Κατανοώντας τη Σύνθετη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (C-PTSD)

«Έχουμε μάθει ότι το τραύμα δεν είναι απλά κάτι που συνέβη κάποτε στο παρελθόν. Είναι επίσης το αποτύπωμα που έχει αφήσει η τραυματική εμπειρία στο μυαλό και το σώμα. Αυτό το αποτύπωμα έχει συνέπειες για το πώς ο ανθρώπινος οργανισμός επιβιώνει στο παρόν. Το τραύμα δεν αλλάζει μόνο το πώς σκεφτόμαστε και το τί σκεφτόμαστε, αλλά και την ίδια μας την ικανότητα να σκεφτόμαστε. (…) Το να είσαι τραυματισμένος σημαίνει να συνεχίζεις να οργανώνεις τη ζωή σου σαν το τραύμα να συνεχίζει να συμβαίνει ακόμα, αμετάβλητο, καθώς κάθε νέα συνάντηση ή γεγονός μολύνεται από το παρελθόν» (Van Der Kolk, 2014).

Εδώ και χρόνια, μας είναι ξεκάθαρο ότι οι τραυματικές εμπειρίες που βίωσε κάποιος άνθρωπος στην παιδική του ηλικία επηρεάζουν ριζικά το πώς συμπεριφέρεται, αισθάνεται και σκέφτεται στην ενήλικη ζωή του. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε κάποια διάγνωση που να περιγράφει αυτή την εμπειρία. H σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες (C-PTSD) καταχωρήθηκε στην 11^η έκδοση του ICD που εκδίδει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ενώ ακόμη δεν έχει καταχωρηθεί στο DSM. Η προσθήκη αυτής της νέας διαγνωστικής κατηγορίας προέκυψε από την κλινική ανάγκη για περιγραφή των διάχυτων και χρόνιων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα άτομα που έχουν εκτεθεί σε μακροχρόνιους στρεσογόνους παράγοντες, κυρίως σχεσιακής φύσης (Katatzias & Levendosky, 2019). Το άτομο βρίσκεται εγκλωβισμένο σε μια αντίξοη κατάσταση, χωρίς να έχει τον έλεγχο της και χωρίς να υπάρχει οδός διαφυγής από αυτήν. Όπως αναφέρει η Herman (1992), «Αυτό το τραύμα συμβαίνει όταν το θύμα είναι σε κατάσταση αιχμαλωσίας, κάτω από τον έλεγχο και την κυριαρχία του δυνάστη του». Ενδεικτικά, μερικές από τις πιθανές αιτίες για την ανάπτυξη C-PTSD μπορεί να είναι:

1. Η συνεχιζόμενη σωματική, είτε σεξουαλική, είτε/και ψυχολογική κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική ηλικία.
2. Η χρόνια ύπαρξη μέσα σε μια κακοποιητική σχέση.
3. Ο σχολικός εκφοβισμός.
4. Η εμπειρία πολέμου.
5. Η κράτηση σε ομηρία ή αιχμαλωσία (π.χ. αιχμάλωτος πολέμου ή στρατόπεδο συγκέντρωσης).
6. Η δουλεία και εμπορία ανθρώπων.

Διαφορές PTSD & C-PTSD

Η κύρια διαφορά μεταξύ της απλής (PTSD) και της σύνθετης (C-PTSD) διαταραχής μετατραυματικού στρες βρίσκεται στη φύση και τη διάρκεια των τραυματικών εμπειριών. Η απλή διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να προκληθεί από την έκθεση του ατόμου σε ένα συνταρακτικό, τραυματικό γεγονός, όπως για παράδειγμα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, φυσική καταστροφή ή βίαια επίθεση ληστείας. Συχνά, το άτομο ξαναζεί την τραυματική εμπειρία μέσα από έντονα μνημονικά flashbacks, δηλαδή ζωντανές αναμνήσεις του γεγονότος, προκαλώντας του υψηλό στρες και δυσφορία.

Η σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες (C-PTSD) αποτελεί μια κλινική οντότητα που αφορά ανθρώπους που έχουν εκτεθεί σε πολλαπλές τραυματικές εμπειρίες ή για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνήθως κατά την παιδική ηλικία, όπως για παράδειγμα η κακοποίηση από γονέα. Πρόκειται για στοιβάδες τραυμάτων που αλληλεπιδρούν, καθιστώντας το άτομο αδύναμο και προκαλώντας του αισθήματα τρόμου και οργής. Σε αυτήν την περίπτωση, το τραύμα αναβιώνεται μέσα από συναισθηματικά flashbacks, χωρίς μνημονική ανάκληση του γεγονότος. Με απλά λόγια, το άτομο μπορεί να μην φέρνει συνειδητά στο μυαλό του την τραυματική εμπειρία, αλλά μετά από κάποιο πυροδοτικό ερέθισμα στο παρόν, αισθάνεται τόσο συντετριμμένo όσο τη στιγμή που τη βίωνε. Αυτό προκαλεί μια δυσανάλογη αντίδραση την οποία αδυνατεί να κατανοήσει (Walker, 2013). Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι αυτό μιας νεαρής γυναίκας, η οποία έχει μια διαφωνία με τον σύντροφό της σχετικά με τις δουλειές του σπιτιού και η ένταση της φωνής του ανεβαίνει. Ξαφνικά, εκείνη κατακλύζεται από αισθήματα φόβου και απελπισίας, χωρίς να καταλαβαίνει το γιατί. Αυτή η διαφωνία πυροδότησε ένα συναισθηματικό flasbback, μεταφέροντας τη στην εποχή που ο θυμός του πατέρα της οδηγούσε σε απρόβλεπτα κα βίαια ξεσπάσματα.

Συμπτώματα (ΙCD-11)

Σύμφωνα με το ICD-11 (WHO, 2022), τα συμπτώματα του C-PTSD περιλαμβάνουν μερικά από όσα συναντάμε και στην απλή διαταραχή μετατραυματικού στρες (αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας στο εδώ και τώρα, αποφυγή ενθύμησης αυτής, μόνιμη αίσθηση κινδύνου), αλλά επιπλέον υπάρχουν δυσκολίες στην οργάνωση του εαυτού. Το άτομο που αναπτύσσει τη διαταραχή μετά από σύνθετο τραύμα παρουσιάζει:

1. Δυσκολίες με τη ρύθμιση του συναισθήματος.
2. Αρνητική αντίληψη για τον εαυτό του.
3. Δυσκολίες στη σύναψη και διατήρηση σχέσεων.

Είναι ξεκάθαρο πως η βίωση μεγάλης και επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα που προκαλούν έντονο στρες επηρεάζει διάφορες πλευρές της ζωής, σε βαθμό που κάποιες φορές «κλέβει» τη ζωή του ατόμου και τη δυνατότητα του για αυτοπραγμάτωση.

Ζώντας με C-PTSD

Το σύνθετο τραύμα καθορίζει το πώς το άτομο βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο, δημιουργώντας μια ιδιαίτερα αρνητική εικόνα αυτοαντίληψης και επηρεάζοντας αρνητικά τον τρόπο κοινωνικής διάδρασης. Οι C-PTSD survivors αντιμετωπίζουν δυσκολία διαχείρισης των συναισθημάτων τους. Μπορεί να παλεύουν με αισθήματα χρόνιου άγχους, θλίψης, αηδίας, ντροπής και να ζουν υπό το στρες μόνιμης απειλής. Έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και ίσως νιώθουν ότι είναι ανάξιοι και κατεστραμμένοι. Συχνά, έχουν μια μόνιμη αίσθηση απελπισίας ή κενού και αποξενώνονται από τον εαυτό τους και από τους άλλους. Μπορεί να εκδηλώνουν θυμό ή δυσπιστία προς τον υπόλοιπο κόσμο, νιώθοντας ότι εκείνοι είναι βαθιά διαφορετικοί από τους υπόλοιπους ανθρώπους και δεν μπορεί να καταλάβει κανείς τί τους συνέβη. Δεν είναι σπάνιο να βασανίζονται από χρόνια σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, γαστρεντερικά προβλήματα και μυϊκούς πόνους. Όσον αφορά τις σχέσεις (ερωτικές και φιλικές) μπορεί να τις αποφεύγουν, να δυσκολεύονται να τις διαχειριστούν, ακόμα και να επαναθυματοποιούνται σε αυτές (Walker, 2013).

Όλα τα παραπάνω είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός.

Είναι σημαντικό ότι παρατηρείται μεγάλη συννοσηρότητα (δηλαδή συνύπαρξη κλινικών οντοτήτων) με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και χρήση ουσιών (Shevlin et al., 2017). Μάλιστα, συνήθως αυτός είναι και ο λόγος που το άτομο θα αναζητήσει βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.

Ο δρόμος προς την ανάκαμψη

Οι άνθρωποι που πάσχουν από C-PTSD συχνά ταλαιπωρούνται, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, όλη τους τη ζωή χωρίς να κατανοούν τί τους συμβαίνει και συχνά τα συμπτώματα αποδίδονται στον χαρακτήρα τους. Σκοπός του άρθρου είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση σχετικά με τη σύνθετη διαταραχής μετατραυματικού στρες και σε καμία περίπτωση δεν ενθαρρύνεται η αυτοδιάγνωση. Αν αισθάνεσαι πως περιγράφεται η εμπειρία σου, είναι σημαντικό να αναζητήσεις βοήθεια από ψυχολόγο ή ψυχίατρο κατάλληλα εκπαιδευμένο ψυχοθεραπευτικά και με εμπειρία στη διαχείριση του ψυχικού τραύματος. Μέσα από μια ασφαλή θεραπευτική σχέση, αλλά και την προσωπική σου διαδρομή προς την ψυχική ανθεκτικότητα, θα κατανοήσεις πώς σε έχει επηρεάσει αυτό που βίωσες και υπό ποιες συνθήκες πυροδοτούνται συναισθηματικά flashbacks, θα διαχειριστείς τη συναισθηματική απορρύθμιση και θα μάθεις να αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου με αυτοσυμπόνια. Να θυμάσαι πως η ανάκαμψη από το τραύμα είναι ταξίδι και όχι προορισμός. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε αυτό που μας συνέβη (και αυτό είναι μια σκληρή παραδοχή), αλλά μπορούμε να μάθουμε να ζούμε με αυτό και να ανακαλύψουμε νέους τρόπους να ανθίσουμε παρά τον πόνο.

 Βιβλιογραφία

1. Herman, J. L. (1992). Complex PTSD: A syndrome in survivors of prolonged and repeated trauma. Journal of Traumatic Stress, 5, 377–391. https://doi.org/10.1002/jts.2490050305
2. Karatzias, T. & Levendosky, A. (2019). Introduction to the Special Issue on Complex Posttraumatic Stress Disorder: The Evolution of a Disorder. Journal of Traumatic Stress. 32. 10.1002/jts.22476.
3. Shevlin, M., Hyland, P., Vallières, F., Bisson, J. I., Makhashvili, N., Javakhishvili, J. D., Shpiker, M., & Roberts, B. (2017). A comparison of DSM‐5 and ICD‐11 PTSD prevalence, comorbidity and disability: an analysis of the Ukrainian Internally Displaced Person’s Mental Health Survey. Acta Psychiatrica Scandinavica, 137(2), 138–147. https://doi.org/10.1111/acps.12840
4. Van Der Kolk, B. (2014). The body keeps the score: brain, mind, and body in the healing of trauma.
5. Walker P. (2013) Complex PTSD: from surviving to thriving:  a guide and map for recovering from childhood trauma.
6. World Health Organization. (2022). ICD-11: International classification of diseases (11th revision). https://icd.who.int/

Αρχισυνταξία: Δράνη Φωτεινή – Δέσποινα, Ψυχολόγος BSc, MScc

Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη