Η καταστροφολογία, είναι ένας τρόπος σκέψης, που περιγράφεται ως γνωστική διαστρέβλωση. Στον τομέα της ψυχολογίας, αποκαλείται και «μεγέθυνση», καθώς τέτοιου είδους σκέψεις στο μυαλό του ατόμου διογκώνονται, μεγεθύνονται και αποκτούν ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Οι ανεπιθύμητες αρνητικές σκέψεις, προκαλούν άγχος, δυσφορία, στρες. Συνήθως μας «επισκέπτονται» δίχως κάποια αφορμή και άλλες φορές προκαλούνται από εξωτερικά ερεθίσματα. Συχνά οι αρνητικές σκέψεις, επεκτείνονται και αποκτούν μέγεθος καταστροφολογίας και γίνονται παράλογες και εξαιρετικά επικίνδυνες για τη ψυχική μας υγεία. Καταστροφολογία, γενικότερα, αποκαλείται η σκέψη ότι η πορεία μιας κατάστασης θα οδηγήσει στη χειρότερη πιθανή κατάληξη. Πρόκειται για μια διαστρέβλωση της σκέψης που μεταβάλλει μια συνθήκη σε ακόμη χειρότερη κατάσταση από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Υπάρχει μια εσωτερική φωνή που διαρκώς προκαλεί ανεπιθύμητες «εικόνες» με το άτομο να πιστεύει πως είναι περισσότερο πιθανή η αρνητική έκβαση μιας κατάστασης. Με αυτό τον τρόπο, οι άνθρωποι προβλέπουν και πείθονται για το αρνητικό αποτέλεσμα, και διακατέχονται διαρκώς από αισθήματα έντονου άγχους, φόβου και ανεξέλεγκτου στρες.
Αρχικά, μια από τις κυριότερες αιτίες που οδηγούν στις καταστροφικές σκέψεις, είναι η πεποίθηση πως με αυτόν τρόπο προετοιμάζεται ο εαυτός για την μελλοντική πιθανή αρνητική έκβαση. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας και ασφάλειας για τον κίνδυνο που πιθανόν να ακολουθήσει. Αυτό αποκαλείται ψευδαίσθηση ελέγχου, και με αυτόν τον τρόπο, το άτομο προετοιμάζεται νοητικά και έτσι συμβάλλει στην «υλοποίηση» του καταστροφικού σεναρίου. Επίσης, η υπερ-γενίκευση, ένα αρνητικό γεγονός, δημιουργεί τη λανθασμένη πεποίθηση πως ακολουθεί μια «αλυσίδα» πολλών άλλων αρνητικών γεγονότων, ταλανίζοντας το μυαλό μας και φορτίζοντάς μας ψυχολογικά.
Ένας άλλος λόγος «αγκίστρωσης» στο καταστροφικό σενάριο, είναι ότι εάν κάποιος προετοιμαστεί για το χειρότερο και εν τέλει συμβεί κάτι καλύτερο, θα ικανοποιηθεί περισσότερο με το αποτέλεσμα. Η αναμονή όμως μιας δυσάρεστης έκβασης, προκαλεί υπέρμετρο άγχος με δυσάρεστες ψυχοσωματικές συνέπειες. Το αποτέλεσμα είναι πως θα υπάρξει εν τέλει μια ελαφριά ανακούφιση για το ευχάριστο που συμβαίνει αλλά ο οργανισμός έχει ήδη νωρίτερα εξουθενωθεί συναισθηματικά και ψυχικά από τις αρνητικές σκέψεις. Επιπλέον, είναι βασικό το σενάριο της πιθανότητας. Το μυαλό δημιουργεί «σενάρια» για την εξέλιξη μιας κατάστασης, εν δυνάμει πραγματοποιήσιμα, τα οποία όμως αποτελούν απλώς ένα από τα πολλά ενδεχόμενα της πραγματικότητας. Ο εγκέφαλος συνεχώς πιθανολογεί για το τι θα ακολουθήσει, προβλέποντας την πορεία των γεγονότων. Γενικότερα, τα συναισθήματα και οι σκέψεις αλληλεπιδρούν, έτσι οι στρεσογόνες καταστάσεις συμπαρασύρουν το περιεχόμενο των σκέψεών μας.
Υπάρχουν κάποιοι αξιοσημείωτοι τρόποι που συμβάλλουν στην αλλαγή τρόπου σκέψης και αποφυγής της καταστροφολογίας. Αρχικά, είναι σημαντικό να εξετάσουμε και να συνειδητοποιήσουμε αν οι σκέψεις μας ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ή είναι δημιούργημα της φαντασίας μας. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μετατροπή της αρνητικής σκέψης σε θετική αφού νωρίτερα αναρωτηθούμε εάν πρόκειται για μια ρεαλιστική σκέψη. Ένας δεύτερος τρόπος, είναι η αποστασιοποίηση από το δικό μας σκεπτικό και η αντιμετώπισή του από άλλη οπτική γωνία, ως εξωτερικός παρατηρητής. Ένας τρόπος είναι να σκεφτούμε τις πιθανές συμβουλές που θα δίναμε σε κάποιον που διακατέχεται από τέτοιες σκέψεις. Επιπλέον, αναγνωρίζουμε τις ψυχικές μας αντοχές και την ανθεκτικότητά μας, στη προσπάθεια διαχείρισης μιας τέτοιας κατάστασης. Η «κατά μέτωπο» αντιμετώπιση καταστροφικών και αγχωτικών σκέψεων, θα συμβάλλει στη ψυχική μας ενδυνάμωση και στην αναγνώριση των προσωπικών μας δυνατοτήτων.
Εν κατακλείδι, θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο αν επιχειρούσαμε να αντικαταστήσουμε την καταστροφολογία με μια πιο ρεαλιστική εκτίμηση των πραγμάτων. Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε πόσες καταστροφικές σκέψεις στο παρελθόν, είχαν όντως υπόσταση και έγιναν πραγματικότητα και θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι περισσότερες πιθανόν να μη συνέβησαν ποτέ. Στην πραγματικότητα κανείς δεν γνωρίζει το μέλλον και πώς θα εξελιχθεί. Εάν καταστροφολογούμε, επιτρέπουμε στο άγχος και τη θλίψη να μας κυριεύσουν. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, στις ψυχικές μας αντοχές, η υιοθέτηση θετικής σκέψης και αισιόδοξης στάσης, είναι η βασικότερη αποδοχή του «άγνωστου» και ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής του. Η αποδοχή του μη ελέγχου, είναι αυτό που δημιουργεί την καταστροφολογία της σκέψης. Η κατάλληλη λύση είναι να εστιάζουμε στο παρόν και στις καταστάσεις που όντως μπορούμε να ελέγξουμε. Είναι επιτακτική ανάγκη, η αυτοφροντίδα, η διατήρηση ψυχικής γαλήνης, η σωστή διαχείριση δύσκολων καταστάσεων έτσι ώστε να βρισκόμαστε σε ψυχική ισορροπία και να μην καταβαλλόμαστε από φαντασιακές καταστροφικές σκέψεις.
Βιβλιογραφία
Έλενα Λεβεντάκη, «Μήπως ανησυχείς υπερβολικά για τα πάντα;» https://psycho-logia.gr/stess/
Ελευθερία Σκανδάλη, «Σκέψου θετικά», https://eleftheria-skandali.gr/%CF%83%CE%BA%CE%AD%CF%88%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC/
Κατερίνα Τριανταφυλλοπούλου, «10 λάθη στη σκέψη που μας ταλαιπωρούν», https://www.ktriantafyllopoulou.gr/ta-10-lathi-sti-skepsi-pou-mas-talaiporoun/
