Με τον όρο βία αναφερόμαστε στη σκόπιμη και εκούσια χρήση της σωματικής δύναμης και ισχύος ενάντια στον εαυτό, σε άλλους ανθρώπους, σε ομάδες ανθρώπων ή σε κοινότητες, που έχει ως στόχο την πρόκληση ψυχολογικής βλάβης, τραυματισμού ή θανάτου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, υπάρχουν οι εξής τρεις τύποι βίας: 1) η βία που στρέφεται στον ίδιο μας τον εαυτό, η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει την αυτό-κακοποίηση και την αυτοκτονία, 2) η διαπροσωπική βία, που αναφέρεται στη βία μεταξύ των ανθρώπων και χωρίζεται στην ενδοοικογενειακή και στην κοινοτική βία και 3) η συλλογική βία, η οποία αναφέρεται σε βίαιες πράξεις, προερχόμενες από μεγάλες ομάδες ανθρώπων και διαχωρίζεται στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική βία. Σήμερα, δεδομένου ότι καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες τέτοιων εγκληματικών πράξεων, είναι πιο αναγκαίο από ποτέ να αναφερθούμε στην προέλευση αυτών των συμπεριφορών, αλλά και σε ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο, αυτό του «Φαύλου κύκλου της βίας».
Οι θεωρίες για τη βία, σύμφωνα με τους επιστήμονες, χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σε θεωρίες που υποστηρίζουν ότι η βία είναι ένα έμφυτο χαρακτηριστικό και σε θεωρίες που συνδέουν την βία με τις εμπειρίες των ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρητικοί της πρώτης κατηγορίας αναφέρουν ότι η δυσλειτουργία του εγκεφάλου, η δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος, οι ορμόνες, η νευροψυχολογία και η ιδιοσυγκρασία είναι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση των βίαιων συμπεριφορών. Όσον αφορά στην εγκεφαλική δυσλειτουργία, έχει βρεθεί ότι τραυματισμοί, όγκοι και γενικότερες εγκεφαλικές ανωμαλίες ενδέχεται να προκαλέσουν την εκδήλωση βίαιων πράξεων. Επιπλέον, έρευνες που έχουν γίνει σε βίαιους εγκληματίες έχουν αποδείξει και τον σημαντικό ρόλο που παίζει η δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματός στην εμφάνιση εγκληματικών ενεργειών. Σχετικά με τις ορμόνες, οι πιο γνωστές για την πρόκληση βίαιης συμπεριφοράς είναι η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη, με την τεστοστερόνη να έχει συνδεθεί με σεξουαλικές και επιθετικές συμπεριφορές και συμπεριφορές κυριαρχίας. Στους νευροψυχολογικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται οι νευροδιαβιβαστές της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης. Ειδικότερα, η δυσλειτουργία της ντοπαμίνης και η μείωση της δραστηριότητας της σεροτονίνης οδηγούν σε αύξηση της επιθετικότητας, ιδίως στα αγόρια και στους άνδρες. Σε αυτές τις θεωρίες, γίνεται λόγος και για την ιδιοσυγκρασία ή, αλλιώς, το ταμπεραμέντο των ανθρώπων που, ενδεχομένως, να συμβάλλει στην ανάπτυξη βίαιων συμπεριφορών. Με τον όρο ιδιοσυγκρασία εννοούμε το συγκεκριμένο στυλ προσωπικότητας και τους τρόπους αντιμετώπισης των στρεσογόνων παραγόντων και των εμπειριών, γενικότερα, που διαθέτει ο κάθε άνθρωπος και που μπορεί να σχετίζονται με βίαια περιστατικά.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όσες θεωρίες υποστηρίζουν ότι η εμπειρία έχει τον σημαντικότερο ρόλο στην εμφάνιση και εκδήλωση των βίαιων, επιθετικών συμπεριφορών. Αρχικά, γίνεται λόγος για την έννοια της αυτορρύθμισης, δηλαδή της προσπάθειας του ανθρώπου να ρυθμίσει τον εσωτερικό του κόσμο, με απώτερο στόχο την προσαρμογή του στο περιβάλλον. Έρευνες έχουν δείξει ότι, ελλείμματα στη διαδικασία της αυτορρύθμισης των συναισθημάτων, της διάθεσης, της συμπεριφοράς, των διαπροσωπικών σχέσεων και της γνωστικής ικανότητας των ανθρώπων ενδέχεται να προκαλέσουν την εκδήλωση εγκληματικών, βίαιων σεξουαλικών συμπεριφορών. Επιπλέον, σημαντικό είναι και το είδος των σχέσεων και της προσκόλλησης που αναπτύσσουν τα παιδιά με τους γονείς τους. Υποστηρίζεται ότι, η ποιότητα της αγάπης και της ασφάλειας που παρέχεται στα άτομα από τους γονείς είναι πολύ σημαντικός προβλεπτικός παράγοντας για την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς. Ακόμα, το αίσθημα της ντροπής συγκαταλέγεται στους παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν τέτοιες βίαιες ενέργειες. Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρητικοί ορίζουν την ντροπή ως τη θεμελιώδη απουσία αγάπης, και τη διαχωρίζουν σε εσωτερική ντροπή, που προέρχεται από αρνητικές αυτό-αξιολογήσεις, και σε εξωτερική, η οποία σχετίζεται με περιστατικά απόρριψης και γελοιοποίησης από τους άλλους. Σημαντικό ρόλο έχουν, επίσης, και οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις των ανθρώπων σχετικά με την λειτουργία της κοινωνίας και τις συμπεριφορές που κανείς πρέπει ή δεν πρέπει να εκδηλώνει. Η εμφάνιση της βίας στηρίζεται, ακριβώς, σε λανθασμένες πεποιθήσεις σχετικά με την ίδια τη βία. Δηλαδή, οι άνθρωποι τείνουν να νομιμοποιούν και να κανονικοποιούν τα περιστατικά βίας και θεωρούν πως μόνο μέσω τέτοιων πράξεων μπορούν να προστατέψουν ή να διατηρήσουν την κυριαρχία τους και την καθεστηκυία τάξη των πραγμάτων.
Το δεύτερο θέμα, το οποίο αναλύουμε σε αυτό το άρθρο, έχει να κάνει με το φαινόμενο του φαύλου κύκλου της βίας. Τι είναι όμως αυτό το φαινόμενο και κατά πόσο αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα; Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ένα παιδί που έπεσε θύμα κακοποίησης, πρόκειται, μελλοντικά, να γίνει θύτης και όσοι έχουν υποστεί, γενικά, βία, ενδέχεται να γίνουν οι ίδιοι κακοποιητές. Δεδομένα από έρευνες, δυστυχώς, υποστηρίζουν πως αυτή η διαγενεακή μετάδοση της βίας αντικατοπτρίζει σε μεγάλο ποσοστό την πραγματικότητα. Τα παιδιά που από νωρίς έχουν υποστεί κακοποίηση ενδέχεται να προβούν, ως ενήλικες, σε εγκληματικές πράξεις και σε πράξεις βίας. Γενικότερα, η παιδική κακοποίηση και η παραμέληση είναι ισχυροί προβλεπτικοί παράγοντες για την εμφάνιση τέτοιων συμπεριφορών ακόμα και σε ανθρώπους που έχουν, βιολογικά και κοινωνικά, λιγότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποια βίαιη συμπεριφορά. Υποστηρίζεται ότι, τα παιδιά που βιώνουν σωματική κακοποίηση, νωρίς στην παιδική ηλικία, πρόκειται να είναι προκατειλημμένα απέναντι σε ό,τι θεωρούν ως κοινωνική πρόκληση και άρα, να απαντούν επιθετικά και βίαια απέναντι σε αυτές τις προκλήσεις.
Συμπερασματικά, από μόνη της καμία θεωρία δεν είναι απολύτως σωστή, αλλά, σε συνδυασμό, όλες συμπληρώνουν το παζλ της προέλευσης της βίας και μας βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση της ολότητας του φαινομένου. Από όποια οπτική και αν μιλήσει κανείς, παραμένει αδιαπραγμάτευτο το γεγονός ότι η βία φέρνει βία και η διαιώνιση αυτού του φαινομένου μόνο αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει. Κάθε προσπάθεια περιορισμού τέτοιων περιστατικών θα πρέπει να μας ενθαρρύνει και να μας γεμίζει αισιοδοξία για το μέλλον.
Βιβλιογραφία:
- King, B. (2012). Psychological Theories of Violence. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 22(5), 553-571.
- Widom, C. (1989). The Cycle of Violence, 224(2), 160-165.
- World Health Organization (WHO, 2002).
