Αναμφίβολα το αλκοόλ είναι μία από τις πιο διαδεδομένες ψυχοδραστικές και εξαρτησιογόνες ουσίες που χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους, ικανή να προσφέρει μία αρχική αίσθηση ευφορίας, χαλάρωσης και ενεργητικότητας, η οποία όσο αυξάνεται η δοσολογία μετατρέπεται σε ψυχοκινητική επιβράδυνση, σύγχυση, αποπροσανατολισμό και αρνητικά συναισθήματα. Παρ’ όλα αυτά είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη ιδιαίτερα σε κοινωνικές καταστάσεις με σκοπό τη διασκέδαση και προκαλεί εθισμό. Η χρόνια κατάχρηση αυτής της ουσίας είναι ικανή να προκαλέσει μία διαταραχή της μνήμης που ονομάζεται σύνδρομο Korsakoff.
Το σύνδρομο περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον ψυχίατρο Sergei Korsakoff το 1889, από τον οποίο πήρε και το όνομά του και πρόκεται για διαταραχή της μνημονικής λειτουργίας η οποία παρατηρείται σε μεγάλο ποσοστό σε άτομα με χρόνιο πρόβλημα αλκοολισμού. Τα αρχικά συμπτώματα είναι η σοβαρή προδρομική αμνησία, δηλαδή αδυναμία δημιουργίας νέων πρόσφατων αναμνήσεων. Μερικά παραδείγματα αυτού του είδους αμνησίας είναι η δυσκολία να συγκρατήσουν τα άτομα καινούριες πληροφορίες στη μνήμη τους, όπως το τι συζητήθηκε πριν λίγα λεπτά με αποτέλεσμα να κάνουν τις ίδιες ερωτήσεις συνεχώς, η δυσκολία να θυμηθούν το περιεχόμενο μίας σελίδας που μόλις διάβασαν με αποτέλεσμα να τη διαβάζουν ξανά και ξανά, ή η αδυναμία να θυμηθούν ένα άτομο που γνώρισαν πριν λίγη ώρα. Επιπλέον ένα συχνό σύμπτωμα είναι να μη μπορούν να θυμηθούν λεπτομέρειες διάφορων καταστάσεων και να γεμίζουν τα μνημονικά κενά με ψευδείς αναμνήσεις, χωρίς αυτό να συμβαίνει επιτηδευμένα.
Σε προχωρημένα στάδια του συνδρόμου παρατηρείται καταστροφή της αυτοβιογραφικής μνήμης, δηλαδή αδυναμία ανάκλησης προσωπικών αναμνήσεων από το παρελθόν και τη ζωή του ατόμου, που μπορεί να εκτείνεται μέχρι και σε γεγονότα της παιδικής ηλικίας. Επίσης παρατηρούνται κινητικές και αισθητικές δυσλειτουργίες, αλλαγές στη προσωπικότητα, απάθεια και αυξημένος κίνδυνος θανάτου λόγω ηπατικών, γαστρεντερικών ή καρδιακών επιπλοκών.
Η αιτιολογία του συνδρόμου Korsakoff είναι κυρίως η σοβαρή έλλειψη θειαμίνης (Βιταμίνης Β1) που προκαλείται από την κατάχρηση αλκοόλ, καθώς το αλκοόλ επηρεάζει έντονα την απορρόφησή της από το έντερο και το στομάχι, αλλά τείνει να οδηγεί και σε υποσιτισμό, διότι τα άτομα που κάνουν βαριά χρήση αλκοόλ συχνά μειώνουν τις θερμίδες που καταναλώνουν, λαμβάνοντας τις περισσότερες θερμίδες τους από το αλκοόλ. Αξίζει να σημειωθεί βέβαια πως έλλειψη θειαμίνης μπορεί να υπάρξει και ως συνέπεια άλλων ιατρικών καταστάσεων και το σύνδρομο μπορεί να εμφανιστεί σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, αν και πλέον είναι πολύ πιο συχνό στη χρόνια κατάχρηση αλκοόλ. Επίσης αξίζει να αναφερθεί πως όλες οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β σχετίζονται με τη καλή λειτουργία του εγκεφάλου.
Το 1881 ο ιατρός Carl Wernicke περίγραψε τα συμπτώματα της οξείας αντίδρασης του οργανισμού στην έλλειψη θειαμίνης, τα οποία θεωρούνται πρόδρομα του συνδρόμου Korsakoff. Τα συμπτώματα αυτά περιλαμβάνουν έντονη σύγχυση, έλλειψη συντονισμού των μυών στις εκούσιες κινήσεις (αταξία), μη ελεγχόμενες κινήσεις των ματιών (νυσταγμός) καθώς και δυσκολία στη κίνηση των ματιών, πόνος στα μάτια ή μείωση της περιφερειακής όρασης (οφθαλμοπληγία). Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναγνωρίζονται εγκαίρως, καθώς η άμεση θεραπεία τους μπορεί να συμβάλει στη πρόληψη της εμφάνισης του αμνησιακού συνδρόμου, αλλά επίσης διότι πολλές φορές περνούν απαρατήρητα από τους ασθενείς, οι οποίοι μπορεί να τα θεωρήσουν απλώς αποτέλεσμα τοξίκωσης ή αποστέρησης του αλκοόλ.
Οι βλάβες στον εγκέφαλο ατόμων με σύνδρομο Korsakoff είναι συνήθως διάχυτες και πολλές φορές δεν παρατηρούνται βλάβες στις ίδιες περιοχές σε όλα τα περιστατικά. Παρ’ όλα αυτά το μεγαλύτερο ποσοστό των περιστατικών εμφανίζει ατροφία του φλοιού, δηλαδή του εξωτερικού μέρους του εγκεφάλου που προκαλείται από τον νευρωνικό θάνατο. Η ατροφία εντοπίζεται περισσότερο στο μετωπιαίο λοβό ο οποίος σχετίζεται με τις σύνθετες γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου και τον έλεγχο των συναισθημάτων, αλλά παρατηρείται και εκφυλισμός διάφορων περιοχών στο εσωτερικό του εγκεφάλου. Αυτές είναι ο θάλαμος, ο οποίος συμβάλει στην εισροή αισθητηριακών ερεθισμάτων στον εγκέφαλο, καθώς και τα μαστία του υποθαλάμου και ο ιππόκαμπος, περιοχές που συμβάλουν στο σχηματισμό της μνήμης και της μάθησης. Επιπλέον υπάρχουν ενδείξεις βλάβης της παρεγκεφαλίδας, η οποία συμβάλει στη κίνηση και σε ορισμένες γνωστικές λειτουργίες, καθώς και ατροφία στο μεσολόβιο το οποίο συνδέει τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια μεταξύ τους.
Αν και δεν υπάρχει δυνατότητα πλήρους ανάρρωσης και η πρόγνωση είναι γενικά κακή, υπάρχει δυνατότητα βελτίωσης ορισμένων ελλειμμάτων σε άτομα με σύνδρομο Korsakoff. Η θεραπεία προϋποθέτει τη πλήρη αποχή και απεξάρτηση από το αλκοόλ αλλά και τη χορήγηση μεγάλων δόσεων βιταμίνης Β1, κυρίως παρεντερικά. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι κάποιο φάρμακο είναι ικανό να μειώσει τα μνημονικά συμπτώματα. Οι επαγγελματίες υγείας είναι αναγκαίο να βρίσκονται σε εγρήγορση σχετικά με τα πρόδρομα συμπτώματα, αλλά και τα τυπικά συμπτώματα του συνδρόμου, εξετάζοντας το ιστορικό των ασθενών για κατάχρηση αλκοόλ και προσφέροντας στους ασθενείς το κατάλληλο είδος θεραπείας. Στη θεραπεία συμπεριλαμβάνεται η γνωστική εκτίμηση και η νευροψυχολογική αποκατάσταση των μνημονικών ελλειμμάτων.
Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται βασίζονται κυρίως στην ενίσχυση των γνωστικών δυνατοτήτων που απομένουν και στη προσπάθεια να συνεχίσουν τα άτομα διάφορες δραστηριότητες που συνήθιζαν να κάνουν, στο σημείο που αυτό είναι εφικτό. Επίσης η χρήση μνημονικών βοηθημάτων όπως ημερολόγια ή συσκευές υπενθύμισης που είναι εύκολα στη χρήση τους φαίνεται να είναι ιδιαίτερα βοηθητική κυρίως για να θυμούνται τα άτομα τις θεραπευτικές τους συνεδρίες, το καθημερινό τους πρόγραμμα ή το πότε πρέπει να πάρουν τη φαρμακευτική τους αγωγή. Πολύ σημαντική για την αποκατάσταση είναι και η συμβολή της οικογένειας ή των φροντιστών των ατόμων, καθώς είναι τα πρόσωπα που θα παρέχουν υποστήριξη και βοήθεια στη καθημερινότητά τους. Ιδανικά η αντιμετώπιση είναι αναγκαίο να περιλαμβάνει τη συνεργασία πολλών επαγγελματιών υγείας όπως ιατρών, ψυχολόγων, ψυχιάτρων, διατροφολόγων και νοσηλευτών, αλλά και την ενσωμάτωση ειδικών προγραμμάτων αντιμετώπισης του συνδρόμου σε φορείς που ασχολούνται με την αποκατάσταση διαταραχών χρήσης ουσιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Arts, J. M. N., Walvoort, J. W. S., & Kessels, R. P. C. (2017). Korsakoff’s syndrome: A critical review. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 2017(13), 2875-2890. https://doi.org/10.2147/NDT.S130078
Kopelman, D. M., Thomson, D. A., Guerrini, I., & Marshall, E. J. (2009). The Korsakoff syndrome: Clinical aspects, psychology and treatment. Alcohol and Alcoholism, 44(2), 148-154. https://doi.org/10.1093/alcalc/agn118
Martin, N. G. (2011). Μνήμη. Σε Χ. Τσορμπατζούδης (Επιμ.), Νευροψυχολογία: Εγκέφαλος και συμπεριφορά (σελ. 409-437). Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην.
Pinel, P. J. J. (2011). Μάθηση, μνήμη και αμνησία. Σε Α. Καστελλάκης & Σ. Γιακουμάκη (Επιμ.), Βιοψυχολογία (σελ. 288-300). Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην.
