Πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να αρχίσουν να κλείνουν οι πληγές της ψυχικής υγείας…
Από τον τρυπανισμό των κρανίων στη λίθινη εποχή, στο «όνειδος» της Λέρου και τα ηλεκτροσόκ, μέχρι και την Ελλάδα του σήμερα.
Στις πρωτόγονες και τις αρχαϊκές κοινωνίες υπήρχε η αντίληψη ότι η ψυχοπαθολογία του ανθρώπου ήταν αποτέλεσμα κατάληψης από κακοήθη πνεύματα (Esper, 1964). O τρόπος παρέμβασης και «θεραπείας» ήταν ο τρυπανισμός του κρανίου που στόχευε στο να φύγει το δαιμονικό πνεύμα διαμέσου αυτής της τρύπας. Με αυτή τη μέθοδο σημάδευαν τον πάσχοντα με έναν ισόβιο τρόπο που, ακόμα κι αν τύχαινε να επιζήσει, θα τον ακολουθούσε για μια ζωή το «σημάδι της «θεραπευτικής μεθόδου». Προχωρώντας ιστορικά στην αρχαία Ελλάδα και την Ελληνορωμαϊκή εποχή παρατηρείται μια άνθιση στην προσέγγιση της ψυχικής υγείας, ωστόσο θα ακολουθήσει ο Μεσαίωνας που θα φέρει μια ισχυρή παλινδρόμηση με μαζικές εκδηλώσεις ψυχικών διαταραχών και την εμφάνιση της λυκανθρωπίας. Η «θεραπευτική» παρέμβαση σχετιζόταν με τη θρησκεία και συμπεριλάμβανε από προσευχές μέχρι και άγριους ξυλοδαρμούς ή το κάψιμο στην πυρά.
Συνεχίζοντας και περνώντας μέσα από τα ιστορικά σημεία της ύπνωσης, της λοβοτομής (χειρουργική παρέμβαση σε τμήμα του προσθεγκεφάλου που οδηγούσε, συχνά, στον θάνατο) [και όχι μόνο] (Χριστοπούλου, 2008)… Φτάνουμε στο 1958 και στην ίδρυση του ψυχιατρείου της Λέρου, που στεγαζόταν στα άδεια κτήρια του παλιού ναυαρχείου, στη Λέρο. Είκοσι-δύο χρόνια αργότερα, το 1980, έφτασαν εκεί 2 ψυχίατροι που ήταν υπεύθυνοι για την περίθαλψη 2000 ασθενών, που νωρίτερα είχαν αναλάβει ντόπιοι ψαράδες και λοιποί εθελοντές· πράγμα επικίνδυνο και τραυματικό τόσο για τους αρρώστους, όσο και για τους ανειδίκευτους «φροντιστές». Αμφίπλευρη βία, άθλιες συνθήκες διαβίωσης, εξαθλίωση, απάνθρωπες καταστάσεις και ψυχολογικό σοκ ήταν στοιχεία που σημάδεψαν και στιγμάτισαν τις ζωές των ανθρώπων για πάντα (pronews, 2019)!
Το 1989 με την δημοσίευση του άρθρου «Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης» του περιοδικού Οbserver, η Ελλάδα γελοιοποιήθηκε και στιγματίστηκε από την Ευρώπη κι όλο τον κόσμο για το «όνειδος» της Λέρου. Κάπως έτσι βρήκε την Ελλάδα και η ψυχιατρική μεταρρύθμιση φέρνοντας στο προσκήνιο την ανάγκη αποασυλοποίησης και των δικαιωμάτων των ασθενών, τη συμμόρφωση και την αποσυμφόρηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων, την οργάνωση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των χρόνιων ασθενών και την εκπαίδευση του προσωπικού (Χριστοπούλου, 2008).
Τόσες διαδρομές, τόσα πισωγυρίσματα, τόσες μάχες, τόσες ήττες και τόσες νίκες· μα η Ελλάδα τραβά προς τη «δόξα» του παρελθόντος. Λίγοι μήνες πανδημίας ήταν αρκετοί για να βγάλουμε από μέσα μας τον άνθρωπο της λίθινης εποχής που περιγράψαμε στην αρχή. Δεκάδες άρθρα ««ψυχολογικού»» περιεχομένου, και όχι μόνο, με τίτλους και διάθεση στιγματισμού και «ταμπελοποίησης». Η αντίθετη άποψη έγινε «ψεκασμένος», η διασταύρωση επιστημονικών πηγών έγινε «συνωμοσιολόγος», η ελευθερία λόγου έγινε «διασπορά ψευδών ειδήσεων», η αγωνία μόλυνσης από τον ιό έγινε «είσαι πρόβατο» και το χειρότερο, όσοι είναι αντίθετοι με τη χρήση μιας μάσκας, που τον Απρίλιο «ήταν επικίνδυνη για τους υγιείς» και τον Μάιο έγινε «απαραίτητη διασώστρια ζωών» είναι «αρνητές».
***Αλήθεια, ποια θα ήταν η κατάλληλη ταμπέλα και για όσους φάσκουν κι αντιφάσκουν;! ***
Πόσο θέλαμε, αγαπητοί συνάνθρωποι και συνάδελφοι, για να παλινδρομήσουμε στα χρόνια του στιγματισμού και της ταμπέλας; Πόσο θέλαμε, για να ξεχάσουμε το ανθρώπινο αίμα που θυσιάστηκε στο όνομα του ψυχικού στίγματος και εξαιτίας της αυθαιρεσίας των ψυχιάτρων και των ψυχολόγων;! Με το που μας δόθηκαν οι ευλογίες από την….εξουσία… Αρχίσαμε κι εμείς: «είσαι πρόβατο, συνωμοσιολόγος, ψεκασμένος»…κτλ. Και τούτος ο προβληματισμός αφορά ιδιαιτέρως, ορισμένους, επαγγελματίες ψυχικής υγείας, που αντέδρασαν στο παρόν πλήγμα, σαν να το περιμέναν σε όλη τους τη ζωή, σαν να ήταν έτοιμοι να σκάσουν αν δεν έγραφαν και δεν μιλούσαν με όρους-ταμπέλες!
Σκέφτομαι, πως καμιά φορά η εξουσία φθείρει τους ανθρώπους το ίδιο με μια κρίση. Καθετί που υπάρχει σε υπερβολή ή σε έλλειψη οδηγεί το άτομο, την κοινωνία, την επιστήμη και την ιστορία σε στροφή προς το παρελθόν. Στιγματισμός, βία, λογοκρισία, ανασφάλεια, φόβος, αγωνία για την επιβίωση και τρόμος θανάτου αναζοπύρωσαν ξανά τις μνήμες ενός σκοτεινού παρελθόντος.
Η ιστορική αναδρομή που προηγήθηκε αναφέρεται κυρίως στην επιστήμη της ψυχολογίας…Αλλά για φαντάσου… πόσο τα χρόνια αυτά έπληξαν τους ψυχικά ασθενείς, πόσο ταλαιπώρησαν τις οικογένειες και τις κοινωνίες, πόσο αμαύρωσαν την ιστορία της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής, της φαρμακολογίας, της τεχνολογίας, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής…! Όλα είναι αλυσίδα· και τώρα είναι η ώρα να αποδείξουμε ότι η ψυχολογία έμαθε από το βρώμικο παρελθόν της και είναι εδώ για να υπηρετήσει τον άνθρωπο και τη ζωή· για να πάρει αντίθετη θέση από την πολιτική του στίγματος· όχι για να κατακρίνει· όχι για να αποδοκιμάσει· Παρά μόνο για να υπηρετήσει τον άνθρωπο και τη ζωή σε μια εποχή που τα σημαίνοντα αυτά ταλαντεύονται, ξανά με έναν επικίνδυνο τρόπο.
Βιβλιογραφία
Esper, E. A. (1964). A history of psychology. Philadelphia: Saunders.
https://www.pronews.gr/
Χριστοπούλου, Α. (2008). Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις. Στην Ε. Τερζίογλου (Επιμ.), Ιστορική αναδρομή της ψυχοπαθολογίας (σελ. 51-66). Αθήνα: Τόπος.
