Όπως κάθε ηλικιακό στάδιο, έτσι κι αυτό της τρίτης ενήλικης ζωής αποτελεί μία περίοδος αλλαγών κι ανάγκη προσαρμογής σ’ αυτές. Τα άτομα της τρίτης ηλικίας παύουν να εργάζονται, βλέπουν το σώμα τους να γερνά και τις νοητικές τους λειτουργίες να πέφτουν. Πολλοί εξαρτώνται από τα παιδιά τους ή από άλλους φροντιστές καθώς δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε καθημερινά έργα ή βρίσκονται κλινήρεις εξαιτίας του γήρατος και πιο συχνά εξαιτίας κάποιας πτώσης.Οι πτώσεις στα άτομα που διανύουν το στάδιο της τρίτης ενήλικης ζωής αποτελούν ένα συχνό φαινόμενο το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζεται και ως ζήτημα δημόσιας υγείας με τον επιπολασμό του να υπολογίζεται σε 1/3 ανθρώπους της τρίτης ηλικίας (65 ετών και άνω) να αναφέρουν κάθε χρόνο κάποιο περιστατικό πτώσης από το οποίο το 1/5 καταλήγει με σοβαρά τραύματα(π.χ. στο κεφάλι ή κατάγματα). Οι πτώσεις έχουν ταυτιστεί με πρόωρη θνησιμότητα, απώλεια αυτονομίας ή/και ιδρυματοποίηση σε περιβάλλοντα όπου υπάρχουν συνεχώς βοηθοί καθώς επίσης και αποτελεί τον κύριο παράγοντα νοσοκομειακής νοσηλείας στον γηραιό πληθυσμό. Εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες έχουν συσχετιστεί με τις πτώσεις· οι μεν αφορούν τον περιβάλλοντα χώρο όπως για παράδειγμα το γλίστρημα, το περπάτημα σε ανώμαλες επιφάνειες ή ακόμη κι ο ανεπαρκής φωτισμός. Οι δε αφορούν κυρίως τους παράγοντες που σχετίζονται με το ίδιο το άτομο όπως οι ζαλάδες ή οι ίλιγγοι, η αδυναμία των κάτω σωματικών άκρων, και τα χρόνια νοσήματα όπως καρδιοπάθεια, ακουστικά ελλείμματα ή/και προβλήματα όρασης συνδυαστικά με φαρμακευτική αγωγή.Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι η πληθώρα των πτώσεων των ατόμων που ανήκουν στην τρίτη ηλικία επισυμβαίνουν εντός του σπιτιού ενώ όσες πτώσεις σημειώνονται σε εξωτερικούς χώρους επέρχονται κυρίως λόγω των καιρικών συνθηκών (αέρας, βροχή, χιόνι, πάγος) ή εξαιτίας του ανώμαλου εδάφους.Μία πρότερη εμπειρία πτώσης πέραν από σωματικά προκαλεί και κοινωνικά προβλήματα ενώ ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία του ατόμου είναι κάτι παραπάνω από σημαντικός και εμφανής καθώς επηρεάζεται η ευεξία και η ποιότητα ζωής του. Το σημαντικότερο όλων είναι ο φόβος της πτώσης (fear of falling) μία συνθήκη κατά την οποία το άτομο βιώνει υψηλά επίπεδα άγχους και στρες και έναν μόνιμο, συνεχή φόβο ή ανησυχία ότι θα χάσει την ισορροπία του και θα πέσει. Ως αποτέλεσμα, αποσύρεται και σταματά δραστηριότητες ιδίως σχετικές με άθληση, παρουσιάζει έλλειψη αυτοπεποίθησης και κοινωνικότητας με την απομόνωσή του να βρίσκεται στον «πυρήνα».Εξαιτίας λοιπόν, της μειωμένης κινητικότητας και φυσικής δραστηριότητας επέρχονται ποικίλα μυο-σκελετικά και ισορροπίας προβλήματα τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο μιας νέας πτώσης. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο φόβος για την πτώση μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας πρόβλεψης μιας νέας, επερχόμενης πτώσης με αρνητικό αντίκτυπο στα άτομα της τρίτης ηλικίας συμπεριλαμβανομένων ακόμη και των απαιτήσεων για εξατομικευμένη φροντίδα.Ο φόβος για την πτώση όμως, επηρεάζει εξίσου την οικογένεια και τους φροντιστές του ατόμου, καθώς και την πολιτεία εν γένει αν λάβει κανείς υπόψιν την ιατρική παρακολούθηση ή/και τη νοσηλεία στις υπηρεσίες υγείας.
«ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ» ΤΟΥ FEAR OF FALLING:Η πλειοψηφία των ερευνών σχετικά με το φόβο της πτώσης έχει καταδείξει ότι κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της φοβίας διαδραματίζουν τα ποσοστά-συχνότητα των πτώσεων, το φύλο, η αυτό-αξιολόγηση του ατόμου σχετικά με την υγεία του, και η ηλικία.
ΠΟΣΟΣΤΑ-ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ: Αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα ανάπτυξης του φόβου της πτώσης καθώς άτομα της τρίτης ηλικίας που αναφέρουν ιστορικό πτώσεων με ή χωρίς τραύματα(π.χ. κατάγματα, τραύμα στο κρανίο) είναι περισσότερο πιθανό να φοβούνται πως θα ξανά πέσουν. Τις περισσότερες φορές αυτός ο φόβος σχετίζεται με την πιθανότητα να έχουν πάθει κάποιο κάταγμα, τη νοσηλεία και την αναγκαιότητα φροντίδας από κάποιον άλλον ενήλικα (συγγενή ή μη). Ωστόσο, εξαιτίας των αντικρουόμενων ευρημάτων, αξίζει να τονιστεί η σοβαρότητα της πτώσης καθώς υπάρχουν άτομα που παρόλο που έπεσαν επειδή δε χτύπησαν σοβαρά δεν αναφέρουν κάποιο φόβο εν αντιθέσει με εκείνους που έπεσαν και τραυματίστηκαν σοβαρότερα.
ΦΥΛΟ: Έχει βρεθεί ότι οι γυναίκες της τρίτης ηλικίας αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά στρες, άγχους και φόβου μιας νέας πτώσης κι αυτό διότι με το πέρας της ηλικίας χάνουν περισσότερη μυϊκή μάζα απ’ ό,τι οι άντρες, εμφανίζουν υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας και οστεοπόρωσης εξαιτίας των ορμονικών αλλαγών που επισυμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους (π.χ. κλιμακτήριο – εμμηνόπαυση). Τέλος, θεωρείται πως η ασχολία με τις οικιακές δουλειές μπορεί να συμβάλλει εξίσου σημαντικά στις πτώσεις και στην ανάπτυξη της φοβίας.
ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ: Άτομα της τρίτης ηλικίας τα οποία θεωρούν ότι η υγεία τους βαίνει καλώς παρά το πέρας του χρόνου, εμφανίζουν λιγότερα ποσοστά φόβου της πτώσης συγκριτικά με όσους θεωρούν ότι είναι μέτρια ή κακή. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να αισθάνεται όμορφα με τον εαυτό του, να νιώθει επαρκής και να έχει αυτοπεποίθηση καθώς μ’ αυτό τον τρόπο η εμφάνιση διαταραχών διάθεσης ή ακόμη και η ανάπτυξη αγχωδών συμπτωμάτων είναι λιγότερο πιθανές να επισυμβούν.
ΗΛΙΚΙΑ: Η ηλικία αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα του φόβου της πτώσης. Από έρευνες έχει επισημανθεί πως άτομα των 70 ετών και άνω είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν fear of falling συγκριτικά με τα άτομα που είναι από 60-69 ετών. Κι αυτό εξαιτίας ενός συνόλου καταστάσεων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και κλιμακώνονται από αυτή την ηλικία και μετά, όπως η πτώση των νοητικών λειτουργιών, η φυσική αδυναμία, τα μυο-σκελετικά προβλήματα αλλά και τα χρόνια νοσήματα.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το «Fear of Falling»;
- Αρχικά κρίνεται αναγκαίο να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση και η αίσθηση επάρκειας του ατόμου της τρίτης ηλικίας. Το γεγονός ότι διανύουν την τρίτη ενήλικη ζωή τους δε θα πρέπει να τους αποθαρρύνει και να τους κάνει να αισθάνονται ότι «η ζωή γι’ αυτούς έχει τελειώσει». Αντιθέτως, η ‘είσοδος’ σ’ αυτό το στάδιο μπορεί να ιδωθεί ως πρόκληση, ως μία νέα ευκαιρία να δημιουργήσουν, να κάνουν πράγματα που δεν έκαναν νωρίτερα εξαιτίας υποχρεώσεων, όπως ταξίδια ή νέα χόμπι, να ασχοληθούν με τον εαυτό τους.
- Με αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Κρίνεται αναγκαίο τα άτομα της τρίτης ενήλικης ζωής να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους και να ξεπεράσουν την αίσθηση ανεπάρκειας που ενδέχεται να νιώθουν. Το γεγονός ότι «μεγάλωσαν» δε σημαίνει ότι δεν μπορούν να αθλούνται. Μπορούν να ασχολούνται με πιο ήπιες αθλητικές δραστηριότητες είτε ατομικά είτε συλλογικά με άλλους συνομηλίκους σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους.
- Με φυσικοθεραπείες οι οποίες περισσότερο θα στοχεύουν στην ενίσχυση και την ενδυνάμωση των άκρων και των μυών.
- Με κοινωνική αλληλεπίδραση η οποία για παράδειγμα προσφέρεται στα ΚΑΠΗ της κάθε κοινότητας όπου το άτομο συνομιλεί και εμπλέκεται σε κοινές δραστηριότητες με άλλους.
- Με συμβουλευτικές υπηρεσίες και συζήτηση με κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας ο οποίος θα τον/ην βοηθήσει με την προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα, με την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας του ακόμη και με την φαρμακευτική αγωγή (όταν αυτή λαμβάνεται) καθώς και με την ενίσχυση της αυτό-εικόνας του/ης.
- Πιο συγκεκριμένα με Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία(CBT) η οποία στοχεύει σε αλλαγή των αρνητικών, δυσλειτουργικών σκέψεων οι οποίες θα επιφέρουν και αλλαγή στο κομμάτι της συμπεριφοράς. Έτσι, τα άτομα της τρίτης ηλικίας σταδιακά θα υιοθετούν περισσότερο λειτουργικές σκέψεις, θα αντιμετωπίζουν τους φόβους τους και θα εμπλέκονται περισσότερο σε δραστηριότητες που είχαν διακόψει εξαιτίας της φοβίας τους.
- Με group therapy όπου κι άλλα άτομα με παρόμοια προβλήματα και εμπειρίες θα συνομιλούν γι’ αυτά. Έτσι, θα αισθάνονται λιγότερο μόνοι και θα δουν ότι υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι που βρίσκονται στη θέση τους. Θα ενθαρρύνονται και θα παίρνουν περισσότερο κουράγιο για να αντιμετωπίζουν τους φόβους τους αλλά και να απασχολούνται με δραστηριότητες.
- Η πολιτεία είναι σημαντικό να δημιουργεί συνεργατικά με οργανωμένους, διεπιστημονικούς φορείς φροντίδας των ατόμων της τρίτης ηλικίας ενημερωτικές καμπάνιες και εκστρατείες σε επίπεδο κοινότητας αλλά και στα ΜΜΕ (τηλεόραση, διαδίκτυο) καθώς και προγράμματα πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης.
- Τέλος, οι φροντιστές και το ευρύτερο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, καθώς και η ιατρική κοινότητα χρειάζεται να διακατέχονται από ενσυναίσθηση, κατανόηση, υπομονή. Να μη κρίνουν και να βοηθούν τους μεγαλύτερους να αντιμετωπίσουν κάθε νέο γεγονός. Υπηρεσίες ψυχο-εκπαίδευσης και ενημέρωσης θα συνέβαλαν σημαντικά στη διαχείριση και την παροχή βοήθειας στα άτομα της τρίτης ηλικίας.
Καταληκτικά, κρίνεται αναγκαίο κάθε άτομο να συνειδητοποιήσει ότι μία αδυναμία κι ένας φόβος δεν ταυτίζονται ούτε καθορίζουν αυτό που είναι σαν άνθρωπος, σαν χαρακτήρας, σαν οντότητα εν γένει…Μόνο «κοιτάζοντας κατάματα» τον φόβο μας μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε, γιατί «η αδράνεια δημιουργεί τρόμο, ενώ η δράση γιατρεύει το φόβο». Και μπορεί η τρίτη ηλικία εξαιτίας των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων του κοινωνικού συνόλου να θεωρείται το τέλμα του σταθμού που λέγεται «ζωή», είναι ωστόσο σημαντικό να καταλάβουμε όλοι κι ο καθένας ξεχωριστά, ότι είναι απλά ένα ακόμη καινούργιο βαγόνι, γεμάτο ευκαιρίες και προκλήσεις, αρκεί εμείς να το αντιληφθούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:Tatjana Gazibara, Ilma Kurtagic, Darija Kisic-Tepavcevic, Selmina Nurkovic, Nikolina Kovacevic, Teodora Gazibara and Tatjana Pekmezovic, Falls, risk factors and fear of falling among persons older than 65 years of age, PSYCHOGERIATRICS 2017.
Luciano Magalhães Vitorino, Carla Araujo Bastos Teixeira , Eliandra Laís Vilas Boas, Rúbia Lopes Pereira , Naiana Oliveira dos Santos , Célia Alves Rozendo, Fear of falling in older adults living at home: associated factors, Journal of School Nursing, University of Sao Paulo, 2017.
Tai-Wa Liu, Gabriel Y. F. NG , Raymond C. K. Chung , Shamay S. M. NG, Cognitive behavioural therapy for fear of falling and balance among older people: a systematic review and meta-analysis, Age and Ageing 2018.
