Μια ανασκόπηση των επιβαρυντικών παραγόντων για την αυτοκτονία
και πιθανά μέτρα πρόληψης
Η αυτοκτονία στους εφήβους είναι ένα ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο που παίρνει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Έρευνες δείχνουν πως είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου μετά τα τροχαία ατυχήματα ( Hawton, Saunders & O’Connor, 2012 ) στις ηλικίες 10 – 24 , ενώ στα κορίτσια 15 έως 19 ετών είναι η πρώτη πιο κοινή αιτία θανάτου (Patton, Coffey, Sawyer, et. al., 2009). Τι όμως οδηγεί τους έφηβους στην απόπειρα αυτοκτονίας και πιθανόν και στην επιτυχή τέλεσή της;
Δεν υπάρχει σαφής απάντηση για το προηγούμενο ερώτημα καθώς το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό και σύνθετο. Ενδέχεται να συμβάλλουν αρνητικά κοινωνικοί, προσωπικοί, γενετικοί ή οικογενειακοί παράγοντες και οι ανάλογες δυσκολίες που επαφίενται στους τομείς αυτούς. Σύμφωνα με τους Hawton, Saunders & O’Connor (2012), κάποιοι παράγοντες κινδύνου είναι κοινωνικοδημογραφικοί, όπως για παράδειγμα το φύλο, η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση και το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ακόμα και ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Λόγω της περιθωριοποίησης και των διακρίσεων που βιώνουν ορισμένα άτομα της LGBTQ κοινότητας, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για απόπειρα αυτοκτονίας.
Ένας άλλος παράγοντας σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές είναι τα αρνητικά γεγονότα ζωής και οι οικογενειακές δυσκολίες. Ένας θάνατος γονέα, το διαζύγιο, η σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, ο εκφοβισμός ακόμα και η νόσος γονέα από μια ψυχιατρική διαταραχή, είναι παράγοντες κινδύνου που ενδεχομένως να οδηγούν στην αυτοκτονία. Ένα μη σταθερό και υγιές περιβάλλον, το αρνητικό κλίμα στην οικογένεια σε συνδυασμό με στρεσογόνα γεγονότα ζωής, είναι πιθανό να οδηγήσουν τον έφηβο στην απελπισία και σε παρορμητικές, επικίνδυνες αποφάσεις.
Επιπλέον, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει και ψυχολογικούς ή ψυχιατρικούς παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Ιδιαίτερα η κατάθλιψη, το άγχος, η νόσος με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), η χρήση ουσιών (ναρκωτικά και αλκοόλ) αλλά και η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι στοιχεία που μπορούν να επιβαρύνουν τον ψυχισμό ενός εφήβου οδηγώντας τον σε αυξημένη επικινδυνότητα. Είναι επίσης γνωστό ότι σε μελέτες με άτομα που έχουν διαπράξει αυτοκτονία, βρέθηκε ότι πάνω από το 90% είχαν διαγνωστεί με ψυχιατρική διαταραχή κατά την τέλεση της πράξης (Δουζένης & Λύκουρας, 2008).
Ακόμη, έχει βρεθεί και πως οι διαπροσωπικές δυσκολίες αποτελούν προγνωστικούς παράγοντες απόπειρας αυτοκτονίας κυρίως στη μετεφηβεία (Brook, Brown, Cohen, et al., 2002). Αναλυτικότερα, η δυσκολία να κάνει κανείς νέους φίλους, η συχνή λογομαχία με φορείς εξουσίας αλλά ακόμη και με συνομηλίκους, φέρνουν σε δύσκολη θέση τα άτομα αυτά, δεδομένου ότι δεν μπορούν να ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό πλαίσιο και έτσι βιώνουν την απομόνωση και τη μοναξιά με τα αρνητικά συναισθήματα που συνεπάγεται μια τέτοια συνθήκη.
Αξίζει να αναφερθεί το μοντέλο «Stress – Diathesis Model» (Rubinstein, 1986) όπου προβλέπει δύο παράγοντες πρόβλεψης της αυτοκτονικότητας. Ο πρώτος είναι η ευαλωτότητα του ατόμου σαν χαρακτηριστικό, ή η προδιάθεση (diathesis) που εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες κινδύνου και ο δεύτερος είναι η αντίδραση του ατόμου σε ένα ψυχοπιεστικό γεγονός ζωής (stress).
Δυστυχώς η αυτοκτονία δεν επιδέχεται παρέμβασης, μόνο στην περίπτωση μιας αποτυχημένης απόπειρας. Αυτό που πρέπει να γίνει τόσο σε θεσμικό, κοινωνικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο (αναγνωρίζοντας άτομα του περιβάλλοντός μας που καλούν σιωπηλά «βοήθεια») είναι η πρόληψη. Πρέπει να υπάρχουν προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης με σκοπό την ευαισθητοποίηση των νέων και την υποστήριξή τους ώστε να μην νιώθουν μόνοι όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Να γίνεται ενημέρωση προκειμένου να γνωρίζουν ότι υπάρχουν δομές ψυχικής υγείας που μπορούν να τους ακούσουν ενσυναισθητικά και να τους βοηθήσουν, πρωτού κάνουν κακό στον εαυτό τους. Επιπλέον η πολιτεία θα πρέπει να φροντίσει και τον συναισθηματικό τομέα, υπενθυμίζοντάς τους μέσα από δράσεις, πως η ζωή τους είναι πολύ σημαντική και να αυξήσουν το αίσθημα αυτοαξίας και αυτοπεποίθησής τους.
Σε προσωπικό επίπεδο είναι καλό όλοι μας να είμαστε πιο ευαισθητοποιημένοι στα κοινωνικοψυχολογικά ζητήματα των αγαπημένων μας και να τους ακούμε προσεκτικά πριν φτάσουν στο «θέλω να αυτοκτονήσω». Πολλές φορές – όχι πάντα – οι αυτόχειρες δίνουν σημάδια ότι θέλουν να προβούν στην συγκεκριμένη πράξη, ανεξάρτητα από το αν θα το πετύχουν τελικά ή όχι. Ειδικότερα για τους έφηβους χρειάζεται αυξημένη επαγρύπνηση λόγω του ιδιαίτερου μεταβατικού σταδίου που διανύουν.
Τελειώνοντας, είναι προφανές πως στη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία υπάρχουν επιπρόσθετοι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκτονία. Συνολικά, θα πρέπει να υπάρχει επίγνωση του αναπτυξιακού σταδίου της εφηβείας για καλύτερη κατανόηση του συναισθηματικού κόσμου των εφήβων, αλλά και περισσότερη ευαισθητοποίηση της πολιτείας για θέματα πρόληψης.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Hawton, K., O’Connor, R.C. & Saunders, K., (2012). Self-harm and suicide in adolescents. The Lancet, 379 (9834), pp 2373 – 2382. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60322-5
Brook, J.S., Brown, J., Cohen, P., Gould, M.S., Johnson, J.G. & Kasen, S. (2002). Childhood Adversities, Interpersonal Difficulties, and Risk for Suicide Attempts During Late Adolescence and Early Adulthood. Arch Gen Psychiatry, 59 (8), pp 741-749. https://doi.org/10.1001/archpsyc.59.8.741
Bose, K., Coffey, C., Ferguson, J., Haller, D.M., Mathers, C.D., Patton, G.C., Sawyer, S.M., Viner, R.M. & Vos, T. (2009). Global patterns of mortality in young people: a systematic analysis of population health data. The Lance, 374 (9693), pp 881 – 892. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(09)60741-8
Rubinstein, D. (1986). A stress – diathesis theory of suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, 16(2), pp 97 – 182 . https://doi.org/10.1111/j.1943-278X.1986.tb00351.x
Δουζένης, Α. & Λύκουρας, Λ. (2008). Ψυχιατροδικαστική. Broken Hill Publishers.
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από: unsplash.com
Σε περίπτωση αυτοκτονικού ιδεασμού καλέστε στο: 1018 -24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία.
