«Νέες» Οικογένειες
Η φύση και η δομή των οικογενειών έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία σαράντα χρόνια. Τόσο οι μεταβολές στο νομοθετικό πλαίσιο και στις ευρύτερες κοινωνικές πεποιθήσεις όσο και οι πιο πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις ανέδειξαν την δημιουργία οικογενειών με τρόπους που κάποτε θεωρούνταν αδιανόητοι. Μάλιστα τις τελευταίες δύο δεκαετίες η νομοθετική αναγνώριση ισότητας στον γάμο σε τριάντα χώρες, η οποία προσφέρει στα ομόφυλα ζευγάρια νομική προστασία και συμβολική αναγνώριση της υπόστασης των οικογενειών τους, αποτέλεσε ένα επιπλέον έναυσμα για την δημιουργία οικογενειών πέραν του «παραδοσιακού» μοντέλου. Το «παραδοσιακό» μοντέλο τυπικά αναφέρεται σε ένα ζευγάρι ετερόφυλων cisgender ανθρώπων που αναθρέφουν μαζί τα βιολογικά τους παιδιά. Οι νέες μορφές οικογενειών μπορεί να διαφέρουν από αυτό το μοντέλο ως προς τον αριθμό, το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονέων αλλά και ως προς την διαδικασία κύησης και γενετικής συγγένειας.
Οι «νέες» οικογένειες αυξάνονται σε αριθμό ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η ορατότητα τους σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Επί του θέματος, επιστημονικά ευρήματα διατίθενται ήδη από τη δεκαετία του εβδομήντα. Αφορμή για τη διεξαγωγή ερευνών αποτέλεσαν περιπτώσεις διαζυγίων κατά τα οποία μητέρες έχαναν την κηδεμονία των παιδιών τους λόγω των σεξουαλικών τους προτιμήσεων. Τα ευρήματα μέχρι και σήμερα φαίνεται να σε έρχονται σε αντίθεση με ευρέως διαδεδομένα στερεότυπα και προκαταλήψεις.
«Είναι τα ΛΟΑΤ+ άτομα κατάλληλα για γονείς; Είναι σε θέση να υιοθετήσουν; Πώς θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους;» είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που εξακολουθούν να τίθενται παρά το εύρος των επιστημονικών πηγών που μας δίνουν τις απαντήσεις.
Στερεότυπα και Προκαταλήψεις
Ο πιο διαδεδομένος και κοινώς αποδεκτός ορισμός για τις προκαταλήψεις είναι αυτός του Gordon Allport. Ο Allport όρισε την προκατάληψη ως μία γενικευμένη εχθρική στάση απέναντι σε ένα άτομο που ανήκει σε μια ομάδα, ακριβώς επειδή ανήκει σ’ αυτήν. Είναι μία στάση που σχηματίζεται εκ των προτέρων, δεν στηρίζεται σε λογική επιχειρηματολογία και υποστηρίζει, προκαλεί ή δικαιολογεί τις διακρίσεις. Από την άλλη, o Αμερικανικός Ψυχολογικός Σύλλογος ορίζει το στερεότυπο ως ένα σύνολο γνωστικών γενικεύσεων (π.χ. πεποιθήσεις, προσδοκίες) σχετικά με τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των μελών μιας ομάδας. Η σχέση στερεότυπων και προκαταλήψεων είναι στενή καθώς ένα στερεότυπο μπορεί να οδηγήσει σε προκατάληψη και αυτή με τη σειρά της σε διακρίσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και όσον αφορά τη ΛΟΑΤ+ γονεϊκότητα, συχνά αντιμετωπίζεται προκατειλημμένα, αμφισβητείται και θεωρείται η έσχατη επιλογή από τις διαθέσιμες. Αυτό δεν αποτυπώνεται μόνο κοινωνικά αλλά σε πολλές περιπτώσεις επισφραγίζεται και νομοθετικά.
Μερικές από τις αρνητικά διακείμενες, στερεοτυπικές αντιλήψεις που αφορούν την ΛΟΑΤ+ γονεϊκότητα είναι οι εξής:
- Το «παραδοσιακό» μοντέλο είναι το ιδανικότερο περιβάλλον για την υγιή ανάπτυξη ενός παιδιού.
- Τα παιδιά χρειάζονται μία ανδρική και μία γυναικεία «φιγούρα» στο σπίτι για να μελώσουν «σωστά».
- Οι λεσβίες γυναίκες δεν είναι τόσο στοργικές ως μητέρες όσο οι ετεροφυλόφιλες.
- Οι γυναίκες, συνολικά, είναι πιο στοργικές και καταλληλότερες για τον ρόλο του γονέα.
- Ένας Τρανς γονέας επηρεάζει αρνητικά το παιδί του.
Μία ματιά πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις
Με μία ματιά στα παραπάνω φαίνεται πως οι αντιλήψεις αυτές πέφτουν στο φάσμα στερεότυπων και προκαταλήψεων ακριβώς επειδή δεν στηρίζονται σε επιστημονικά ευρήματα. Ποια είναι λοιπόν τα επιστημονικά ευρήματα;
Έρευνες σαράντα χρόνων καταρρίπτουν το ιδανικό του «παραδοσιακού» μοντέλου αποδεικνύοντας πως οι ενδοοικογενειακές αλληλεπιδράσεις και η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας επηρεάζουν πολύ περισσότερο και άμεσα την ανάπτυξη των παιδιών παρά ο αριθμός, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονέων και η βιολογική συγγένεια. Οι παράγοντες που επηρεάζουν γενικά την ανάπτυξη ενός παιδιού είναι ίδιοι σε όλους τους τύπους οικογενειών, ανεξάρτητα από τη δομή τους. Παιδιά ΛΟΑΤ+ γονέων βιώνουν εξίσου θερμές, υποστηρικτικές σχέσεις και αναπτύσσονται με έναν εξίσου θετικό τρόπο. ΛΟΑΤ+ άτομα βιώνουν ικανοποιητικές σχέσεις με τους συντρόφους τους και ανταπεξέρχονται ισάξια στον ρόλο γονέα. Τα ευρήματα αυτά πιθανότατα να μην προκαλούν έκπληξη, δεδομένου των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤ+ άτομα ώστε να γίνουν γονείς. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως οι ΛΟΑΤ+ οικογένειες προκύπτουν ως επί το πλείστων εκούσια, με αποτέλεσμα όταν τελικά τα παιδιά γεννηθούν ή ενταχθούν σε αυτές τις οικογένειες να είναι παραπάνω από ευπρόσδεκτα. Εξάλλου και σε αριθμητικούς συντελεστές, τα ομόφυλα ζευγάρια επιδιώκουν να υιοθετήσουν εφτά φορές περισσότερο απ’ ότι τα ετερόφυλα. Συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια γονέων, τα παιδιά αναπτύσσονται εξίσου θετικά. Μάλιστα, έρευνα έδειξε πως παιδιά που υιοθετούνται από ομόφυλα ζευγάρια αισθάνονται πως καρπώνονται συγκεκριμένα οφέλη, όπως αυτά της αποδοχής και της κατανόησης, ακριβώς επειδή οι γονείς τους ανήκουν στην ΛΟΑΤ+ κοινότητα. Η ψυχοκοινωνική προσαρμογή, η ταυτότητα και έκφραση φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός των παιδιών δεν συνδέονται άμεσα με τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονέων τους. Επιπλέον, η πατρότητα και η μητρότητα υπόκεινται στον ευρύτερο ρόλο του γονέα. Συνεπώς, τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες έχουν την δυνατότητα να αποτελέσουν στοργικές φιγούρες για τα παιδιά τους.
Ως προς την Τρανς γονεϊκότητα, αυτή αναμένεται να επεκταθεί σε αριθμό και ορατότητα, καθώς διευρύνεται η κοινωνική ευαισθητοποίηση σε θέματα ισότητας που την αφορούν. Η βιβλιογραφία είναι λιγότερο εκτενής, αλλά και σ’ αυτήν την περίπτωση υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα. Η παλαιότερη έρευνα σχετικά με την ψυχοκοινωνική προσαρμογή και ανάπτυξη παιδιών με Τρανς γονέα επικεντρώθηκε στην έκφραση ταυτότητας φύλου των παιδιών και έδειξε πως δεν συνδέεται μ’ αυτό τον παράγοντα. Άλλες μελέτες προσέγγισαν το θέμα αποκλειστικά από την ψυχολογική του διάσταση και έδειξαν πως τα παιδιά εμφανίζουν ψυχιατρικές διαταραχές σε παρόμοια ή χαμηλότερα ποσοστά σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Αρκετές έρευνες που εξέτασαν την ποιότητα της σχέσης Τρανς γονέα-παιδιού απέδειξαν την ύπαρξη καλής ποιότητας σχέσεων σχολικής ηλικίας ή και ενήλικων παιδιών μετά το στάδιο της φυλομετάβασης. Τα παιδιά χαρακτήρισαν πως το να έχουν έναν Τρανς γονέα είχε μικρή ή και καθόλου επίδραση στο πώς ένιωθαν για την μεταξύ τους σχέση.
Τι ισχύει τελικά;
Τα παιδιά ευημερούν σε ένα στοργικό, υποστηρικτικό περιβάλλον ανεξάρτητα από τη δομή της οικογένειάς τους. Σημαντικό ρόλο στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή κάθε παιδιού παίζει η ευρύτερη κοινωνική αποδοχή. Το περιβάλλον της οικογένειας, του σχολείου και της κοινότητας επηρεάζουν τόσο τους γονείς όσο και τα παιδιά τους. Όταν μία ΛΟΑΤ+ οικογένεια περιβάλλεται από μία θετικά διακείμενη κοινωνία ευημερεί συνολικά. Από την άλλη πλευρά, περιπτώσεις διακρίσεων επηρεάζουν αρνητικά όλα τα μέλη μίας ΛΟΑΤ+ οικογένειας και κατ’ επέκταση τα παιδιά. Είναι εξίσου σημαντικό να αναλογιστούμε τη σημασία και του νομοθετικού πλαισίου. Για παράδειγμα η νομοθετική αναγνώριση ισότητας στον γάμο έχει αποδειχθεί πως σχετίζεται με την ευρύτερη κοινωνική αποδοχή. Με άλλα λόγια, όταν το νομοθετικό πλαίσιο υποστηρίζει την υπόσταση των ΛΟΑΤ+ οικογενειών η κοινωνία είναι πιο θετικά διακείμενη προς σ’ αυτές.
Πολλά μένουν ακόμα να γίνουν ώστε κάθε οικογένεια και κάθε παιδί να αισθανθούν ευπρόσδεκτοι. Αλλά αν εμείς οι ίδιοι, ο καθένας μας ξεχωριστά, αποτελούμε την κοινωνία, ίσως μπορούμε να κάνουμε κάτι εμείς γι’ αυτό.
Ορολογία:
ΛΟΑΤ+ (LGBT+): Είναι ένα αρκτικόλεξο που προέρχεται από τις λέξεις Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος και Τρανς. Στο αρκτικόλεξο έχουν προστεθεί το γράμμα Κ για τα άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως queer ή questioning και το γράμμα Ι για τα ίντερσεξ άτομα. Παρόλα αυτά το άρθρο δεν αναφέρεται σε έρευνες που αφορούν όλες τις περιπτώσεις (https://www.pagenews.gr/data/loatki/).
Γονεϊκότητα: Με τον όρο γονεϊκότητα νοείται η ανατροφή των παιδιών και όλες οι υπευθυνότητες και δραστηριότητες που αυτή περιλαμβάνει (Cambridge dictionary, https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/22544/4/LoustaChristinaMsc2018.pdf)
Για περισσότερες διευκρινήσεις ανατρέξτε στην πηγή: https://www.colouryouth.gr/terms/
Δυαδικότητα Φύλου: Η παραδοχή ότι υπάρχουν μόνο δύο φύλα, άντρας και γυναίκα Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή δεν μπορούν να υπάρχουν άτομα που αυτοπροσδιορίζονται με ρευστά ή non-binary φύλα.
Cisgender: η ταυτότητα φύλου δεν διαφέρει από το φύλο που αποδόθηκε κατά τη γέννηση.
Τρανς: Είναι τα άτομα των οποίων το φύλο δεν συμβαδίζει με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση.
Έκφραση φύλου: Η έκφραση φύλου αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους ένα άτομο εκδηλώνει αρρενωπότητα, θηλυκότητα ή άλλες έμφυλες συμπεριφορές και χαρακτηριστικά στο κοινωνικό σύστημα, και συγκεκριμένα το πώς εκφράζει σε τρίτα πρόσωπα το τρόπο με τον οποίο βιώνει την ταυτότητα φύλου του.
Ταυτότητα φύλου: Η ταυτότητα φύλου αναφέρεται στον ατοµικό και εσωτερικό τρόπο που βιώνεται το κοινωνικό φύλο (gender) από κάθε άτοµο και που µπορεί να συμπίπτει ή όχι µε το αποδοθέν κατά τη γέννησή του φύλο.
Φυλομετάβαση: Είναι η διαδικασία που ακολουθεί ένα άτομο έτσι ώστε να αλλάξει τον τρόπο που το φύλο του παρουσιάζεται κοινωνικά ή/και ιατρικά ή/και νομικά.
Σεξουαλικός προσανατολισμός: Ο σεξουαλικός προσανατολισμός αναφέρεται στην ικανότητα κάθε ατόμου να αισθάνεται βαθιά συναισθηματική ή/και σεξουαλική έλξη προς άλλα άτομα όπως και η ικανότητα να διατηρεί προσωπικές και σεξουαλικές σχέσεις µε τα άτομα αυτά.
Ετεροφυλόφιλος: Ένα άτομο το οποίο αισθάνεται ρομαντική ή/και σεξουαλική έλξη προς άτομα του άλλου φύλου.
Ομοφυλόφιλος: Ο όρος Ομοφυλοφιλία χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγραφεί το φαινόμενο της έλξης προς άτομα του ίδιου φύλου.
Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στην παρακάτω βιβλιογραφία:
– American Psychological Association. (n.d.). Apa Dictionary of Psychology. American Psychological Association. Retrieved November 26, 2021, from https://dictionary.apa.org/stereotype.
-Bruun, S. T., & Farr, R. H. (2020). Longitudinal Gender Presentation and Associated Outcomes Among Adopted Children with Lesbian, Gay, and Heterosexual Parents. Journal of GLBT Family Studies, 17(3), 231–250. https://doi.org/10.1080/1550428x.2020.1802382
-Crowl, A., Ahn, S., & Baker, J. (2008). A Meta-Analysis of Developmental Outcomes for Children of Same-Sex and Heterosexual Parents. Journal of GLBT Family Studies, 4(3), 385–407. https://doi.org/10.1080/15504280802177615
-Imrie, S., & Golombok, S. (2020). Impact of New Family Forms on Parenting and Child Development. Annual Review of Developmental Psychology, 2(1), 295–316. https://doi.org/10.1146/annurev-devpsych-070220-122704
-Patterson, C. J., Farr, R. H., & Goldberg, A. E. (2021, October 12). LGBTQ+ Parents and Their Children | National Council on Family Relations. National Council on Family Relations. https://www.ncfr.org/policy/research-and-policy-briefs/lgbtq-parents-and-their-children
– Rouse L., Booker K., Stermer S.P. (2011) Prejudice. In: Goldstein S., Naglieri J.A. (eds) Encyclopedia of Child Behavior and Development. Springer, Boston, MA. https://doi.org/10.1007/978-0-387-79061-9_2217*
