Fight or flight
Αν κάτι μας έχει διδάξει η πανδημία, είναι το πόσο βαρυσήμαντο και ουσιώδη ρόλο κατέχει η ψυχολογία στη ζωή μας. Ανέκαθεν αποτελούσε πρωταγωνιστικό παράγοντα στις ζωές μας, όμως σε μία τόσο επώδυνη παγκόσμια κρίση, το ενδιαφέρον έχει προσανατολιστεί στις ψυχολογικές επιπτώσεις.
Tο ψυχολογικό τραύμα αποτελεί μια απόκριση σε ένα γεγονός που ένα άτομο βρίσκει πολύ αγχωτικό. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το να βρισκόμαστε σε μια πολεμική ζώνη, μια φυσική καταστροφή ή ένα ατύχημα. Το τραύμα μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα σωματικών και συναισθηματικών συμπτωμάτων.
Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο ότι θα αναπτύξουν τραύμα όλοι όσοι βιώνουν ένα αγχωτικό συμβάν. Σχετικά με όσους, όμως, θα βιώσουν αυτήν την επώδυνη κατάσταση του τραύματος, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορους τύπους. Μερικοί άνθρωποι θα αναπτύξουν συμπτώματα που επιλύονται μετά από μερικές εβδομάδες, ενώ άλλα θα έχουν πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Κατά τη διάρκεια αυτής της επώδυνης και στρεσογόνου εμπειρίας, ο οργανισμός μας αντιδράει με μία έκρηξη αδρεναλίνης, η οποία με τη σειρά της πυροδοτεί μία κατάσταση εγρήγορσης ή συναγερμού. Τη δεδομένη στιγμή, το άτομο νιώθει ανεξέλεγκτο και πολύ έντονο φόβο, παραβλέπει άλλες ουσιαστικές ανάγκες, όπως την πείνα ή τη δίψα και τον ύπνο, νιώθει ανήμπορο να αντιδράσει και αβοήθητο. Αυτή η κατάσταση έκτακτης ανάγκης και κινδύνου ονομάζεται “fight or flight response”, δηλαδή «πάλεψε το ή φύγε».
Το τραύμα είναι πάντα μία πολύ ενδιαφέρουσα απόκριση του οργανισμού, η οποία μελετάται πολύ διεξοδικά στη βιβλιογραφία, αναζητώντας τρόπους θεραπείας και κατευνασμού αυτής της τόσο στρεσογόνου κατάστασης. Όμως, υπάρχει μία ακόμη μορφή τραύματος που αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια και, ειδικά όσο καιρό διαρκεί η πανδημία, αφορά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, που είναι οι άνθρωποι που στηρίζουν το υγειονομικό μας σύστημα, σε τόσο μη οργανωμένες και εξαντλητικές συνθήκες, και οι οποίοι εμπλέκονται με τη φροντίδα των άλλων ανθρώπων. Άλλες ομάδες που μπορούμε να αναφέρουμε είναι όλοι οι εθελοντές ή οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, και τώρα-αλλά και πριν, προσφέροντας αδιάκοπα βοήθεια και συμπαράσταση σε όσους το έχουν ανάγκη.
Έμμεσο Τραύμα–Το Τραύμα είναι μεταδοτικό
Η σχέση μεταξύ ενός επαγγελματία υγείας και του ασθενούς του είναι συχνά πολύ στενή και αυτή η εγγύτητα μπορεί να εκθέσει το προσωπικό στην αγωνία και το τραύμα που βιώνουν οι ασθενείς. Ακόμη, οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας που ειδικεύονται στη θεραπεία του τραύματος ακούνε ιστορίες ακραίων ανθρώπινων δεινών και παρατηρούν τα συναισθήματα φόβου, αδυναμίας και τρόμου που καταγράφονται από τους επιζώντες σε σταθερή βάση.
Η ενσυναίσθηση και η επιθυμία για ανακούφιση του πόνου και της ταλαιπωρίας των ασθενών μπορούν να ενισχύσουν δραματικά τη σύνδεση μεταξύ ασθενούς και εργαζομένου. Δυστυχώς, αυτή η σύνδεση μπορεί να έχει σοβαρό ψυχολογικό αντίκτυπο στον εργαζόμενο, με μακροπρόθεσμες συνέπειες εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία (Upton 2018).
Η ενσυναισθητική συμπεριφορά σχετίζεται με το καθρέπτισμα των συναισθημάτων και των κινήσεων του σώματος μεταξύ ανθρώπων (π.χ. πώς το γέλιο και το χασμουρητό θεωρείται μεταδοτικό). Σε περιπτώσεις τραύματος, το αποτέλεσμα είναι ο αντικατοπτρισμός αρνητικών ψυχολογικών ζητημάτων στους ανθρώπους που μας προσφέρουν τη βοήθεια τους. Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως συναισθηματική εμπλοκή μεταξύ τους, λόγω της επαναλαμβανόμενης έκθεσης στο τραύμα των άλλων ανθρώπων, αντικατοπτρίζοντας με την πάροδο του χρόνου τις ψυχοκοινωνικές επιδράσεις που δείχνουν τα θύματα του τραύματος, και δύναται να διαπεράσει όλες τις πτυχές της κοινωνικής και προσωπικής ζωής του ατόμου.
Το έμμεσο τραύμα μπορεί να φέρει δραματικές επιπτώσεις και αντίκτυπο σε όλους τους εμπλεκόμενους. O Herman το 1992 πρότεινε, ότι οι επιπτώσεις στους θεραπευτές μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχές στη θεραπευτική συμμαχία, σύγκρουση με άλλους επαγγελματίες και συναδέλφους, ατελέσφορες προσπάθειες διάσωσης ή ελέγχου των ασθενών και παραβιάσεις των θεραπευτικών ορίων.
Ο Baranowsky το 2002 υποστήριξε ότι οι θεραπευτές που κατακλύζονται από τραυματικό υλικό μπορεί επίσης να αρχίσουν να αποφεύγουν ή να αρνούνται τις εμπειρίες του ασθενούς τους. Εναλλακτικά, μπορεί να ωθήσουν τους ασθενείς πολύ γρήγορα σε μια προσπάθεια να υιοθετήσουν τις δικές τους απαντήσεις ή μπορεί να εισαγάγουν προκαταλήψεις στην προσπάθεια τους να ελέγξουν την έκθεση τους στο τραύμα. Διαφαίνεται ήδη, ότι η αναγνώριση των δευτερογενών επιδράσεων απαιτεί να διερευνήσουμε περαιτέρω τις επιπτώσεις για τους επαγγελματίες, ώστε να μην επηρεάσουν τη φροντίδα που παρέχουν σε όλους εμάς.
Συμπεριφορά και συμπτώματα
Η ανθρώπινη απόκριση στο στρες και το τραύμα είναι αυτόνομη, αλλά η χημική και βιολογική διαδικασία που προκαλεί ένα άτομο να βιώσει εφεδρικό ή δευτερογενές τραύμα είναι η ίδια. Αυτή η απόκριση στο άγχος δεν υπόκειται σε γνωστική ή ορθολογική επεξεργασία, και ως εκ τούτου δύο άτομα πιθανότατα θα αντιληφθούν και θα αντιδράσουν με διαφορετικό τρόπο στο ίδιο συμβάν.
Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης που αντιμετωπίζουν επικίνδυνα ή δευτερογενή τραύματα μπορεί να παρουσιάσουν:
- Πονοκεφάλους, καούρα ή εξανθήματα
- Συναισθηματική μεταβλητότητα
- Ευερεθιστότητα, θλίψη, άγχος και θυμό
- Κοινωνική απόσυρση
- Διακοπή διαπροσωπικών σχέσεων
- Εθιστικές συμπεριφορές
- Συναισθήματα αποσύνδεσης, απώλεια σκοπού ή ελπίδας κ.λ.π.
Επούλωση του Τραύματος
Η έκθεση σε αγχωτικές συνθήκες εργασίας μπορεί να επηρεάσει άμεσα την υγεία και την ασφάλεια ενός εργαζομένου στον τομέα της υγείας. Η αντιμετώπιση αυτών των πιέσεων απαιτεί προστατευτικά μέτρα, που δεν προέρχονται μόνο από το άτομο, αλλά και από την επαγγελματική οργάνωση για την οποία εργάζονται.
Ένας τρόπος για να βοηθήσετε τους επαγγελματίες να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης τραυμάτων είναι να διασφαλίσουν ότι έχουν αρκετό χρόνο για αυτο-φροντίδα. Η αναζήτηση θεραπείας μπορεί, επίσης, να είναι μια μορφή της αυτο-φροντίδας, αφού μια θεραπευτική συνεδρία προσφέρει στο άτομο τον χρόνο που απαιτείται για να επικεντρωθεί στις δικές του σκέψεις και τα συναισθήματά του, όπως επίσης και ένα ασφαλές μέρος για να τα εξετάσει.
Η διατήρηση ενός λογικού βαθμού ισορροπίας, τόσο στην εργασία, όσο και εκτός της εργασίας, μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη. Για παράδειγμα, οι θεραπευτές που αντιμετωπίζουν συχνά τραύμα μέσω της εργασίας τους μπορεί να πρέπει να διαφοροποιήσουν τα είδη εργασίας που εκτελούν σε καθημερινή ή εβδομαδιαία βάση, ώστε να αποφύγουν την υπερβολική εργασία.
Ξανά, η μερίδα του λέοντος στην αντιμετώπιση του τραύματος ανήκει στην πολιτεία και τους οργανισμούς, οι οποίοι οφείλουν να εξασφαλίζουν την εργασιακή ευημερία όλων αυτών των ανθρώπων που εργάζονται για τη φροντίδα μας, παρέχοντας σωστές και άρτιες συνθήκες, και όχι εξαντλητικές βάρδιες σε μη οργανωμένα εργασιακά περιβάλλοντα, προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο μία σωστή ισορροπία εργασίας-ζωής. Επιπλέον, θα έπρεπε να παρέχουν εκπαιδευτικό υλικό και ενημέρωση για τις ψυχικές διαταραχές, αλλά και τα συστήματα υποστήριξης που είναι διαθέσιμα για όλο το προσωπικό, δημιουργώντας έτσι έναν υποστηρικτικό και ασφαλές χώρο εργασίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Adams KB, Matto HC, Harrington D (2001), The Traumatic Stress Institute Belief Scale as a measure of vicarious trauma in a national sample of clinical social workers. Families in Society: The Journal of Contemporary Human Services 82(4):363-371.
- Blue Knot Foundation 2018, Vicarious Trauma, Blue Knot Foundation, viewed 20 April 2020, https://www.blueknot.org.au/Workers-Practitioners/For-Health-Professionals/Resources-for-Health-Professionals/Vicarious-Trauma
- Clark, ML & Giori, S 1998, ‘Nurses, Indirect Trauma, and Prevention’, Image — The Journal of Nursing Scholarship, vol. 30, no. 1, pp. 85-7, viewed 16 January 2017, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9549948
Επιμέλεια άρθρου: Τυρλή Αικατερίνη
