_______________________________________________________________________________
Υπάρχουν φορές που οι άνθρωποι επιδιώκουν να εξιλεωθούν μέσω της προσωπικής οδύνης. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι αναζητούν την οδύνη για να μειώσουν τα συναισθήματα ενοχής μπορεί σε μερικούς να φαίνεται αντιφατική, καθώς η επιλογή του να νιώθεις άσχημα σε έναν τομέα βοηθάει να νιώθεις καλύτερα σε έναν άλλον.
Από την αρχή της δυτικής σκέψης, η δικαιοσύνη έχει συνδεθεί με την ιδέα της «ισορροπίας». Γράφοντας τον 6ο αιώνα, ο Έλληνας φιλόσοφος Αναξίμανδρος, συνέκρινε τη δικαιοσύνη με τον κύκλο των εποχών. Ακριβώς όπως το κρύο και το υγρό του χειμώνα εξισορροπείται από τη ζέστη και την ξηρασία του καλοκαιριού, η δικαιοσύνη απαιτεί οι παραβιάσεις να εξισορροπούνται με αντίποινα.
H Martha Nussbaum περιγράφει αυτήν την «πρωτόγονη αίσθηση δίκαιου», ως την πεποίθηση ότι «για την καταπάτηση και τον πόνο πρέπει να προκληθεί ένας αντισταθμιστικός πόνος».
Η άποψη ότι οι παραβάσεις πρέπει να εξισορροπούνται από τον πόνο που προκαλείται στον παραβάτη έχει παραμείνει ένα βασικό δόγμα της δυτικής ηθικής σκέψης . Πράγματι, η πεποίθηση είναι αρκετά ισχυρή, ώστε οι άνθρωποι μπορεί μερικές φορές να προκαλέσουν πόνο στον εαυτό τους προκειμένου να εξισορροπήσουν τις κακοποιήσεις τους. Αν και μπορούμε να αριθμήσουμε πολλά σχετικά παραδείγματα αυτό-τιμωρίας με σκοπό την εξιλέωση ανά τους αιώνες, με τα δόγματα να κρατούν τα σκήπτρα αυτού του αντιφατικού ηθικού αυτό-χειρισμού, πιο πρόσφατα, ο Sigmunt Freud ισχυρίστηκε, ότι τα καταπιεσμένα συναισθήματα ενοχής οδηγούν σε ανάγκη για ταλαιπωρία– ένα φαινόμενο που ονόμασε «Ηθικό Μαζοχισμό». Ωστόσο, έχουν προταθεί και άλλοι όροι όπως «κοινωνικός μαζοχισμός» (Theodor Reik) ή «νευρωτικός μαζοχισμός» (Otto Sperling) ή «ψυχικός μαζοχισμός»(Edmund Bergler).
Ο Ηθικός Μαζοχισμός διαφέρει από την πιο γνωστή μορφή του Μαζοχισμού, που αναφερόμαστε συχνά οι περισσότεροι, και η οποία βρίσκεται σε σεξουαλικό πλαίσιο και περιλαμβάνει την απόκτηση σεξουαλικής ικανοποίησης μέσω της σωματικής ή συναισθηματικής κακοποίησης. Ο Ηθικός Μαζοχισμός που προκύπτει σε μη σεξουαλικά πλαίσια μπορεί να περιλαμβάνει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα, όταν οι άνθρωποι αποσπώνται σκόπιμα από την επίτευξη των στόχων τους σαν να σαμποτάρουν τον ίδιο τους τον εαυτό με τρόπο που να φαίνεται αναπόφευκτος και φαινομενικά προγραμματισμένος.
Η σιωπηρή ανάγκη τιμωρίας ικανοποιεί διαπεραστικά, ακραία, καταπιεστικά συναισθήματα ενοχής.
Ο Freud καθόρισε τον ηθικό μαζοχισμό ως την μορφή εκείνη που έχει χάσει την σύνδεση του με ό,τι αναγνωρίζουμε ως σεξουαλικότητα και στην οποία σημασία έχει το ίδιο το βάσανο ή η οδύνη. Ωστόσο, το κίνητρο αναδύεται από ένα ασυνείδητο αίσθημα ενοχής ή ανάγκης για τιμωρία από κάποια γονική αρχή. Πιο συγκεκριμένα, ο Freud καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα επανενεργοποιείται παλινδρομικά και η ηθική αποκτά ξανά ηδονικά χαρακτηριστικά. Η λίμπιντο είναι εξάλλου η κινητήρια δύναμη στον ηθικό μαζοχισμό, καθώς και στη σεξουαλική διαστροφή. Συνολικά, στη ψυχαναλυτική θεωρία, η ασυνείδητη ανάγκη για τιμωρία που προκαλείται από ασυνείδητη ενοχή, η οποία προκύπτει από το καταπιεσμένο σύμπλεγμα του Οιδίποδα, είναι μία μη σεξουαλική μορφή μαζοχισμού.
Ο ηθικός μαζοχισμός έκτοτε διαχωρίστηκε από τον σεξουαλικό μαζοχισμό, τόσο στην καθημερινή γλώσσα, όσο και λαμβάνοντας υπόψη, εάν θα έπρεπε να διαγνωστεί ως διαταραχή ή όχι. Η πρακτική του BDSM, η σεξουαλική δραστηριότητα που περιλαμβάνει πρακτικές όπως η χρήση φυσικών περιορισμών, η χορήγηση και η παραίτηση του ελέγχου, και η επιβολή του πόνου, στο παρελθόν συσχετίστηκε με ψυχική ασθένεια. Η τρίτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-III) ταξινόμησε τον μαζοχισμό σε γενικές γραμμές ως διαταραχή της προσωπικότητας. Ενώ ο σεξουαλικός μαζοχισμός έχει γίνει αποδεκτός με την πάροδο του χρόνου, το DSM-V – η πιο πρόσφατη έκδοση – εντάσσει τον μαζοχισμό στις παραφιλίες: ευρεία κατηγορία σεξουαλικών διαταραχών, η οποία περιλαμβάνει ασυνήθιστες ή άτυπες, επαναλαμβανόμενες, έντονες, σεξουαλικά διεγερτικές φαντασιώσεις, παρορμήσεις ή συμπεριφορές. Επί του παρόντος, δεν απαιτείται θεραπεία για τον σεξουαλικό μαζοχισμό, εκτός εάν η συμμετοχή θέτει το άτομο σε κίνδυνο.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων που συμμετέχουν στον ηθικό μαζοχισμό φαίνεται να είναι ότι ενεργοποιείται από αισθήματα ενοχής και άγχους γύρω από το να είναι κανείς ευτυχισμένος. Αν αυτή η ασυνείδητη ανάγκη για τιμωρία επεκταθεί στα πλαίσια του αυτοτραυματισμού, τότε θεωρείται σοβαρό ζήτημα που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας και μερικές φορές της φαρμακευτικής αγωγής. Οι άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται χρησιμοποιούν τον πόνο ως διέξοδο, αλλά δεν τον απολαμβάνουν απαραίτητα. Η αίσθηση ελέγχου του πόνου τους ικανοποιεί ουσιαστικά την επιθυμία για αυτονομία έναντι των εμπειριών τους. Πρόκειται για μια προσπάθεια αποφυγής ανεξέλεγκτων μεγαλύτερων δεινών υποβάλλοντας πρόθυμα τον εαυτό τους σε μια αυτόνομη μορφή ταλαιπωρίας. Αυτή η ανάγκη για έλεγχο οφείλεται πιθανότητα σε ιστορικό τραύματος ή ψυχικής ασθένειας.
Ηθικός Μαζοχισμός και Εθισμός στα Ναρκωτικά
Αυτή η σχέση μεταξύ ενοχής και αυτοπροκληθέντος πόνου, χρησιμοποιώντας ένα καθήκον ψυχρής πίεσης και αυτοπροκαλούμενων σοκ, μας έδωσε αφορμή για σκέψη, σχετικά με την ηθική διάσταση του μαζοχισμού και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Παρόμοια με τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα με διαταραχή κατάχρησης ουσιών εξαρτώνται από τα ναρκωτικά, μία πιθανή εξήγηση για την μακροχρόνια συμμετοχή σε μαζοχιστικές συμπεριφορές είναι η συμφωνία στα μοτίβα τους. Μελετώντας τις βασικές αρχές του εθισμού οδηγηθήκαμε σε μία μελέτη που ολοκληρώθηκε από τους Kurt και Ronel και οι οποίοι ζήτησαν από άτομα με μαζοχιστική συμπεριφορά να παράσχουν μία περιγραφή των μαζοχιστικών εμπειριών τους, του πλαισίου τους, των συμπεριφορών, αλλά και των αισθήσεων τους. Αξιοσημείωτη είναι η παρατήρηση, ότι τα άτομα προσπαθώντας να αποδώσουν τις εμπειρίες τους σε μαζοχιστικές συναντήσεις, εξίσωναν συχνά τον εθισμό με αυτές τις εμπειρίες και χρησιμοποιούσαν ίδια λεκτικά μοτίβα με αυτά που χρησιμοποιούν άτομα με διαταραχή κατάχρησης ουσιών για να περιγράψουν τη χρήση ναρκωτικών και την εμπειρία ενός «υψηλού» αισθήματος. Πιο συγκεκριμένα, μία πρώτη χρήση ναρκωτικών χαρακτηρίζεται από μια μοναδική, έντονη αίσθηση ικανοποίησης, η οποία ωθεί την περαιτέρω χρήση σε μια προσπάθεια αναδημιουργίας αυτής της πρώτης εμπειρίας. Αυτό παρατηρείται επίσης στους μαζοχιστές και, μαζί με τους χρήστες ουσιών, οι μαζοχιστές περιέγραψαν επακόλουθες εμπειρίες που δεν μπορούσαν να αναδημιουργήσουν το ίδιο συναίσθημα με την πρώτη τους φορά.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι μαζοχιστές δημιουργούν ανοχή στον πόνο, όπως οι εθισμένοι αποκτούν ανοχή στα ναρκωτικά. Ο εθισμός παρουσιάζει μια συμπεριφορά που επαναλαμβάνεται, παρά τις δυσμενείς προσωπικές και κοινωνικές συνέπειες, οι οποίες δεν φαίνεται να αποτρέπουν τους ανθρώπους από την συμμετοχή. Και οι μαζοχιστές και τα άτομα με διαταραχή κατάχρησης ουσιών χρησιμοποιούν τον πόνο ή τα ναρκωτικά για να διατηρήσουν την αίσθηση του ελέγχου και η οποία αποτελεί κρίσιμο και πολύτιμο μέρος της λειτουργίας στην καθημερινή ζωή.
Όταν αρνούνται αυτήν την διέξοδο, οι μαζοχιστές και οι χρήστες ναρκωτικών αισθάνονται την αίσθηση της λαχτάρας και την επιθυμία να συμμετάσχουν σε αυτές τις συμπεριφορές. Αν και ο μαζοχισμός δεν θεωρείται εθισμός στον πόνο υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί μεταξύ της διαταραχής κατάχρησης ουσιών και των μαζοχιστικών εμπειριών. Η συσχέτιση τους θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατανόηση των κοινών πρακτικών και όταν κρίνεται απαραίτητο, στον χειρισμό τους.
Ωστόσο, δεν πρέπει να αγνοούμε και την πολιτισμική διάσταση των ορίων της ψυχοπαθολογίας. Η κοινωνία είναι εξαιρετική στη δημιουργία διακριτών γραμμών και την τοποθέτηση ανθρώπων σε ευρείες κατηγορίες, αλλά αυτό μπορεί να είναι περιοριστικό. Καθώς οι σαφείς διακρίσεις μεταξύ αυτοτραυματισμού, μαζοχισμού και διαταραχής κατάχρησης ουσιών μπορούν να θολωθούν, το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για άλλες πολιτισμικά καθορισμένες συμπεριφορές. Αυτός είναι και ο λόγος που μεταξύ πολιτισμών διαφέρουν τα όρια της ψυχοπαθολογίας, όπου διακρίνεται ξεκάθαρα και η πολιτισμική διάσταση της σε ένα ευρύ φάσμα. Ο προσδιορισμός των παραλληλισμών μεταξύ διαφορετικών συμπεριφορών, κοινών ή ταμπού, είναι ένα βήμα προς τη δημιουργία συζήτησης γύρω από τα θέματα που μπορούν να βοηθήσουν σε καινοτόμες, πιο αποτελεσματικές θεραπείες και πιθανώς μείωση του στίγματος γύρω από άτομα που ασκούν συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Bastian, B., Jetten, J., & Fasoli, F. (2011). Cleansing the soul by hurting the flesh: The guiltreducing effect of pain. Psychological Science, 22, 334– 335. doi: 10.1177/0956797610397058
- Klement, R.K., et al (2017). Extreme rituals in a BDSM context: the physiological and psychological effects of the ‘Dance of Souls’. Culture, Health & Sexuality, 19(4), 453-469, doi.org/10.1080/13691058.2016.1234648.
- Kurt, H. & Ronel, N. (2016). Addicted to Pain: A Preliminary Model of Sexual Masochism as Addiction. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 61(15), 1760-1774. doi.org/10.1177/0306624X15627804.
- Defrin, R., et al (2015), Attitudes and emotions towards pain and sensitivity to painful stimuli among people routinely engaging in masochistic behavior. Eur J Pain, 19, 1321-1330.
- doi:10.1002/ejp.662.
- Zhong, C. B., & Liljenquist, K. (2006). Washing away your sins: Threatened morality and physical cleansing. Science, 313, 1451– 1452.
- doi: 10.1126/science.1130726
