Γράφει η Ειρήνη Παναγοπούλου, Κλινική ψυχολόγος MSc. – Ψυχοθεραπεύτρια ΓΣΘ
Τι είναι η Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΘ);
Η ΓΣΘ ορίζεται ως «το σύνολο των θεραπευτικών τεχνικών που στοχεύουν στην τροποποίηση της συμπεριφοράς και των εσωτερικών διεργασιών (γνωσίες, φαντασίες, ,συναισθήματα) που είναι υπεύθυνα ή επηρεάζουν τη συμπεριφορά που θέλουμε ν’ αλλάξουμε» (Μπουλουγούρης, 1996, σ. 156).
Ο όρος «γνωσιακή/γνωστική» αναφέρεται στις «γνωσίες», «σκέψεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις. Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύονται τα γεγονότα γίνεται αντικείμενο διερεύνησης. Συχνά, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει ένα άτομο τα γεγονότα, το οδηγεί να σχηματίσει αρνητική εντύπωση για ότι συμβαίνει στη ζωή του, ακόμη και αν τα αντικειμενικά γεγονότα δεν συμφωνούν με τη δυσάρεστη εικόνα που τους αποδίδει.
Ο όρος «συμπεριφοριστική» αναφέρεται στη σύνδεση ανάμεσα στις διάφορες μορφές συμπεριφοράς και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίζονται. Βασική αρχή της συμπεριφοριστικής θεραπείας είναι ότι η κάθε μορφή συμπεριφοράς είναι επίκτητη (έχει δηλαδή «μαθευτεί») και άρα μπορεί να τροποποιηθεί (να αλλάξει) μέσω μιας νέας διαδικασίας μάθησης.
Συγκεκριμένα, η Γνωστική Θεραπεία γεννήθηκε τη δεκαετία του 1960, από τον Aaron T. Beck στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, ως μια δομημένη βραχεία ψυχοθεραπεία για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Στόχος η επίλυση των τρεχόντων προβλημάτων και η τροποποίηση του δυσλειτουργικού τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς.
Ποιές είναι οι αρχές της ΓΣΘ;
Αρχή Νο 1: Η γνωστική θεραπεία βασίζεται στο διαρκώς εξελισσόμενο τρόπο κατανόησης του ασθενούς καθώς και των προβλημάτων του με γνωστικούς όρους.
(ο θεραπευτής βασίζει τη διατύπωσή του –formulation- στα στοιχεία που ο ίδιος ο θεραπευόμενος παρέχει από την πρώτη συνάντηση και συνεχίζει να τελειοποιεί τον τρόπο αντίληψής του στην πορεία της θεραπείας, με βάση τα νέα στοιχεία που συγκεντρώνει κάθε φορά. Με αυτό τον τρόπο ο θεραπευόμενος μαθαίνει να αναγνωρίζει τις σκέψεις του που σχετίζονται με τα συναισθήματά του, να αξιολογεί και να διατυπώνει πιο προσαρμοστικές απαντήσεις στις σκέψεις του, πιο λειτουργικές.)
Αρχή Νο 2: Η γνωστική θεραπεία απαιτεί μια σταθερή θεραπευτική συμμαχία.
(ο θεραπευτής επιδεικνύει ζεστασιά, συναισθηματική κατανόηση-empathy- φροντίδα, ενδιαφέρον και επιστημονική επάρκεια.)
Αρχή Νο 3: Η γνωστική θεραπεία δίνει έμφαση στη συνεργασία και την ενεργό συμμετοχή.
Αρχή Νο 4: Eίναι δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους
Αρχή Νο 5: Επικεντρώνεται στο παρόν, στα τωρινά προβλήματα, στο πως οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι νοοτροπίες ενός ατόμου επηρεάζουν τα συναισθήματά του και κατ΄επέκταση τη συμπεριφορά του.
Αρχή Νο 6: Είναι εκπαιδευτική, επιδιώκει να διδάξει στον ασθενή πώς να γίνει θεραπευτής του εαυτού του και δίνει έμφαση στην πρόληψη υποτροπών.
Αρχή Νο 7: Η γνωστική θεραπεία είναι χρονικά περιορισμένη (συνήθως 12-15 συνεδρίες)
Αρχή Νο 8: Οι γνωστικές θεραπευτικές συνεδρίες είναι δομημένες.
Αρχή Νο 9: Η γνωστική θεραπεία διδάσκει τους ασθενείς να αναγνωρίζουν, να αξιολογούν και να απαντούν στις δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις τους.
Αρχή Νο 10: Η γνωστική θεραπεία χρησιμοποιεί μια ποικιλία τεχνικών για να αλλάξει τον τρόπο σκέψης, τη διάθεση και τη συμπεριφορά.
Βασική ιδέα είναι, πως ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων είναι σαν να φοράμε ένα ζευγάρι γυαλιά, με αποτέλεσμα να βλέπουμε τον κόσμο με συγκεκριμένο τρόπο. Μέσω της CBT το άτομο κατανοεί πως οι σκέψεις του δημιουργούν την πραγματικότητα και καθορίζουν την συμπεριφορά του.
Πώς εφαρμόζεται;
Κατά τις πρώτες συνεδρίες σημαντική είναι η εγκαθίδρυση της θεραπευτικής συμμαχίας. Για να επιτευχθεί ο στόχος της θεραπευτικής συμμαχίας ο θεραπευτής οφείλει να διαθέτει ενσυναίσθηση και γνησιότητα καθώς και μια θετική αντιμετώπιση και κατανόηση για τις εμπειρίες του θεραπευόμενου (Καλπάκογλου, n.d.). Το επόμενο βήμα είναι να ενημερώσει ο θεραπευτής το θεραπευόμενο για τη μέθοδο που εφαρμόζει η ΓΣΘ και να του διδάξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι γνωσίες. Σημαντικό είναι ο θεραπευόμενος να καταλάβει πως ένα μεγάλο μέρος της διαδικασίας καλείται να το εφαρμόσει ο ίδιος στο σπίτι του.
Προσδιορίζεται, λοιπόν, ο ρόλος του καθενός και τονίζεται το συνεργατικό ύφος της σχέσης. Στη συνέχεια ο θεραπευτής συντάσσει τον κατάλογο των προβλημάτων που φέρει ο θεραπευόμενος. (Ευσταθίου, n.d.). Κατά τη σύνταξη του καταλόγου γίνεται και η «ανάλυση της συμπεριφοράς», η καταγραφή, δηλαδή, του ιστορικού του θεραπευόμενου και όλων των δεδομένων που θα εξετάζουν την σχέση «ερέθισμα- γνωσίες- αντίδραση». Τέλος, τίθεται ο αρχικός στόχος. (Μπουλουγούρης, 1996)
- Πως αλληλεπιδρούν οι σκέψεις (γνωσίες), τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές μεταξύ τους;
Ανάλογα με τη συναισθηματική εμπειρία δημιουργείται στο σώμα μια αντίστοιχη αίσθηση, με άλλα λόγια, το εκδηλούμενο συναίσθημα είναι η σωματική συνέπεια της σκέψης. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, αναφέρουμε ένα παράδειγμα από την εμπειρία της καθημερινής ζωής.
Ας υποθέσουμε ότι έχεις μια σημαντική παρουσίαση της δουλειάς σου σε συναδέλφους και αυτοί δεν εμφανίζονται. Έχουν περάσει δύο ώρες χωρίς να έχεις ειδοποιηθεί για το λόγο της καθυστέρησης, και εσύ δεν μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί τους. Αυτό σημαίνει ότι θα βιώσεις συναισθήματα και θα συμπεριφερθείς με τρόπο ανάλογο με τις σκέψεις που θα κάνεις για να επεξεργαστείς το γεγονός.
Αν σκέφτηκες ότι δεν σε υπολογίζουν, θα θυμώσεις (συναίσθημα), και όταν τους συναντήσεις, θα τους μιλήσεις με επιθετικό τρόπο (συμπεριφορά).
Αν πάλι σκέφτηκες ότι είναι καλύτερο που δεν έγινε η συνάντηση γιατί δεν είχες προετοιμαστεί όσο θα ήθελες, τότε θα αισθανθείς ανακούφιση (συναίσθημα) και θα δουλέψεις ήρεμα για να παρουσιάσεις την εργασία σου την επόμενη φορά (συμπεριφορά).
- Πως επιδρούν τα συναισθήματα και οι πράξεις στη σκέψη;
Αν αντιδράς σύμφωνα με τη συναισθηματική σου διάθεση (θυμό, λύπη, χαρά), οι σκέψεις σου θα επηρεάζονται ακολουθώντας την ίδια πορεία.
Ας υποθέσουμε ότι φοβάσαι να ταξιδέψεις με αεροπλάνο. Ο φόβος σου εξακολουθεί να υπάρχει αφού αποφεύγεις τα αεροπορικά ταξίδια. Αν όμως αποφασίσεις να μπεις σε αεροπλάνο (σε αυτό το σημείο μπορεί να σε βοηθήσει τη θεραπεία σου), μπορεί μεν να φοβάσαι, αλλά στη διάρκεια του ταξιδιού ίσως διαπιστώσεις ότι δεν ισχύει κανένα από τα τραγικά σενάρια που έφτιαξες με το μυαλό σου ή καμιά από τις δυσάρεστες σκέψεις σου (π.χ. «θα πάθει βλάβη», «θα συντριβεί», «θα έχω τραγικό θάνατο»). Αν συνεχίσεις να μετακινείσαι με αεροπλάνο, σταδιακά θα αλλάξει ο τρόπος σκέψης σου, επειδή θα έχεις σταματήσει να το αντιμετωπίζεις με φόβο.
Αυτό το παράδειγμα μπορεί να εξηγεί κάπως απλουστευμένα τι πρόκειται να συμβεί στη θεραπεία σου (θεραπεία έκθεσης), δείχνει όμως επίσης πως ο φόβος σου (συναίσθημα) και η αποφυγή του ταξιδιού (πράξη) επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεσαι.
(ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ: Ευθυμίου, Κ., Μαυροιδή, Αθ., Παυλάτου, Ε. & Καλαντζή Αζίζι, Α. (2006). Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας. Ένας οδηγός για τις ψυχικές διαταραχές και την αντιμετώπιση τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.)
Ποιες είναι οι τεχνικές;
Οι κύριες τεχνικές του γνωσιακού θεραπευτή με κύριο εργαλείο τον σωκρατικό διάλογο, περιλαμβάνουν τεχνικές για την αποκάλυψη των αρνητικών αυτομάτων σκέψεων και πεποιθήσεων, αλλά και τεχνικές αναδόμησης του χαρακτήρα. Παραδείγματος χάριν, τα παιχνίδια ρόλων, η τήρηση ημερολογίου δυσλειτουργικών σκέψεων, η έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα κ.ά.
Ο ορισμός και η χρήση όρων, η αναζήτηση αποδείξεων, η αναγνώριση των γνωσιακών λαθών, η ανάλυση κόστους -όφελους, η τεχνική της πίτας κ.ά. αποτελούν μερικές από τις τεχνικές αναδόμησης (Καλπάκογλου, n.d.).
Μερικές από τις συμπεριφοριστικές τεχνικές που εφαρμόζονται είναι η συστηματική απευαισθητοποίηση, κατάλληλη για απλές φοβίες, όχι όμως για την αγοραφοβία, το γενικευμένο άγχος και τον πανικό· η νευρομυϊκή χαλάρωση, όπου αποτελεί το βασικό σκέλος της συστηματικής απευαισθητοποίησης με τη χρήση της όμως να διίσταται όσον αφορά τη διαταραχή του πανικού (Μπουλουγούρης, 1996, σσ. 176-178)· οι δραστηριότητες για το σπίτι· η τεχνική της ενίσχυσης· η φαντασίωση· τα παιχνίδια ρόλων κ.ά. (Χαρίλα, 1998).
Ποια είναι τα οφέλη;
Σύμφωνα με την APA, η Γνωσιακή – Συμπεριφορική θεραπεία βοηθά το άτομο να:
- Εντοπίζει τα προβλήματα με μεγαλύτερη σαφήνεια
- Να εντοπίζει τις αυτόματες σκέψεις του
- Να διακρίνει μεταξύ γεγονότων & παράλογων σκέψεων
- Να συνειδητοποιήσει πώς η εμπειρία του παρελθόντος, έχει επηρεάσει τα σημερινά του συναισθήματα & πεποιθήσεις του.
- Να σταματήσει να φοβάται το χειρότερο
- Να δει από διαφορετική οπτική γωνία
- Να αναπτύξει θετικό τρόπο σκέψης & να δρα αντιστοίχως σε καταστάσεις
- Να εστιάσει στη δική του διάθεση και να καθορίσει εφικτούς στόχους
- Να σταματήσει να παίρνει την ευθύνη για ό,τι συμβαίνει
- Να εστιάσει στο πως είναι τα πράγματα & όχι στο πως νομίζει ότι είναι
- Να αντιμετωπίσει τους φόβους του & όχι να τους αποφεύγει
- Να από αποδέχεται & να κατανοεί αντί να κρίνει τον εαυτό του & τους άλλους.
Σε τι διαφέρει η ΓΣΘ από τις άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις;
Η ΓΣΘ επικεντρώνεται στο παρόν ή αλλιώς στο «εδώ και τώρα». Εφόσον τα παρόντα προβλήματα σχετίζονται με δυσκολίες του παρελθόντος, τότε διερευνάται το παρελθόν για να βρεθούν οι σχετικές συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα το παρόν πρόβλημα. Είναι αρκετά δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους που θέτονται από κοινού θεραπευτή-θεραπευόμενου. Επίσης τείνει να έχει βραχεία διάρκεια καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς αλλά και την ανεξαρτητοποίηση του θεραπευόμενου ατόμου μέσω της εκμάθησης τρόπων επεξεργασίας καταστάσεως-σκέψεων συνασθημάτων-συμπεριφορών.
Στη ΓΣΘ θεραπευτής και θεραπευόμενο άτομο είναι συνοδοιπόροι και συνεργάτες. Ως εκ τούτου προχωράνε μαζί συμφωνώντας ή διαφωνώντας στο πως θα προχωρήσουν.
Σε ποιους απευθύνεται;
Η ΓΣΘ είναι κατάλληλη για ενήλικες, εφήβους και παιδιά.
Ενδεικτικά απευθύνεται σε όσους αντιμετωπίζουν:
– Αγχώδεις διαταραχές (κρίσεις πανικού, άγχος υγείας, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, γενικευμένο άγχος, μετατραυματικό στρες κ.ά) ή γενικά έντονο άγχος
-Κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές διαταραχές
-Φοβίες
-Διατροφικές διαταραχές (π.χ βουλιμία, υπερφαγία, παχυσαρκία)
-Σεξουαλικές δυσλειτουργίες
– Διαχείριση πένθους, Διαχείριση θυμού, Δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες ή/και στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων, χαμηλή αυτοεκτίμηση ή δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
-Χρόνιες σωματικές νόσους (π.χ καρκίνος, αυτοάνοσα ( Σκλήρυνση κατά Πλάκας, Νόσος Crohn κ.ά)
– Διπολική Διαταραχή κ.α.
Να θυμάστε:
Όταν παρατηρήσετε τη διάθεσή σας να αλλάζει ή να εντείνεται προς μια αρνητική κατεύθυνση ή όταν παρατηρήσετε σωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με ένα αρνητικό συναίσθημα, ρωτήστε τον εαυτό σας ποιο είναι αυτό το συναίσθημα που βιώνεται αλλά και θέστε του τη θεμελιώδη ερώτηση της γνωστικής θεραπείας:
Τι περνά από το μυαλό μου αυτή τη στιγμή;
(Με αυτό τον τρόπο μπορείτε να διδάξετε τον εαυτό σας να αναγνωρίζει τις σκέψεις σας, ειδικά τις αυτόματες σκέψεις σας, βασικό μέρος της γνωστικής θεραπείας.)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
*Απόσπασμα από το βιβλίο: Ευθυμίου, Κ., Μαυροιδή, Αθ., Παυλάτου, Ε. & Καλαντζή Αζίζι, Α. (2006). Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας. Ένας οδηγός για τις ψυχικές διαταραχές και την αντιμετώπιση τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Eισαγωγή στη γνωστική θεραπεία, Judith S. Beck
https://www.psychologytoday.com/intl/basics/cognitive-behavioral-therapy
APA Reference
Martin, B. (2019). In-Depth: Cognitive Behavioral Therapy. Psych Central. Retrieved on February 13, 2020, from https://psychcentral.com/lib/in-depth-cognitive-behavioral-therapy/
Beck, J. S. (1995 ). Cognitive Therapy: Basics and Beyond. New York: The Guilford Press.
Ευσταθίου, Γ. (n.d.). Μέθοδοι και τεχνικές στη γνωσιακή – συµπεριφοριστική θεραπεία ενηλίκων. Ανάκτηση 02 23, 2013, από Γιώργος Ευσταθίου: http://www.xn--kxadln0buhgg.gr/files/methodoi_texnikes.pdf
Καλπάκογλου, Θ. (n.d.). Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία. Ανάκτηση 02 23, 2013, από
Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς: http://ibrt.gr/edu/sites/default/files/kalpakoglou%20gnosiakes%20texnikes.pdf
Μπουλουγούρης, Γ. (1996). Φοβίες…και η Αντιμετώπισή τους (5η εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χαρίλα, Ν. (1998). Γνωσιακή Θεραπεία της Συμπεριφοράς. Στο Γ. Μπουλουγούρης (Επιμ.), Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας (2η εκδ., Τόμ. Β’). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
