Ζούμε σε μια εποχή που όλα τρέχουν γύρω μας γρήγορα, που οι καταστάσεις και οι συνθήκες ζωής μεταβάλλονται διαρκώς, που τα χρήματα λιγοστεύουν, ενώ οι ώρες εργασίας πολλαπλασιάζονται. Παράλληλα, μέσα στην αυξανόμενη χρήση των social media και τους διαρκείς προβληματισμούς για την οικονομική και υγειονομική επάρκεια, βλέπουμε το άγχος των ανθρώπων γύρω μας να ενισχύεται και να εντείνεται ο φόβος για την μελλοντική εξέλιξη των πραγμάτων. Πώς, μπορεί, να επιβιώσει, επομένως, στην εποχή μας, ένας άνθρωπος που αναζητά την σταθερότητα στην ζωή του; Πώς μπορεί να ευτυχήσει κάποιος που δυσκολεύεται να ελιχθεί γρήγορα και να προσαρμοστεί σε διαφορετικές καταστάσεις;
Παρατηρούμε, λοιπόν, συχνά, τους ανθρώπους γύρω μας να προσπαθούν να βρουν την αιτία στην οποία οφείλεται αυτό το άγχος, να διαπιστώσουν δηλαδή την πηγή που το πυροδοτεί. Ωστόσο, εστιάζοντας στον λόγο δημιουργίας του άγχους, ίσως παραβλέπουμε κάτι ακόμη πιο σημαντικό, τους μηχανισμούς που διατηρούν το άγχος μας. Επομένως, μάλλον τελικά δεν είναι τόσο σπουδαίο να μάθουμε την αιτία από την οποία ξεκίνησε το πρόβλημα κάποτε, αλλά τους τρόπους που διατηρείται αυτό στο σήμερα. Έτσι κι αλλιώς, μας είναι αδύνατο να αλλάξουμε τις ρίζες των προβληματισμών μας, οι οποίες είναι ήδη καλά εδραιωμένες μέσα μας. Αντίθετα, όμως, μοιάζει πιο εύκολο να παρέμβουμε σε μεταβλητές και μηχανισμούς του σήμερα (Rothbaum et al., 2000). Για ποιους μηχανισμούς μιλάμε λοιπόν;
Στην Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία κάνουμε λόγο για τους μηχανισμούς διατήρησης του άγχους, κάποιες σκέψεις, δηλαδή, και συναισθηματικές αντιδράσεις, τις οποίες συχνά υιοθετούμε για τον ακριβώς αντίθετο σκοπό, προκειμένου να απαλύνουμε το άγχος που προκαλείται πολλές φορές από την ασυμφωνία δεδομένων και καταστάσεων στις οποίες εκτιθέμαστε καθημερινά (Beck & Clark, 1997). Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι αυτές οι τακτικές παρά την πρόσκαιρη ανακούφιση που μπορεί να προσφέρουν, συντελούν στην διαιώνιση του φαύλου κύκλου της διατήρησης του άγχους (Καλαντζή-Αζίζι, Αγγελή & Ευσταθίου, 2002). Θα εστιάσουμε στις δυο σημαντικότερες από αυτές τις «δυσλειτουργικές εν τέλει» τακτικές:
1.Αυτό-εκπληρούμενη Προφητεία
Πρόκειται για έναν μηχανισμό, σύμφωνα με τον οποίο οι εσφαλμένες προσδοκίες του ατόμου σε μια δεδομένη κατάσταση είναι ικανές να αλλάξουν την επακόλουθη συμπεριφορά του με τέτοιον τρόπο, ώστε το αποτέλεσμα τελικά να επιβεβαιώνει τις αρχικές πεποιθήσεις και προσδοκίες του (Harris, 1994).
Για παράδειγμα, κάποιο άτομο που αγχώνεται κάθε φορά που είναι να γράψει στις εξετάσεις, πιστεύει πιθανώς πως θα τα πάει άσχημα στις εξετάσεις, θα πέσουν δύσκολα θέματα και σίγουρα δεν θα πάρει καλό βαθμό. Αυτή του η σκέψη μπορεί να το κάνει να πιστεύει πως όσο και να προσπαθήσει, έτσι κι αλλιώς θα γράψει χάλια. Έτσι, μεταβάλλει την συμπεριφορά του και αποφασίζει να μην μελετήσει τόσο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην γράψει, πράγματι, καλά στις εξετάσεις. Με αυτόν τον τρόπο, επιβεβαιώνεται και ενισχύεται η αρχική του προσδοκία και πεποίθηση ότι δεν θα τα πάει καλά. Ωστόσο, βλέπουμε ότι στην πραγματικότητα, αυτή η «αποτυχία» του στις εξετάσεις δεν οφειλόταν σε κάποια ρεαλιστική και αντικειμενική του αδυναμία, αλλά στην ελάττωση της προσπάθειας του. Τέλος, αυτό, όπως είναι λογικό, συντελεί στην διατήρηση και ενίσχυση του άγχους των εξετάσεων. Μάλιστα, με τη πάροδο του χρόνου, φαίνεται το άγχος του ατόμου να «δικαιολογείται απόλυτα» μέσα από τον τρόπο που έχει συλλέξει και ερμηνεύει ο ίδιος τις εμπειρίες του (επαναλαμβανόμενες αποτυχίες σε προηγούμενες εξετάσεις).
Διάβασε επίσης:
Σχολικό Άγχος
2.Επιλεκτική Προσοχή
Η επιλεκτική προσοχή αναφέρεται στην περίπτωση κατά την οποία το άτομο λαμβάνει υπόψιν του μόνο κάποια ερεθίσματα από την πληθώρα αυτών που εκτίθεται, και συγκεκριμένα τείνει να εστιάζει στα ερεθίσματα εκείνα που συμφωνούν με τις βαθύτερες πεποιθήσεις του (Καλαντζή-Αζίζι, Αγγελή & Ευσταθίου, 2002).
Για παράδειγμα, κάποιος που πιστεύει ότι είναι άχρηστος και κάνει συνεχώς λάθη αγχώνεται μήπως κάνει κάποιο λάθος στην δουλειά του και «φανεί πόσο άχρηστος είναι». Αυτό το άτομο, λοιπόν, επικεντρώνεται μόνο στα ερεθίσματα εκείνα που είναι αντίστοιχα με την πεποίθηση του, δηλαδή θα εστιάσει σε κάποιο μικρό λάθος που τυχόν να έκανε στην δουλειά, αλλά όχι στην προαγωγή που έλαβε τον προηγούμενο μήνα. Εν κατακλείδι, και σε αυτή την περίπτωση γίνεται κατανοητό πως αυτή η μεροληπτική επιλεκτικότητα συνδέεται με την συντήρηση του εργασιακού άγχους και της πεποίθησης περί «αχρηστίας» του ατόμου. Κι αυτό, γιατί, φαίνεται το ίδιο να παραμερίζει τις αντίθετες προς την πεποίθηση του ενδείξεις και να συγκεντρώνει μόνο συνδεόμενα δεδομένα και εμπειρίες (πχ. ασχολείται μόνο με τα λάθη που έχει κάνει).
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Προσέγγιση υποστηρίζει, ωστόσο, πως μέσω της ψυχοθεραπείας μπορούν αυτά τα δυσλειτουργικά πρότυπα σκέψης να αμφισβητηθούν από τα ίδια τα άτομα που τα υιοθετούν και να αντικατασταθούν από πιο λειτουργικά. Αυτό, μπορεί να πραγματωθεί, για παράδειγμα, μέσα από την έκθεση του ατόμου σε νέες εμπειρίες που προσφέρουν δεδομένα αντίθετα με τις βασικές δυσλειτουργικές του πεποιθήσεις (Καλαντζή Αζίζι, Αγγελή & Ευσταθίου, 2002).
Όλοι οι άνθρωποι υιοθετούμε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τους παραπάνω μηχανισμούς. Αυτό είναι λογικό, καθώς όπως προαναφέραμε, οι τακτικές αυτοί χρησιμοποιούνται για να «μας προστατεύσουν» από το άγχος και να μας ανακουφίσουν συναισθηματικά. Ακόμη, λειτουργούν συμπληρωματικά στην επιβεβαίωση και ισχυροποίηση των πεποιθήσεων μας, αλλά κι στην επακόλουθη ενδυνάμωση και τόνωση της αυτοπεποίθησης μας. Ωστόσο, αυτές οι λειτουργίες είναι σημαντικό να μην μας εμποδίσουν από την κριτική εξέταση αυτών και της πραγματικής τους συμβολής στην διαιώνιση του άγχους (Καλαντζή-Αζίζι, Αγγελή & Ευσταθίου, 2002).
Βιβλιογραφία:
Beck, A. T., & Clark, D. A. (1997). An information processing model of anxiety: Automatic and strategic processes. Behaviour research and therapy, 35(1), 49-58.
Harris, M. J. (1994). Self-fulfilling prophecies in the clinical context: Review and implications for clinical practice. Applied and Preventive Psychology, 3(3), 145-158.
Rothbaum, B. O., Meadows, E. A., Resick, P., & Foy, D. W. (2000). Cognitive-behavioral therapy.
Καλαντζή-Αζίζι, Α., Αγγελή, Α. Κ., & Ευσταθίου, Γ. Η. (2002). Αυτογνωσία και αυτοδιαχείριση. Ελληνικά Γράµµατα.
