Εισαγωγή
Ως εκλετική αλαλία ορίζεται η επίμονη αποτυχία του παιδιού να μιλήσει σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, όπως στο σχολείο ή σε κοινωνικές καταστάσεις, ενώ στο σπίτι μιλά κανονικά (Κουρκούτας & Γκίκα, 2010). Η πιο συχνή εμφάνιση γίνεται εντός της τάξης και όχι τόσο στην σχολική αυλή και επιφέρει σημαντικές κοινωνικές και σχολικές δυσκολίες αν δεν αντιμετωπιστεί. Μεγάλη σημασία αποδίδεται στο γεγονός ότι εμφανίζεται πιο συχνά στα κορίτσια, από ότι στα αγόρια, σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική φοβία, ενδεχόμενη κριτική από τους άλλους και με υψηλά ποσοστά αγχωδών διαταραχών (Παπαδοπούλου & Ρεκαλίδου, 2008). Ακόμη, το παιδί που αντιμετωπίζει αυτή τη διαταραχή λόγου βιώνει όμορφες στιγμές έχοντας κοντά του φιλικά και χαρούμενα πρόσωπα, ψιθυρίζει σε φίλους του, φοβάται το λεκτικό λάθος και πολύ σπάνια αρνείται εντός του σχολικού πλαισίου. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι όταν μιλά περιστασιακά τραβά άθελα του την προσοχή, κάτι που είναι εξαιρετικά αγχωτικό και φυσικά έτσι διαιωνίζεται η αλαλία (Παναγοπούλου, 2015).
Αιτίες εμφάνισης
Σύμφωνα με την Ψάλτη (2004), η αιτιολογία εμφάνισης και ύπαρξης της διαταραχής ποικίλλουν. Αναφορικά, στο οικογενειακό ιστορικό μπορεί να υπάρχει κοινωνική φοβία ή εκλεκτική αλαλία (γενετικός παράγοντας). Ακόμη, μπορεί να οφείλεται στην αποφυγή μη οικείων καταστάσεων (ιδεοσυγκρασιακός παράγοντας), στη διγλωσσία κάποιων παιδιών ή στην καταγωγή τους από οικογένεια μεταναστών (περιβαλλοντικός παράγοντας) και φυσικά στην ύπαρξη κάποιας άλλης νευροαναπτυξιακής διαταραχής (αναπτυξιακός παράγοντας).
Συννοσηρότητα
Τα συγκεκριμένα παιδιά παρατηρείται έντονα πως εμφανίζουν και άλλες νοσηρές συμπεριφορές. Αξίζει να αναφερθεί ότι πρόκειται για ντροπαλά-ανεσταλμένα παιδιά, που αποφεύγουν τη βλεματτική επαφή, γαντζώνονται στους γονείς τους, όταν βρίσκονται σε περιβάλλον συνάθροισης και ανθίστανται έντονα στον αποχωρισμό (Καρδαράς & Τάσιος, 2012). Επιπλέον, μεγάλο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι εμφανίζουν μια ανωμαλία θα λέγαμε στις φυσικές αποκρίσεις, στην ενούρηση και στην εγκόπριση, όπου στατιστικά βρίσκονται στο 42%. Ωστόσο, το 68% υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανίζει προβλήματα λόγου και καθυστέρηση στη γλώσσα (Μοκαΐτη, 2016).
Αξιολόγηση
Όταν η αλαλία του παιδιού γίνει εμφανής και οι γονείς το αντιληφθούν ή τους γίνει γνωστό μέσα από το σχολικό πλαίσιο, αναζητούν βοήθεια ειδικού-κλινικού. Η αξιολόγηση ουσιαστικά ξεκινά με τον κλινικό να λαμβάνει ιστορικό από τους γονείς και τους δασκάλους μέσα από διαγνωστικές συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια και παρατηρήσεις του ίδιου. Στη συνέχεια, έρχεται σε επαφή με το ίδιο το παιδί και προσπαθεί μέσα από τα θετικά και αρνητικά νεύματα του και από διάφορα ερωτηματολόγια να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη άποψη (American Psychiatric Association, 2013).
Κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης του παιδιού οι γονείς μπορούν να είναι παρόντες, αν φυσικά το παιδί το επιθυμεί και νιώθει άνετα, και δεν είναι υποχρεωμένοι να πάρουν το λόγο. Οι μη λεκτικές επιλογές του παιδιού, όπως τυχόν νεύματα που κάνει, δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την πορεία της αξιολόγησης. Σημαντικές παρεμβάσεις για μια ολοκληρωμένη κλινική εικόνα είναι επίσης, η μη ύπαρξη χρονικού ορίου στα τεστ που υποβάλλεται το παιδί, η εγγραφή ομιλίας του παιδιού στο σπίτι από τους γονείς, το ευχάριστο παιχνίδι, η αποφυγή ερωτήσεων που ζητούν άμεσες απαντήσεις, η συζήτηση ουδέτερων θεμάτων, οι περίοδοι σιωπής ώστε να δοθεί χρόνος για την όποια απάντηση και η συνέχιση του διαλόγου με ήρεμο τρόπο (Cole & Cole, 2001).
Ο κλινικός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και άλλους παράγοντες μέχρι να οδηγηθεί στην τελική εκτίμηση. Η ευαλωτότητα του παιδιού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γενετική του πορεία, την ιδιοσυγκρασία, το κοινωνικό άγχος, τις διάφορες ηθικές αναστολές και τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Τυχόν παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν την αλαλία είναι η έναρξη του νηπιαγωγείου και η ένταξη του παιδιού στο σχολικό πλαίσιο, η μετανάστευση της οικογένειας και κατ’ επέκταση η χρήση νέας γλώσσας. Τέλος, η αποδοχή της αλαλίας και η άσκηση πίεσης για να μιλήσει, διατηρούν τη διαταραχή και την εντείνουν (Ψάλτη, 2004).
Θεραπευτική Αντιμετώπιση-Παρέμβαση
Εφόσον ολοκληρωθεί η κλινική εκτίμηση και δοθεί από τον ειδικό η διάγνωση, το παιδί θα εισαχθεί σε θεραπεία. Οι εφικτές και με αποτελέσματα παρεμβάσεις είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία με στόχο τη μείωση άγχους ομιλίας, την αυξανόμενη έκθεση, τις ανταμοιβές σε κάθε προσπάθεια ομιλίας και το self-modelling. Επίσης, η θεραπεία του ίδιου του παιδιού μπορεί να συνδυαστεί και με άλλες ψυχοκοινωνικές θεραπείες, όπως η ψυχοεκπαίδευση των γονέων και η συνεργασία με τους δασκάλους. Αρκετά βοηθητική, αλλά λιγάκι δύσκολη, είναι η ομαδική θεραπεία και η φαρμακοθεραπεία από τον αρμόδιο πάντα επιστήμονα. Πιο συγκεκριμένα, η φαρμακοθεραπεία, μπορεί να αποφέρει παρενέργειες, καλό είναι να γίνεται σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία, να είναι η τελευταία λύση όταν υπάρχει σοβαρή συμπτωματολογία και ίσως να είναι πιο αποτελεσματική σε μεγαλύτερα παιδιά (Tatem & DelCampo, 1995).
Ο ρόλος της οικογένειας
Μέσα στο σύστημα της οικογένειας είναι πολύ πιθανή η ύπαρξη της συμβιωτικής, φοβικής, αντιδραστικής και παθητικο-επιθετικής αλαλίας. Θα προσπαθήσω να τις αποδομήσω μία προς μία (Bergman, 2013).
Η συμβιωτική αλαλία είναι η πιο συχνή και συμβαίνει μέσα σε μια συμβιωτική σχέση με κάποιον φροντιστή κυρίως με τη μητέρα. Εδώ ο φροντιστής παρουσιάζεται κυρίαρχος και ταυτόχρονα ομιλητικός με εμφανίσεις συναισθημάτων ζήλιας για τις σχέσεις του παιδιού που λαμβάνουν χώρα εκτός σπιτιού. Σε αυτή την περίπτωση ο άλλος φροντιστής είναι πιο παθητικός ή απών.
Η φοβική αλαλία είναι πιο σπάνια και ο λόγος ύπαρξης της εντοπίζεται στο φόβο ακούσματος της φωνής. Το παιδί φοβάται να ακούσει τον ήχο της φωνής του και ειδικά την ηχογραφημένη φωνή.
H αντιδραστική αλαλία ορίζεται ως ένα τραυματικό γεγονός με καταθλιπτικά συμπτώματα. Το παιδί αποσύρεται από το κοινωνικό περιβάλλον, δεν παρουσιάζει καμία έκφραση προσώπου και έχει δυσκολίες στην κοινωνικότητα του.
Η παθητικο-επιθετική είναι μια καθ’ όλα επιθετική συμπεριφορά, όπου η σιωπή λειτουγεί ως όπλο και εκφράζει επιθετικότητα. Το παιδί είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος και μέσω της αλαλίας προσπαθεί να ελέγξει κάτι.
Δυστυχώς είναι αποδεδειγμένο ότι η δυναμική της οικογένειας συμβάλλει στην ύπαρξη και διατήρηση της αλαλίας μέσω συγκεκριμένων μοτίβων που ακολουθούνται. Πιο αναλυτικά, η εξαρτώμενη οικογενειακή συμβίωση που απειλείται στον πρώτο αποχωρισμό του σχολείου. Η καχυποψία για τον έξω κόσμο, ότι δηλαδή είναι επικίνδυνος και διόλου ασφαλής σε συνάρτηση με τη φοβία κατά των ξένων. Οι δυσκολίες στη γλώσσα, όταν πρόκειται για μεταναστευτικές οικογένειες και η συζυγική δυσαρμονία, δηλαδή αποξενωμένοι γονείς, ελλιπείς επικοινωνιακές δεξιότητες, ζήλια, πιθανή τριγωνοποίηση του παιδιού. Το πρότυπο αλαλίας που ίσως χρησιμοποιείται από το έναν από τους δύο συζύγους για την αποφυγή δυσκολιών εντός του γάμου και φυσικά οι ύπαρξη μεγάλων εντάσεων εντός του οικογενειακού πλαισίου (Παπαδοπούλου & Ρεκαλίδου, 2008).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
Bergman, R. L. (2008). Treatment for Children with Selective Mutism: Appendix B: Pretreatment Materials. Oxford: Oxford University Press.
Cole, M., & Cole, S. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών. Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή και μέση παιδική ηλικία. Αθήνα: Τυπωθήτω-Δαρδάνος.
Καρδαράς, Π., & Τάσιος, Θ. (2012). Εκλεκτική αλαλία ή επιλεκτική βοβώτητα 4 περιστατικά – 4 αιτίες. Παιδιατρική Βορείου Ελλάδος, 2, 145-149.
Κουρκούτας, Η., & Γκίκα, Κ. (2010). Ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις σε μια περίπτωση εκλεκτικής αλαλίας στο Δημοτικό Σχολείο: Μία ψυχοδυναμική συστημική προσέγγιση. Στο Ε. Παπάνης & Π Γιαβρίμης (Επιμ.), Διεθνές Συνέδριο Έρευνα, Εκπαιδευτική Πολιτική και Πράξη στην Ειδική Αγωγή, 8-10 Οκτωβρίου 2010 (σσ. 273-287). Μυτιλήνη, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Μοκαΐτη, Φ. (2016). Επιλεκτική αλαλία στο σχολείο. Σχέσεις και αντιλήψεις στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Μία μελέτη περίπτωσης. Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Εργασία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Παναγοπούλου, Χ. (2015). Διαμεσολαβήσεις και προσδοκίες στην εκπαίδευση. Μια ερευνητική προσέγγιση σε πολιτισμικά διαφορετικούς μαθητές. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Παπαδοπούλου, Ε., & Ρεκαλίδου, Γ. (2008). Κοινωνικές σχέσεις μαθητών σε σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ημιαστικών και αστικών περιοχών. Χαρακτηριστικά των άτυπων ομάδων. Στο, Λ. Μπεζέ (Επιμ.). Έρευνες στην προσχολική και σχολική ηλικία (σσ. 127-150). Αλεξανδρούπολη: Περίτεχνων.
Tatem, D. W., & DelCampo, R. L. (1995). Selective mutism in children: A structural family therapy approach to treatment. Contemporary Family Therapy, 17, 177-194.
Ψάλτη, Α. (2004). Παιδιά με εκλεκτική αλαλία: η «σιωπηλή» μειονότητα της σχολικής τάξης. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 37, 86-102.
