Πως ορίζεται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια διαταραχή η οποία αφορά τόσο τα παιδιά και τους εφήβους όσο και τους ενήλικες. Παρόλο που στα παιδιά με ΙΨΔ επεμβαίνουν αναπτυξιακοί παράγοντες, η κλινική εικόνα τους φαίνεται να είναι παρόμοια με αυτήν των ενηλίκων. Ειδικότερα, τα άτομα με ΙΨΔ παρουσιάζουν ιδεοληψίες ή/ και καταναγκασμούς. Ως ιδεοληψίες ορίζουμε τις ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες και παρορμήσεις , οι οποίες είναι ακούσιες και το άτομο που τις βιώνει αισθάνεται δυσφορία. Οι καταναγκασμοί από την άλλη πλευρά αναφέρονται σε πράξεις οι οποίες ωθούν τα άτομα με ΙΨΔ να εφαρμόσουν συγκεκριμένες τελετουργίες ή κανόνες, προκειμένου να αποφύγουν τις ανεπιθύμητες σκέψεις και φόβους. Άλλες φορές κινητοποιούνται άμεσα από τις ιδεοληψίες.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συνήθως διαγιγνώσκεται από την ηλικία των 2,5 ετών περίπου, ενώ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικιακή περίοδο, από τα παιδικά χρόνια έως και την ενηλικίωση. Η πιο συχνή περίοδος εμφάνισης της ΙΨΔ είναι η ηλικία των 10-12 ετών , καθώς και στα τέλη της εφηβείας. Όσον αφορά το φύλο, τα αγόρια φαίνεται να έχουν πιο πρώιμη ηλικία έναρξης, να εμφανίζουν συχνότερα τη διαταραχή αυτή και πολλές φορές να υπάρχει συνοσηρότητα με τη διαταραχή των ticks. Στην ενήλικη ζωή ωστόσο, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό στις γυναίκες. Μία ακόμη διαφορά με βάση το φύλο είναι ότι οι γυναίκες τείνουν να παρουσιάζουν πιο συχνά συμπτώματα που αφορούν την καθαριότητα, ενώ τα αγόρια εμφανίζουν συχνότερα συμπτώματα που σχετίζονται με τη συμμετρία και τις απαγορευμένες σκέψεις.
Ποια είναι η κλινική εικόνα και τα διαγνωστικά κριτήρια της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής;
Η κλινική εικόνα των ατόμων με ΙΨΔ παρουσιάζει αρκετές διαφοροποιήσεις ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει ο ασθενής. Συγκεκριμένα, οι ιδεοληψίες δεν εντοπίζονται εύκολα στα παιδιά λόγω του ότι θεωρείται πως είναι γνωστικά ανώριμα και δυσκολεύονται στο να λεκτικοποιήσουν τις εσωτερικές γνωστικές διεργασίες τους. Επομένως, στην παιδική ηλικία δίνεται περισσότερη έμφαση στους καταναγκασμούς που παρουσιάζει ένα παιδί.
Ωστόσο, κατά την εφηβική ηλικία οι ιδεοληψίες γίνονται όλο και εντονότερες χωρίς απαραίτητα ο έφηβος να εμφανίζει καταναγκασμούς. Για παράδειγμα, ένας έφηβος μπορεί να παρουσιάζει ιδεοληψίες με περιεχόμενο μόλυνσης, επιθετικότητας, συμμετρίας-ασυμμετρίας.
Όσον αφορά τους καταναγκασμούς, το περιεχόμενο τους σχετίζεται με τις επαναληπτικές συμπεριφορές καθαρισμού, ελέγχου, τακτοποίησης, «ανάγκης» για άγγιγμα αντικειμένων καθώς και η αναζήτηση καθησυχασμού. Οι καταναγκασμοί που δεν περιλαμβάνουν ιδεοληψίες από την άλλη, είναι συχνότερα απτικοί ( άγγιγμα, τρίψιμο, χτυπήματα).
Ποιοι είναι οι υπότυποι-σχήματα των συμπτωμάτων;
Α) επιθετικές, σεξουαλικές, θρησκευτικές και σωματικές ιδεοληψίες με καταναγκασμούς ελέγχου,
Β) ιδεοληψίες συμμετρίας με καταναγκασμούς μετρήματος, διάταξης, σειράς και επανάληψης,
Γ) Ιδεοληψίες μόλυνσης με καθαρισμό και πλύσιμο
Δ) ιδεοληψίες αποθησαύρισης με καταναγκασμούς αποθησαύρισης και συλλογής.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προκαλεί έντονο συναίσθημα άγχους ενοχής, θυμού, απογοήτευσης, λύπης και θλίψης, ενώ το άτομο με ΙΨΔ παρουσιάζει σοβαρή έκπτωση λειτουργικότητας. Επιπλέον , πολλοί από τους συγκεκριμένους ασθενείς εμφανίζουν αυτοκαταστροφικές σκέψεις και Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή.
Σύμφωνα με το DSM-V τα διαγνωστικά κριτήρια της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι τα εξής:
Α. Παρουσία ιδεοληψιών, καταναγκασμών ή συνύπαρξη και των δύο
Οι ιδεοληψίες ορίζονται ως:
- Επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις και εικόνες που είναι ανεπιθύμητες και στα περισσότερα άτομα προκαλούν έντονο άγχος ή ενόχληση
- Το άτομο καταλαμβάνει προσπάθεια προκειμένου να αγνοήσει ή να καταστείλει αυτές τις σκέψεις ή να τις εξουδετερώσει κάνοντας άλλη σκέψη ή πράξη.
Οι καταναγκασμοί ορίζονται ως:
- Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ( πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, μετρήσεις, έλεγχος) ή νοητικές πράξεις (προσευχή, μετρήσεις, σιωπηρές επαναλήψεις λέξεων), τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να κάνει ως απάντηση στις ιδεοληψίες ή με βάση κανόνες οι οποίοι πρέπει να εφαρμοστούν αυστηρά.
- Οι συμπεριφορές ή οι νοητικές πράξεις αποσκοπούν στην αποτροπή ή μείωση του άγχους/ ενόχκλησης ή στην αποτροπή κάποιου απευκταίου γεγονότος.
Β. Οι ιδεοληψίες είναι χρονοβόρες, προκαλούν έντονη δυσφορία στο άτομο καθώς και σημαντική έκπτωση λειτουργικότητας.
Γ. Τα ψυχαναγκαστικά συμπτώματα δεν αποτελούν φυσιολογικές επιπτώσεις μιας ουσίας ( φάρμακο ή κατάχρηση μιας ουσίας) ή άλλης ιατρικής κατάστασης
Δ. Η διαταραχή αυτή δεν ερμηνεύεται καλύτερα από τα συμπτώματα μιας άλλης ψυχικής διαταραχής ( π.χ. υπερβολική ανησυχία- Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, ενασχόληση με την εμφάνιση- Σωματοδυσμορφική διαταραχή κτλ.)
Επίσης είναι αναγκαίο να προσδιορίζεται εάν το άτομο έχει:
- καλή εναισθησία : δηλαδή αν αναγνωρίζει ότι οι ΙΨΔ πεποιθήσεις δεν είναι αληθινές ή ότι είναι πιθανόερο να μην είναι αληθινές ή μπορεί να μην είναι αληθινές.
- Πτωχή εναισθησία: το άτομο πιστεύει πως οι ΙΨΔ πεποιθήσεις ενδέχεται να είναι αληθινές
- Απουσία εναισθησίας/παραληρηματική: Το άτομο είναι απόλυτα πεπεισμένο πως οι ΙΨΔ πεποιθήσεις που έχει είναι αληθινές.
- Σχετιζόμενη με tick
Ποια είναι η θεραπεία για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Η θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι αρκετά δύσκολη διαδικασία, διότι υπάρχουν πολλά εμπόδια. Μερικά από αυτά είναι τα εξής : ο φόβος των ατόμων ότι θα αισθανθούν ντροπή ή ότι θα στιγματιστούν, η ελλιπής ενημέρωση για τα συμπτώματα της διαταραχής αυτής, η έλλειψη κατάλληλης εκπαίδευσης μερικών επαγγελματιών ψυχικής υγείας η οποία μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη διάγνωση, η μη εύρεση ενός κατάλληλου επαγγελματία ψυχικής υγείας για την ΙΨΔ σε απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα περιοχές, η δυσκολία της οικογένειας στο να ανταποκριθεί οικονομικά στη θεραπεία της συγκεκριμένης διαταραχής.
Παρά τα εμπόδια που εμφανίζονται στη διαδικασία της θεραπείας, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που διευκολύνουν την επιτυχή έκβαση της θεραπείας, οι οποίοι αναφέρονται παρακάτω:
- Εδραίωση σχέσης του παιδιού με τον θεραπευτή: η εδραίωση σχέσης μεταξύ του παιδιού με τον θεραπευτή είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για την πορεία της θεραπείας, διότι το παιδί μπορεί να αισθάνεται φοβισμένο , αγχωμένο για τη θεραπεία , να είναι μυστικοπαθές, να νιώθει άβολα όταν συζητούν τις σκέψεις και τις τελετουργίες του κ.α.
- Υποστήριξη της οικογένειας και εκπαίδευση στη νόσο: Καθοριστικός παράγοντας στο θεραπευτικό κομμάτι αποτελεί η εκπαίδευση όλης της οικογένειας στη διαταραχή, προκειμένου να μειωθούν τα δυσφορικά συναισθήματα των γονέων απέναντι στο παιδί ,όπως ο θυμός και οι ενοχές .Σκοπός είναι τα συναισθήματα αυτά να αντικατασταθούν από ρεαλιστικές προσδοκίες. Σημαντική είναι και η ενθάρρυνση των γονέων προς το παιδί κάθε φορά που αυτό αντιστέκεται στις ιδεοληψίες , καθώς και η εστίαση στα θετικά χαρακτηριστικά του παιδιού. Ακόμα, οι γονείς με τη βοήθεια του θεραπευτή μπορούν να εισάγουν ένα πρόγραμμα ανταμοιβής κάθε φορά που το παιδί ανταποκρίνεται στους θεραπευτικούς του στόχους
- Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία ( CBT): Η CBT είναι αρκετά αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, βασιζόμενη κυρίως σε τεχνικές όπως τη σταδιακή έκθεση και την παρεμπόδιση.
- Φαρμακευτική αγωγή : Η πιο αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή βασίζεται στους SSRIs. Ωστόσο πρέπει να δίνεται προσοχή τόσο στη βαρύτητα της ΙΨΔ όσο και σε τυχόν συνυπάρχουσα ψυχοπαθολογία (κατάθλιψη, διαταραχή Tourette, διαταραχή πανικού)
- Θεραπεία της οικογένειας και ατομική εναισθητικού τύπου ψυχοθεραπεία
- Μερική θεραπεία ( θεραπεία ημέρας) ή ενδονοσοκομειακή νοσηλεία για : διαχείριση των οικογενειακών κρίσεων, αναλυτική αξιολόγηση συμπτωμάτων, ανακούφιση των γονέων από το βάρος που αισθάνονται προσπαθώντας να διαχειριστούν τα συμπτώματα του παιδιού & μείωση των υπερβολικών πολλές φορές απαιτήσεων τους προς τον ασθενή και τέλος, ύφεση των συμπτωμάτων του ασθενούς λόγω της απομάκρυνσής του από τους εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ :
- Κολαϊτης Α. Γεράσιμος και συν (2020). Σύγχρονη Ψυχιατρική παιδιού & εφήβου. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ
- American Psychiatric Association, & American Psychiatric Association. (2013). DSM 5. American Psychiatric Association, 70.