ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ-ΔΥΣΛΕΞΙΑ
Η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από αλματώδη βήματα προόδου σε επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο καθιστώντας την γραφή και την ανάγνωση βάση του ανθρώπινου πολιτισμού. Έτσι λοιπόν είναι δύσκολο ,αν όχι αδύνατο, να ανταπεξέλθεις κανείς στις απαιτήσεις της καθημερινότητας αν δεν ξέρει να διαβάζει και να γράφει.
Ειδικά τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο οι έννοιες της δυσλεξίας και των μαθησιακών δυσκολιών κυριαρχούν στο πεδίο της σχολικής και εκπαιδευτικής ψυχολογίας. Πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν διαφορετικές πλευρές των μαθησιακών δυσκολιών βασιζόμενοι σε διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις. Όμως παρά τις προσπάθειες το συγκεκριμένο θέμα προκαλεί διαμάχες ,αμφισβητήσεις και αντιπαραθέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αμφισβήτησης αποτελεί ο Julian Elliott (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Durham) , o οποίος δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «ο μύθος της δυσλεξίας» και « ο Θάνατος της Δυσλεξίας»
Έτσι λοιπόν με τον όρο δυσλεξία εννοούμε μια ειδική μαθησιακή δυσκολία και ειδικότερα μια αδυναμία στην επεξεργασία του γραπτού λόγου περιορίζοντας τις δεξιότητες του ατόμου που είναι αναγκαίες για την εκμάθηση της ανάγνωσης ,της γραφής και της ορθογραφίας. Αυτό που έχουμε να πούμε είναι ότι η δυσλεξία επηρεάζει μεγάλο αριθμό πληθυσμού, όχι μόνο παιδιά αλλά και ενήλικες σε όλο τον κόσμο έχοντας κοινωνικές ,ψυχολογικές ,σχολικές συνέπειες. Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν την εισαγωγή του όρου “δυσλεξία” η συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία ήταν γνωστή και ως «λεξική τύφλωση». Οι έρευνες επίσης όπως και η γενετική θεωρία δείχνουν ότι το φαινόμενο της δυσλεξίας εμφανίζεται περισσότερο στα αγόρια παρά στα κορίτσια (Hawke, Olson, Willcut, Wadsworth, & DeFries, 2009; Quinn & Wagner, 2015; Rutter et al., 2004). Ας δούμε κάποιους ορισμούς που έχουν δοθεί για την δυσλεξία από ειδικούς που έχουν μελετήσει την συγκεκριμένη διαταραχή.
Ορισμοί Δυσλεξίας
~Σύμφωνα με ένα μεταγενέστερο ορισμό των Lyon, Shaywitz και Shaywitz (2003), «η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που έχει νευροβιολογική βάση. Η δυσκολία αυτή μπορεί να προέρχεται από ανεπάρκειες στο φωνολογικό στοιχείο του λόγου, το οποίο αποκλίνει από τις υπόλοιπες γνωστικές λειτουργίες»
~Σύμφωνα με την Πολυχρονοπούλου (2013), «η δυσλεξία είναι μια σοβαρή δυσκολία που παρουσιάζεται στην παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από μια δυσκολία ή αποτυχία στην εκμάθηση της ανάγνωσης, της γραφής και της ορθογραφίας»
~Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση Δυσλεξία IDA « Η δυσλεξία είναι μια διαταραχή νευρολογική, η οποία υπεισέρχεται στην απόκτηση και την επεξεργασία λόγου. Εκδηλώνεται σε διαφόρους βαθμούς σοβαρότητας, στη φωνολογική επεξεργασία, στην ανάγνωση, στην γραφή, στην ορθογραφία και κάποιες φορές στην αριθμητική.
Ποια είναι τα συμπτώματα/χαρακτηριστικά ενός ατόμου με δυσλεξία;Τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν τα συμπτώματα της δυσλεξίας ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Το κάθε παιδί όμως εκδηλώνει διαφορετικά συμπτώματα της δυσλεξίας και μάλιστα αυτά διαφέρουν αναλόγως την ηλικία που βρίσκεται το κάθε άτομο, δηλαδή διαφορετικά σημάδια θα εκδηλώσει ένα παιδί 3 χρονών από ένα παιδί 8 χρονών. Συγκεκριμένα για παράδειγμα το τρίχρονο παιδί θα έχει μια καθυστέρηση στον λόγο του ενώ το παιδί που βρίσκεται στα πρώτα σχολικά του χρόνια θα μπερδεύει και να συγχέει έννοιες όπως το δεξιά-αριστερά, πάνω-κάτω , πριν-μετά κτλ. Στο σημείο αυτό βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι τα σημάδια της δυσλεξίας είναι δύσκολο να αναγνωριστούν πριν τις σχολικές τάξεις, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν κάποιες πρώιμες ενδείξεις που προειδοποιούν τους γονείς. Ο δάσκαλος στο σημείο αυτό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο καθώς είναι ένας από τους ανθρώπους που μπορεί να παρατηρήσει το πρόβλημα διότι τότε γίνεται πιο εμφανές και πρέπει να ενημερώσει έγκαιρα τους γονείς ,οι οποίοι με την σειρά τους πρέπει να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό.
Ας δούμε λοιπόν κάποια χαρακτηριστικά του συνδρόμου:
- η χαμηλή σχολική επίδοση στην ανάγνωση και την γραφή
- δυσκολίες στη μνήμη, όπως, για παράδειγμα, στην απομνημόνευση ονομάτων, χρονολογιών ή αλληλουχίας γεγονότων.
- η συνολική σχολική επίδοση του παιδιού δεν συμβαδίζει με τον μέσο όρο των παιδιών και είναι χαμηλότερη κατά ένα ή δύο χρόνια από το αναμενόμενο.
- Σύγχυση γραμμάτων που μοιάζουν οπτικά ή ακουστικά, όπως τα: β-φ, δ-θ, γ-χ, τ-κ, φ-θ.
- Τα γράμματά τους είναι άσχημα, δυσανάλογα και δυσανάγνωστα.
- Το γραπτό τους είναι ακατάστατο, γεμάτο μουτζούρες ή σβησίματα.
- Προβλήματα στην εκτίμηση της απόστασης και της ενημερότητας του χώρου.
- Για την διάγνωση της δυσλεξίας πολύ χρήσιμο για την διεπιστημονική ομάδα είναι το ιατρικό ιστορικό του παιδιού διότι παρέχει σημαντικές πληροφορίες . Για παράδειγμα, αν υπάρχει ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία, εγκεφαλική ασυμμετρία ή κάποια δυσλειτουργία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, τα δεδομένα αυτά θα φανούν χρήσιμα για την αξιολόγηση και τη διάγνωση (Ματή-Ζήση, 2004) , (Πολυχρόνη, Χατζηχρήστου & Μπίμπου 2006)
Ποια είναι τα είδη της δυσλεξίας;
- Οπτική Δυσλεξία. Εδώ υπάρχουν ελλείμματα στην οπτική επεξεργασία – όχι όμως προβλήματα όρασης)
- Ακουστική Δυσλεξία. Εδώ υπάρχουν ελλείμματα στην ακουστική επεξεργασία – όχι όμως προβλήματα ακοής .
- Μικτή ή Βαθιά: Το συγκεκριμένος είδος δυσλεξίας θεωρείται η πιο δύσκολη περίπτωση δυσλεξίας. Πρόκειται για δυσκολίες και στην οπτική και στην ακουστική επεξεργασία.
- Επίκτητη Δυσλεξία. Μετά από μία εγκεφαλική βλάβη υπάρχει απώλεια ικανοτήτων της ανάγνωσης και της γραφής)
Ποια είναι η αιτιολογία της δυσλεξίας;
Θα λέγαμε ότι είναι δύσκολο να δοθεί μόνο μια συγκεκριμένη αιτία για την εμφάνιση της δυσλεξίας γιατί έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές θεωρίες. Το συγκεκριμένο κομμάτι απασχολεί πολλούς επιστήμονες παγκοσμίως και τα πραγματικά αίτια του συνδρόμου της δυσλεξίας βρίσκονται συνέχεια στο προσκήνιο των συζητήσεων. Αρχικά μία πρώτη άποψη είναι ότι η δυσλεξία οφείλεται σε γενετικές ανωμαλίες. Αν λάβουμε υπόψη τη συχνότητα των περιπτώσεων της δυσλεξίας που παρατηρούνται στα μέλη της οικογένειας του παιδιού με δυσλεξία, η γενετική υπόθεση έχει σημαντική υπόσταση ως εξήγηση της αιτιολογίας της διαταραχής. Όμως δεν είναι ξεκάθαρο ακόμα ότι οι κληρονομικοί παράγοντες αποτελούν αιτιολογία της δυσλεξίας παρόλα αυτά όμως έχουν γίνει πολλές έρευνες σε οικογένειες και δίδυμα αδέλφια για να τεκμηριωθεί. . Ακόμα έχει ειπωθεί ότι η δυσλεξία είναι αποτέλεσμα ελλιπούς ημισφαιρικής κυριαρχίας. Αυτό σημαίνει ότι τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου δεν συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους. Αντίθετα, το ένα επεμβαίνει στο άλλο και υπάρχει σύγχυση στις λειτουργίες που αναλαμβάνει το καθένα. Επιπλέον σύμφωνα με τους ερευνητές Kinsbourne και Warrington (1963), η δυσλεξία οφείλεται σε νευρολογική υπολειτουργία και τα συμπτώματα διακρίνονται σε παιδιά παρά σε εφήβους και αφορούν δυσκολία στην αντίληψη και στην οργάνωση χώρο. Μέχρι τώρα η πιο διαδεδομένη ερμηνεία αιτιολογίας βρίσκεται στις λειτουργικές ανωμαλίες στην γνωστική και αντιληπτική επεξεργασία. Μιας και λοιπόν βρισκόμαστε σε site που αφορά την ψυχική υγεία και συζητάμε ένα θέμα που απασχολεί μεγάλο ποσοστό ατόμων καθώς πλέον η δυσλεξία βρίσκεται στο “ τραπέζι” όχι μόνο ειδικών αλλά και απλών ανθρώπων που είτε οι ίδιοι διαγνώστηκαν με το σύνδρομο της δυσλεξίας είτε κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο δεν πρέπει να παραλείψουμε τα ψυχολογικά αίτια. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι τραυματικές εμπειρίες, το διαζύγιο , ο ξαφνικός θάνατος ενός προσώπου του οικογενειακού περιβάλλοντος (Λιβανού-Κάλλη, Ε., 1994), με αποτέλεσμα να παραμελούν το διάβασμα , να πέφτει η επίδοση τους στο σχολείο(στη περίπτωση των παιδιών) ,στον επαγγελματικό χώρο(στην περίπτωση των ενηλίκων).
Η δυσλεξία θεραπεύεται ;
Αυτό που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο είναι να επιτευχθεί όσο πιο νωρίς γίνεται η διάγνωση(σωστή και έγκαιρη) έτσι ώστε ο ειδικός που θα αναλάβει την κάθε περίπτωση παιδιού να προσφέρει τα αναγκαία εργαλεία που θα βοηθήσουν το άτομο βήμα βήμα να σημειώσει ατομική πρόοδο, πίστη στον εαυτό του και αυτοπεποίθηση ότι με την στήριξη και την συνεργασία του ειδικού (λογοθεραπευτής, ψυχολόγος), του δασκάλου και των γονέων του θα καταφέρει να ξεπεράσει οποιαδήποτε αδυναμία και εμπόδιο. Το τρίπτυχο γονείς-παιδαγωγός-ειδικός είναι το Α και το Ω για να υπάρξει επιτυχία της θεραπευτικής παρέμβασης. Το αντίθετο ,δηλαδή άγχος από την πλευρά των γονέων, πίεση από το σχολικό περιβάλλον , μη στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον, τιμωρίες και απειλές θα οδηγήσουν σε μη αναμενόμενα αποτελέσματα. Το κλειδί μιας αποτελεσματικής αντιμετώπισης είναι η υπομονή, η ενθάρρυνση και η δημιουργία ενός κλίματος που θα επιτρέψει στο παιδί να εμπιστευτεί και να βασιστεί τις δυνάμεις του. Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι η επιτυχία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αποδοχή του προβλήματος και από το ίδιο το παιδί και από το οικογενειακό περιβάλλον του. Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και χρειάζεται εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης που θα έχει ως βάση τους ρυθμούς ,τις δυνατότητες, τις αδυναμίες του παιδιού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Miles Τ. R. & Miles Ε., 1992, Dyslexia and Thematics, London, Routledge
Πολυχρόνη, Φ., Χατζηχρήστου, Χ., & Μπίμπου, Α. (2006). Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία. Ταξινόμηση, αξιολόγηση και παρέμβαση. Αθήνα: ΕλληνικάΓράμματα.
Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές δυσκολίες και εκπαιδευτική πράξη: Τι είναι και γιατί. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Παυλίδης, Γ., Θ. (2004-2005). Δυσλεξία- διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση.
Bakker, D. (1990). Neuropsychological treatment of Dyslexia. New York: OxfordUniversity Press.