμβάνουν τις ευθύνες για τις πράξεις τους, έχουν αυτοέλεγχο και αυτοπεποίθηση για το ότι οι προσπάθειές τους μπορούν να φέρουν επιθυμητές αλλαγές. Άτομα με εξωτερικό σημείο ελέγχου τείνουν να βλέπουν τον κόσμο πιο παθητικά, να αποδίδουν τις ευθύνες για αυτά που τους συμβαίνουν σε εξωτερικούς παράγοντες και δυνάμεις (π.χ., σε άλλους ανθρώπους, στη μοίρα), να μην πιστεύουν ότι μπορούν με τις πράξεις τους να φέρουν αλλαγές και να νιώθουν αβοήθητα.
Αν και το εσωτερικό σημείο ελέγχου τείνει να συνδέεται με πιο θετικά και αποτελεσματικά στοιχεία π.χ., σε τομείς όπως η ψυχική και η σωματική υγεία, δεν είναι πάντα έτσι. Για παράδειγμα, ένα άτομο με εσωτερικό σημείο ελέγχου μπορεί να κατηγορεί πολύ τον εαυτό του αν δεν πετύχει ένα στόχο, γιατί πιστεύει πως δεν προσπάθησε αρκετά σκληρά και πως δεν έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του. Αντίθετα, ένα παράδειγμα θετικής λειτουργίας του εξωτερικού σημείου ελέγχου, έχει να κάνει με εντελώς εξωτερικούς και μη ελεγχόμενους παράγοντες π.χ., το θάνατο. Οι Specht κ.α. (2011) είδαν στην έρευνά τους πως σε άτομα με εξωτερικό σημείο ελέγχου, αυτές τους οι αντιλήψεις λειτούργησαν προστατευτικά, όταν κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν το θάνατο του/της συζύγου τους.
Σημείο ελέγχου, σωματική και ψυχική υγεία
Το σημείο ελέγχου έχει συνδεθεί με τη διατήρηση του βάρους, κατόπιν απώλειάς του. Η έρευνα που έκαναν οι Αναστασίου κ.α. (2015) έδειξε ότι οι συμμετέχοντες με εσωτερικό σημείο ελέγχου είχαν περισσότερες πιθανότητες να συντηρήσουν το βάρος τους, σε σύγκριση με τα άτομα με εξωτερικό σημείο ελέγχου. Αυτή η έννοια έχει σχετισθεί και με τον υγιεινό τρόπο ζωής. Οι Cobb-Clark κ.α. (2014) βρήκαν πως άτομα που θεωρούσαν πως έχουν εκείνα τον έλεγχο, ήταν περισσότερο πιθανό να τρώνε υγιεινά και να αθλούνται τακτικά.
Επιπλέον, το σημείο ελέγχου συνδέεται με καταθλιπτικές, αγχώδεις και άλλες διαταραχές. Οι Khumalo και Plattner (2019) είδαν πως οι φοιτητές που πίστευαν πως έχουν τον έλεγχο των καταστάσεων ήταν λιγότερο πιθανό να παρουσιάσουν συμπτώματα κατάθλιψης, σε σύγκριση με φοιτητές που θεωρούσαν πως η ζωή τους ελέγχεται από άλλους παράγοντες. Οι Hoehn-Saric και McLeod (1985) μελέτησαν ενήλικες με χρόνια αγχώδη διαταραχή. Φάνηκε πως αυτοί με εξωτερικό σημείο ελέγχου είχαν υψηλότερα σκορ στην κατάθλιψη, στο άγχος, στην αναποφασιστικότητα και στην αγοραφοβία, σε σύγκριση με όσους είχαν εσωτερικό σημείο ελέγχου.
Από το εξωτερικό, στο εσωτερικό σημείο ελέγχου
Μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας συνδέει το εσωτερικό σημείο ελέγχου με πιο επιθυμητά αποτελέσματα π.χ., σε σχέση με την υγεία. Πώς μπορεί επομένως να γίνει ένας επαναπροσδιορισμός από το εξωτερικό στο εσωτερικό σημείο ελέγχου;
Ο επαναπροσδιορισμός δεν είναι εξ’ ορισμού απαραίτητος, όμως όταν το σημείο ελέγχου βγάζει το άτομο από τη ροή και την καθημερινότητά του, δυσκολεύοντάς το, μπορεί να σκεφτεί να εφαρμόσει κάποιες τακτικές επαναπροσδιορισμού. Κάποιες προτάσεις, χωρίς να υποκαθιστούν τη γνώμη ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας, είναι οι ακόλουθες:
- Ενίσχυση της ιδέας ότι οι προσπάθειες του ατόμου έχουν αξία π.χ., ότι αν διαβάσει, θα αυξήσει τις πιθανότητες να γράψει καλά σε ένα μάθημα (ειδικά σε σύγκριση με ανύπαρκτη ή μικρή προσπάθεια).
- Αποδοχή αποτυχίας ως μέρους της ζωής και όχι ως μόνιμης κατάστασης π.χ., το να μην περάσει κάποιος σε ένα μάθημα δε σημαίνει ότι κάθε φορά δε θα το περνάει.
- Επικέντρωση σε γεγονότα που είναι στον έλεγχο του ανθρώπου π.χ., δεν ελέγχει τα θέματα τα οποία θα είναι στην εξέταση, αλλά μπορεί να ελέγξει την προσπάθεια που θα κάνει και το πόσο θα μελετήσει.
- Αναστοχασμός του τι θα μπορούσε το άτομο να είχε κάνει διαφορετικά, για να χρησιμοποιήσει αυτήν την πληροφορία στο μέλλον π.χ., θα μπορούσε για μία εβδομάδα να διάβαζε μία ώρα την ημέρα παραπάνω κι έτσι να το γνωρίζει για την επόμενη εξεταστική περίοδο.
- Επικοινωνία με επαγγελματία ψυχικής υγείας, αν το άτομο νιώθει πως (λόγω του υπό περιγραφή φαινομένου) η ποιότητα της ζωής του εκπίπτει σημαντικά και η καθημερινότητα του δυσκολεύει.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, το εσωτερικό και εξωτερικό σημείο ελέγχου συνδέονται με διαφορετικές καταστάσεις και χαρακτηριστικά. Το ποιος πιστεύει ένα άτομο ότι ελέγχει τη ζωή του, έχει άμεσο αντίκτυπο στην ίδια του τη ζωή, συμβάλλοντας στο να διαμορφωθούν τάσεις, χαρακτηριστικά, συμπεριφορές, επιλογές και αποτελέσματα. Θα μπορούσε κανείς να αναλογιστεί ποιο είναι το δικό του σημείο ελέγχου, αν είναι λειτουργικό και αν αξίζει να κάνει αλλαγές, προκειμένου να βελτιώσει τη ζωή του.
Βιβλιογραφία
- Anastasiou, C. A., Fappa, E., Karfopoulou, E., Gkza, A., & Yannakoulia, M. (2015). Weight loss maintenance in relation to locus of control: The MedWeight study. Behaviour research and therapy, 71, 40–44. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.05.010
- Cobb‐Clark, D. A., Kassenboehmer, S. C., & Schurer, S. (2014). Healthy habits: The connection between diet, exercise, and locus of control. Journal of Economic Behavior and Organization, 98, 1-28. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2013.10.011
- Heinström, J. (2010). From fear to flow: Personality and information interaction. Oxford, UK: Chandos Publishing
- Hoehn-Saric, R., & McLeod, D. R. (1985). Locus of control in chronic anxiety disorders. Acta psychiatrica Scandinavica, 72(6), 529–535. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.1985.tb02650.x
- Khumalo, T., & Plattner, I. E. (2019). The relationship between locus of control and depression: A cross-sectional survey with university students in Botswana. The South African Journal of Psychiatry, 25. https://doi.org/10.4102/sajpsychiatry.v25i0.1221
- Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological monographs: general and applied, 80(1), 1-28. Https://doi.org/10.1037/h0092976
- Rotter, J. B. (1982). The development and application of social learning theory: selected papers. New York: Praeger.
- Specht, J., Egloff, B., & Schmukle, S. C. (2011). The Benefits of Believing in Chance or Fate: External Locus of Control as a Protective Factor for Coping With the Death of a Spouse. Social Psychological and Personality Science, 2(2), 132-137. https://doi.org/10.1177/1948550610384635
Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη