Ο ναρκισσισμός και η αυτοεκτίμηση είναι έννοιες ταυτόσημες ή παντελώς ασύνδετες; Μπορεί να ευδοκιμήσει μια σχέση με ναρκισσιστή; Τι είναι τελικά ο ναρκισσισμός;
Η διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα στη ψυχοπαθολογία και ανήκει στην κατηγορία των διαταραχών προσωπικότητας. Αρχίζει την περίοδο της εφηβείας και εδραιώνεται με το πέρασμα των χρόνων. Η επιδημιολογία είναι συνήθως 1-2 % του γενικού πληθυσμού και κατά βάση (75%) εμφανίζεται στους άντρες (APA, 2000). Η ονομασία της προέρχεται από τον μύθο του «νάρκισσου», ο οποίος ερωτεύτηκε το είδωλο του σε μια λίμνη.
Με τον όρο διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας εννοούμε έναν άνθρωπο που έχει «μεγάλη» ιδέα για τον εαυτό του και η οποία δεν αντικατοπτρίζεται στα μέχρι τώρα επιτεύγματα του. Αποτελεί δηλαδή φαντασίωση. Συνήθως, παρουσιάζονται ως σπουδαίοι και ως μοναδικοί άνθρωποι, μεγαλοποιώντας τις καταστάσεις και υπερβάλλοντας.
Έχουν την αίσθηση ότι αξίζουν μια ειδική μεταχείριση από τους άλλους ενώ παράλληλα αναμένουν υπερβολικό θαυμασμό και προσοχή από τους γύρω τους. Για τον λόγο αυτό, αντιδρούν έντονα στην κριτική, είτε οργίζονται είτε αμύνονται και σε πιο σπάνιες περιπτώσεις επιδεικνύουν αδιαφορία (Wink, 1996). Η έλλειψη ενσυναίσθησης αποτελεί εξίσου βασικό χαρακτηριστικό τους. Δεν ενδιαφέρονται για τα συναισθήματα των γύρω τους καθώς θεωρούν ότι η δική του ζωή είναι πολύ πιο σημαντική και η άποψη τους είναι η καθολικά ορθή.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν έγκειται στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Κυριαρχούνται από την αίσθηση ότι όλοι τους ζηλεύουν ενώ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Συχνά μάλιστα αναφέρουν ότι μπορεί να έχουν κατάθλιψη και να βιώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα, επιρρίπτοντας αποκλειστικά την ευθύνη στους «άλλους».
Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση, γεγονός που συχνά γοητεύει τους ανθρώπους που συναναστρέφεται. Αυτό όμως δεν ισχύει. Η αυτοπεποίθηση δεν κάνει τόσο «θόρυβο». Με τον όρο αυτοεκτίμηση εννοούμε την εικόνα που έχουμε για εμάς. Αποτελεί δηλαδή τον γνώμονα για το πώς αξιολογούμε και πόσο τελικά μας ικανοποιεί αυτό που είμαστε (Andre & Lelord, 2004).
Συνεπώς, ένα άτομο με αυτοπεποίθηση δεν νιώθει υπεροχή απέναντι στους άλλους αντιθέτως νιώθει καλά και με τα θετικά χαρακτηριστικά του αλλά και με τις αδυναμίες του. Συνεπώς, η αυτοεκτίμηση δεν συνεπάγεται με εγωκεντρικότητα όπως στον ναρκισσισμό, που αποτελεί την λατρεία του «ΕΓΩ».
Επιπλέον απόδειξη συντελεί το γεγονός ότι η υψηλή αυτοπεποίθηση εκδηλώνεται με ταπεινότητα. Ένας άνθρωπος που μάχεται και έχει επιτύχει στη ζωή του έχει υψηλότερα ποσοστά ενσυναίσθησης καθώς γνωρίζει τις αντιξοότητες που ελλοχεύουν στη σύγχρονη κοινωνία. Η ενσυναίσθηση αποτελεί άγνωστη λέξη στους ναρκισσιστές.
Πως δημιουργείται μια ναρκισσιστική προσωπικότητα;
Αποτελεί ακόμα άγνωστο κομμάτι πως δημιουργούνται οι διαταραχές προσωπικότητας. Οι ιατρικές έρευνες βρίσκονται ακόμα σε πρώιμα στάδια. Οι υποθέσεις όμως κλίνουν προς τους κληρονομικούς και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας φαίνεται να λαμβάνουν θαυμασμό χωρίς καμία προϋπόθεση, ενώ παράλληλα να απουσιάζει η αίσθηση αγάπης και ποιοτικού ενδιαφέροντος. Εκφράσεις όπως «αξίζεις τα καλύτερα» και «αυτοί οι άνθρωποι είναι κατώτεροι από εσένα» φαίνεται να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο ως προς την ενίσχυση της.
Συντροφικές σχέσεις με έναν ναρκισσιστή.
Οι ερωτικές σχέσεις με έναν ναρκισσιστή αποτελεί σχεδόν πάντα μια δύσκολη υπόθεση. Συνήθως ξεκινάει με την εξιδανίκευση του συντρόφου του ενώ στη συνέχεια με την ολική αποκαθήλωση του. Από την στιγμή που θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από τους άλλους, η καθημερινή συνύπαρξη μαζί του θα αποτελεί μια αποκαρδιωτική διαδικασία καθώς ποτέ «δεν θα είμαστε αρκετά καλοί» για εκείνους. Όταν θα προσπαθήσουμε να του «αλλάξουμε» απόψεις και στάση, η αποτυχία θα είναι σίγουρη. Η εγωκεντρική του στάση στα γεγονότα κάνει τους συντρόφους του να νιώθουν αδύναμοι ενώ συχνά έχει ανταγωνιστική συμπεριφορά.
Οι σύντροφοι τους συχνά αναλαμβάνουν τον ρόλο του θύματος. Για να ευδοκιμήσει λοιπόν μια τέτοια σχέση θα πρέπει και ο σύντροφος να έχει κάποιες δικές του πτυχές λιγότερο λειτουργικές. Με άλλα λόγια, όταν επιλέγουμε να κάνουμε σχέση με ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή ενδέχεται να διαθέτουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση έτσι ώστε να δεχόμαστε την συμπεριφορά του ή να μας θυμίζει κάτι οικείο. Πιθανότατα έναν πρώην σύντροφο, τον αδερφό μας, τον πατέρα μας κτλ. Αυτό που πρέπει να γίνεται στις περιπτώσεις αυτές είναι να λυθούν τα ζητήματα που έχουν και οι ίδιοι οι σύντροφοι. Διπλά στους ανθρώπους με ναρκισσισμό, η αυτοπεποίθηση κλονίζεται ανεπανόρθωτα ειδικά όταν δεν αποστασιοποιείται ο σύντροφος. Πρέπει να επιλέξει να επικεντρωθεί στον εαυτό του και όχι στον ίδιο τον ναρκισσιστή.
Εξάλλου, όσο διαιωνίζει το πρόβλημα εξελίσσεται και εκείνος σε μέρος του ίδιου το προβλήματος. Καμιά φορά, χρειάζεται να εγκαταλείψουμε τη μορφή της σχέσης όπως την έχουμε εμείς δημιουργήσει στο μυαλό μας και να έρθουμε στην πραγματικότητα, εξετάζοντας σφαιρικά όλα τα δεδομένα. Συνυπολογίζοντας τα δεδομένα αυτά, η ζυγαριά θα γέρνει προς την αποφυγή των σχέσεων αυτών. Όπως λέει άλλωστε και ένα σοφό ρητό: «ότι δεν κόβεται, λύνεται».
Πολλές φορές ταυτίζουμε την έννοια της αυτοπεποίθησης με τον ναρκισσισμό ενώ υπάρχουν τεράστιες και αγεφύρωτες διαφορές. Στον ναρκισσισμό η ανάγκη για αποδοχή και εν συνεχεία η ίδια η αποδοχή έρχεται μέσα από την ανάγκη για επίδειξη ενώ στην αυτοπεποίθηση η αποδοχή πηγάζει από μέσα μας.
**Ο ναρκισσισμός, σε καμία περίπτωση, δεν πρέπει να συγχέεται με την ανάγκη των ανθρώπων στο να είναι αρεστοί και να προσέχουν την εξωτερική τους εμφάνιση. Η διάγνωση πρέπει να γίνεται με προσοχή και αποκλειστικά από ειδικούς της ψυχικής υγείας.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, (4th ed., text revision). Washington, DC: American Psychiatric Association.
Andre, C. & Lelord, F. (2004). Η Αυτοεκτίμηση. Βήματα συμφιλίωσης με τον πραγματικό σας εαυτό. Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος.
Wink, P. 1992. Three narcissism scales for the California Q-set. J. Personal. Assess. 58:51–66.
