Ακόμη ένα άρθρο για την αγάπη και τον έρωτα, αυτή τη φορά μέσα από τα μάτια της Ψυχανάλυσης.
Τι είναι αγάπη;
“Αγάπη είναι να δίνεις κάτι που δεν έχεις, σε κάποιον που δεν το θέλει”. Ζ. Λακάν
Αυτή ήταν η απάντηση του Λακάν στο VIII σεμινάριο του όταν προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα. Οι έννοιες της αγάπης και του έρωτα κατέχουν σημαντικό ρόλο στην Ψυχανάλυση και κορυφαίοι εκπρόσωποι του κλάδου έχουν τοποθετηθεί, ανά τα χρόνια, για τις έννοιες αυτές. Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τον έρωτα μέσα από την σκοπιά της Ψυχανάλυσης.
Για αρχή, θα αναφερθώ σε αυτό που στην ψυχανάλυση ονομάζεται “αντικείμενο αγάπης” και στο πώς γίνεται η επιλογή αυτού του αντικειμένου. Το πρώτο αντικείμενο αγάπης, και για τα δύο φύλα, είναι ο πρώτος φροντιστής που υπήρξε στη ζωή τους, που συνήθως είναι η μητέρα τους. Η ικανότητα μας να αγαπήσουμε και να ερωτευτούμε βασίζεται ακριβώς πάνω σε αυτήν την πρώτη σχέση αγάπης που δημιουργήθηκε στην αρχή της ζωής μας. Ουσιαστικά, η αγάπη, όπως την εσωτερικεύουμε, αφορά τη σχέση με τους γονείς μας καθώς και τη σχέση που έχουν μεταξύ τους. Κι αυτό διότι είναι τα πρώτα άτομα που θα μας δείξουν πόσο αξίζουμε να αγαπηθούμε, τί σημαίνει να αγαπά κανείς, καθώς και την ασφάλεια που μπορεί να προσφέρει αυτό το συναίσθημα.
Με βάση τα παραπάνω, η Ψυχανάλυση υποστηρίζει πως, ασυνείδητα, όλοι μας επιλέγουμε το πώς θα αγαπήσουμε και ποιον θα ερωτευτούμε στη ζωή μας. Ο Φρόιντ μίλησε για δύο είδη επιλογής αντικειμένου αγάπης. Το πρώτο αφορούσε τη ναρκισσιστική επιλογή αντικειμένου, όπου το άτομο φαίνεται να αγαπά κάποιον που μοιάζει στο ίδιο, ή σε αυτό που θα ήθελε να είναι ιδανικά. Πολλές φορές, μάλιστα, το αντικείμενο αγάπης λειτουργεί ως συμπληρωματική μορφή του εαυτού (τα ετερώνυμα έλκονται). Στη δεύτερη περίπτωση, το άτομο επιλέγει το αντικείμενο της αγάπης του με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης. Εκεί φαίνεται πως αγαπάμε τα άτομα που θα μας φροντίσουν, θα μας νοιάζονται και θα μας κάνουν να νιώθουμε ξεχωριστοί, όπως ακριβώς νιώθαμε και μικροί από τους φροντιστές μας.
Επιστρέφοντας, λοιπόν, στα λόγια του Λακάν: “Αγάπη είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις…”, τί είναι άραγε αυτό που δεν έχεις και αν δεν το έχεις όντως, τότε πώς μπορείς να το δώσεις; Ο Λακάν υποστήριζε πως όλοι οι άνθρωποι είναι ελλιπείς και προσπαθούν μέσω του αγαπημένου τους να γεμίσουν το κενό της έλλειψής τους. Το να δηλώσει, λοιπόν, κανείς πως αγαπά τον κάνει ευάλωτο, αφού ουσιαστικά παραδέχεται αυτή την έλλειψη του και πως χρειάζεται την παρουσία του άλλου για να μην είναι ατελής. Το να αγαπάει κανείς, συνεπάγεται ότι προσπαθεί να δίνει μέσα από την έλλειψη του, από το υστέρημά του. Προσπαθεί να δίνει κάτι που δεν έχει, μερικά μόνο “ψίχουλα” αγάπης, αφού την ολοκληρωμένη αγάπη θα καταφέρει να την έχει μόνο μέσα από την παρουσία και του άλλου. Όπως πίστευε, άλλωστε, και ο Λακάν, ο καθένας προσπαθεί να δώσει στον άλλον αυτό που ποτέ δεν είχε, έναν “χαμένο παράδεισο” από την παιδική του ηλικία, που ακριβώς επειδή δεν τον είχε ποτέ, τώρα έχει την λαχτάρα να τον δημιουργήσει για το σημαντικό του άλλο και να καλύψει το κενό του. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, και όταν αποτυγχάνει να το κάνει δημιουργείται ακόμα μεγαλύτερο κενό στον ίδιο και η αγάπη γίνεται απογοητευτική.
“…Σε κάποιον που δεν το θέλει”, το δεύτερο σκέλος της πρότασης έρχεται να αναιρέσει κάπως την έννοια της συμπληρωματικότητας στην αγάπη. Προσπαθώντας να δώσουμε στο αντικείμενο της αγάπης μας αυτό που του λείπει και έχει ανάγκη, στηριζόμαστε ουσιαστικά στην έλλειψη του για να εκπληρώσουμε την επιθυμία του. Αυτό, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε μια οδυνηρή αγάπη σε περίπτωση που δεν εκπληρώσουμε αυτόν μας τον σκοπό για τον άλλον ή όταν εμείς χάσουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο. Κι αυτό διότι έχοντας πάρει το ρόλο του συμπληρώματος, φέρνουμε μαζί μας την εξάρτηση, η οποία θα οδηγήσει στον κατακερματισμό της ίδιας μας της προσωπικότητας, αν ο άλλος δεν καλύψει την δική μας έλλειψη. Έτσι, θα ζητάμε και από τους επόμενους να έρθουν αντιμέτωποι με το ακάλυπτο κενό μας, το οποίο ουσιαστικά είναι μέρος της φύσης μας και μπορούμε να ζήσουμε με αυτό. Είμαστε ικανοί να διαχειριστούμε το κενό μας και να αποδεχτούμε πως η απόλυτη ικανοποίηση και ευχαρίστηση δεν θα επιτευχθεί ποτέ, αφού η ανθρώπινη φύση πάντα θα αποζητά το κάτι παραπάνω.
Εξάλλου, οι περισσότεροι από εμάς ζουν σε ένα συμβολικό επίπεδο, εκεί που οι φαντασιώσεις, οι απολαύσεις και η ηδονή είναι πιο εύκολα προσεγγίσιμες. Ερχόμενοι αντιμέτωποι με το πραγματικό, εκεί όπου υπάρχει η έλλειψη, η εξάρτηση, ο πόνος και η οδύνη, πολλοί αδυνατούν να επιβιώσουν.
Όπως και να έχει, η αγάπη και ο έρωτας ίσως μείνουν έννοιες που πολλοί θα επιδιώξουν να κατακτήσουν, αλλά μόνο να προσεγγίσουν θα μπορέσουν. Αυτό δεν πρέπει να μας απομακρύνει από την ανάγκη μας να συνδεθούμε με τους άλλους και να αισθανθούμε πολύ όμορφα συναισθήματα. Όλοι μας αξίζουμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε πολύ. Ωστόσο, όλα ξεκινούν από το πόσο εμείς οι ίδιοι εκτιμούμε τον εαυτό μας, είμαστε απαλλαγμένοι από πληγές του παρελθόντος, και ανοιχτοί σε κάθε τι καινούριο στη ζωή μας.
Η ανώριμη αγάπη λέει: “Σε αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι”. Η ώριμη αγάπη λέει “Σε χρειάζομαι γιατί σε αγαπώ”. Έριχ Φρομ
Βιβλιογραφία:
- Foiles, J. (2018). Love Is Giving What You Don’t Have. Retrieved from Psychology Today: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-thing-feathers/201803/love-is-giving-what-you-dont-have
- Gois, A. (2014). The perfect imperfections of love. Retrieved from The psychotherapist: https://www.allangois.co.uk/blog/perfect-imperfections-love/
- Hewitson, O. (2016). What Does Lacan Say About… Love? Retrieved from LacanOnline.com: https://www.lacanonline.com/2016/06/what-does-lacan-say-about-love/
- Αντικλείδι. (2020). Η αγάπη και ο έρωτας στην ψυχανάλυση. Ανάκτηση από αντικλείδι: https://antikleidi.com/2020/10/30/agapi-kai-erotas-stin-psixanalisi/
- Πατσά, Μ. (2021). Από τον Λακάν στον Φρόυντ και από τον Φρομ, στον Γιάλομ. Oι αναλυτές της ανθρώπινης ψυχής για την αγάπη και τον έρωτα. Ανάκτηση από doctv mag: https://www.doctv.gr/page.aspx?itemID=SPG15421
- Τσώνη, Ρ. (2021). Μία απόπειρα περιγραφής της αγάπης. Ανάκτηση από itravelpoetry: https://itravelpoetry.com/2021/05/09/mia-apopira-perigrafis-tis-agapis/
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
