Η έννοιες της ταυτότητας του εγώ και της κρίσης ταυτότητας.
Είναι γνωστό ότι στην περίοδο της εφηβείας το άτομο βιώνει πολλές αλλαγές. Τον κυριότερο ρόλο αυτών των αλλαγών τον έχουν οι ορμονικές μεταβολές. Οι ορμονικές μεταβολές είναι υπεύθυνες για τις σωματικές, λειτουργικές και συναισθηματικές αλλαγές που αντιμετωπίσει ο νεαρός ενήλικας.
Η εφηβεία αποτελεί αναπτυξιακά το στάδιο όπου το άτομο αναζητά να βρει την ταυτότητα του και την θέση του μέσα στην κοινωνία και τον κόσμο. Ωστόσο πολλοί είναι οι έφηβοι που δείχνουν να δυσκολεύονται να βρουν την ταυτότητα τους και συχνά κατακλύζονται από αισθήματα ματαιοδοξία και απαισιοδοξίας. Αυτό το φαινόμενο έγινε αντιληπτό από τον Erikson και έτσι δημιουργήθηκε η θεωρία της ταυτότητας και κρίσης ταυτότητας του εγώ.
Τι είναι ταυτότητα του εγώ;
Η θεωρία του Erikson σχετικά με την ταυτότητα του εγώ του ατόμου παρουσιάζεται από μια ψυχοκοινωνική προσέγγιση. Πρόκειται για την αλληλεπίδραση μεταξύ της ατομικής βιολογίας, ψυχολογίας, κοινωνικής αναγνώρισης και απόκρισης μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο. Με τον όρο ταυτότητα του εγώ ο Erikson επικεντρώνεται περισσότερο στην συνειδητή αίσθηση της ατομικής μοναδικής αλλά και ασυνείδητης προσπάθειας να συνεχιστεί η εμπειρία που βιώνει ο νέος. Πρόκειται για ένα αίσθημα ψυχοκοινωνικής ευεξίας, όπου το άτομο αισθάνεται ότι βρίσκεται κάπου οικεία και ξέρει που πηγαίνει, αλλά και μιας βαθιάς εσωτερικής βεβαιότητας, αναμενόμενης αναγνώρισης από τους σημαντικούς άλλους στην ζωή του. Αποτελεί μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία της ζωής του νέου, όπου η ανάπτυξη του μπορεί να προχωρήσει μόνο εάν λάβει μια νέα κατεύθυνση(Kroger,2008).
Η θεωρία της ‘’Ταυτότητας του εγώ’’
Είναι απαραίτητο να καταστεί σαφές ότι η ταυτότητα του εγώ δεν σχετίζεται με την διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου. Η πρώτη έννοια είναι πιο πολυδιάστατη.
Για τον Erikson Η εύρεση της ταυτότητας του εγώ είναι μια διαδικασία που μπορεί να ξεκινήσει κατά την διάρκεια της εφηβείας εως τα τέλη της δεκαετίας των 20(Côté,1987).
Στην βιβλιογραφία η αναζήτηση της ταυτότητας του εγώ ενός ατόμου ορίζεται ως μια φυσιολογική διαδικασία ψυχολογικής, αναπτυξιακής λειτουργίας καθώς και διαπροσωπικών σχέσεων, όπου το άτομο αναζητά να δεσμευτεί σε νέους ρόλους, να υιοθετήσει νέες αξίες και πεποιθήσεις. Βασική προϋπόθεση για να υπάρξει η έννοια της ταυτότητας είναι η αίσθηση της ομοιότητας και της συνέχειας. Με αυτά τα δυο στοιχεία επιτυγχάνεται η ‘’υπογραφή’’ της ταυτότητας του εγώ. Ένα άτομο με έντονο το αίσθημα της ταυτότητας του εγώ, νοιώθει τον εαυτό του αναλλοίωτο στον χρόνο και αντιλαμβάνεται την οντότητα του ίδια με την πάροδο του χρόνου, σε διάφορα περιβάλλοντα ενώ ταυτόχρονα μπορεί να διαχωρίζει τον εαυτό του από τους υπόλοιπους ανθρώπους γύρω του(Bovensiepen,2009). Σύμφωνα με τον Erikson η διαδικασία σχηματισμού ταυτότητας του εγώ είναι μια δια βίου διαδικασία η οποία πρέπει να καλύπτει τα οκτώ ψυχοκοινωνικά, λειτουργικά στάδια που υπάρχουν στην ζωή του ενός ανθρώπου.(Erikson,1963).
Οι πτυχές της ‘’ταυτότητας του εγώ’’
Αν θα θέλαμε να διατυπώσουμε την αρχιτεκτονική της ταυτότητας του εγώ θα εντοπίζαμε τρεις βασικές πτυχές:
Διαδικασία-Ταυτότητα εγώ:
Σε αυτό το πεδίο ταυτότητας του εγώ το άτομο έχει το αίσθημα της συνεχόμενης και αναλλοίωτης συμπεριφοράς στο χρόνο και στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Αυτά τα αισθήματα προέρχονται κυρίως από την κάλυψη των οκτώ ψυχοκοινωνικών σταδίων:
- Εμπιστοσύνη
- Αυτονομία
- Πρωτοβουλία
- Βιομηχανία
- Ταυτότητα
- Οικειότητα
- Δημιουργικότητα
- Ακεραιότητα
Περιεχόμενα-Κοινωνικοί ρόλοι (αυτό-κατασκευασμένοι ή ρόλοι που βασίζονται σε προσδοκίες τρίτων):
Το άτομο θέτει τις προσωπικές του ταυτοποιήσεις και κοινές αξίες που αποτελούν τα θεμέλια διαρκών δεσμεύσεων που υιοθετεί ο νέος και γίνονται «μέρος» του ατόμου. Μέσα σε αυτές τις αξίες συμπεριλαμβάνονται και οι παραλλαγές στις προσωπικές πεποιθήσεις και στάσεις.
Δομή-Οργάνωση των ρόλων:
Σε αυτό το πεδίο συναντάμε τις ταυτοποιήσεις σε σταθερές παραστάσεις δηλαδή ο τρόπος που οργανώνεται το περιεχόμενο από το άτομο για τον ίδιο του τον εαυτό. Οι διαμορφώσεις αυτές μπορεί να γίνουν φανερά ή κλειστά από τον περίγυρο του, αυτό έχει να κάνει με τις πληροφορίες που έχει για τον κόσμο ο οποίος τον περιβάλει (Bovensiepen,2009).
Κρίση ταυτότητας εγώ
Για να μπορέσουμε να ορίσουμε ότι υπάρχει κρίση ταυτότητας, να οριοθετηθούν οι αιτίες, οι υποκειμενικές εμπειρίες, οι συμπεριφορές με σκοπό την επίλυση της, θα πρέπει να γίνει διάκριση της έννοιας της ταυτότητας σε δυο τύπους.
Ο ένας τύπος αφορά το ‘’Έλλειμα Ταυτότητας’’ που μπορεί να ανιχνεύεται σε αυτή την διαδικασία. Στο τύπο αυτό περιλαμβάνεται η κρίση κινήτρων. Το άτομο αντιμετωπίζει έλλειψη καθοδηγητικών δεσμεύσεων αλλά μοχθεί να δημιουργήσει από μόνος του προσωπικούς στόχους και αξίες.
Στον δεύτερο τύπο εντοπίζουμε την ‘’Σύγκρουση ταυτότητας’’. Σε αυτό τον τύπο το άτομο υιοθετεί πολλές δεσμεύσεις οι οποίες προκύπτουν από επιτακτικές, αντικρουόμενες συμπεριφορές με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τις ικανοποιήσει όλες και να πρέπει να προδώσει τις δεσμεύσεις που έχει δώσει(Miščević,2018)
Σύμφωνα με τον Erikson για να μην επέλθει η κρίση ταυτότητας του εγώ το άτομο θα πρέπει να έχει εκπληρώσει κάποια βασικά στάδια. Αρχικά θα πρέπει το άτομο να έχει επιτύχει ένα ορισμένο επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης, να έχει έλθει η εφηβική φάση, να έχει κατακτήσει ένα ποσοστό φυσικής ανάπτυξης προς το ύψος των ενηλίκων και να υπάρχουν πολιτιστικές πιέσεις που ωθούν τον νέο να συνθέσει εκ νέου μια ταυτότητα. Η επιτυχία της διαδικασίας αναζήτησης ταυτότητας συνδέεται άρρηκτα με τις πολιτισμικές πιέσεις που ασκούνται στο άτομο για αυτό τον λόγο η ηλικία που εμφανίζεται η αναζήτηση της ταυτότητας δεν είναι η ίδια σε όλους καθώς επηρεάζεται από παράγοντες όπως η κοινωνική τάξη, η υποκουλτούρα, το Εθνικό υπόβαθρο και το φύλο. Επιπλέον υπάρχουν και ψυχολογικοί παράγοντες που δύναται να επηρεάσουν το αποτέλεσμα και την ηλικία έναρξης της διαδικασίας όπως ο νευρωτισμός και δογματισμός που μπορεί να βιώνει ο νέος και οι παράγοντες κοινωνικοποίησης που προκύπτουν από την ανατροφή των παιδιών.
Η κρίση ταυτότητας αξιολογείτε βάση της εμφάνισης και την παράτασης της. Σε μια παρατεταμένη κρίση ταυτότητας χαρακτηρίζεται από την αδυναμία και έλλειψη επιθυμίας από το ίδιο το άτομο, να αποκαταστήσει ένα σταθερό και βιώσιμο κοινωνικό ρεπερτόριο ρόλων μέσα στην κοινωνία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το οποίο μπορεί να αγγίξει εως και τα 10 έτη. Για να μπορέσει να θεωρηθεί ότι η κρίση ταυτότητας έχει επιδεινωθεί θα πρέπει το άτομο να γνωρίσει αποτυχίες μετά από επαναλαμβανόμενες προσπάθειες να βρει την ταυτότητα του εγώ του(Côté,1987).
Στο εγχειρίδιο διαγνωστικών και στατιστικών ψυχικών διαταραχών (DSM 3rd edition) υπάρχει καταχωρημένη η παθολογική «κρίσης ταυτότητας». Περιλαμβάνει της υπερβολική και παρατεταμένη αβεβαιότητα πάνω σε μια ποικιλία θεμάτων που σχετίζονται με την ταυτότητα, όπως οι μακροπρόθεσμοι στόχοι, η επιλογή της σταδιοδρομίας, η φιλία, η σεξουαλική συμπεριφορά και ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η θρησκευτική αναγνώριση, συστήματα ηθικών αξιών και ομάδες εργασίας(Bovensiepen,2009)
Όπως και να έχει η αναζήτηση της ταυτότητας του εγώ αποτελεί ένα σημαντικό αναπτυξιακό στάδιο στην ζωή του εφήβου, για αυτό τον λόγο χρειάζεται ένα υποστηρικτικό και βοηθητικό περιβάλλον που θα τον ενθαρρύνει να βρει τον πραγματικό του εαυτό και την θέση του μέσα στην κοινωνία.
Bιβλιογραφία
Erikson, E. H. (1963). Childhood and society (2nd ed.). New York: Norton.
Erikson, E. H. (1968). Identity, youth and crisis. New York: Norton.
Bovensiepen G. Identity formation in adolescence. Jung Today. 2009;2:149-161. doi:10.4135/9781483384269.n308
Côté JE, Levine C. A formulation of Erikson’s theory of ego identity formation. Dev Rev. 1987;7(4):273-325. doi:10.1016/0273-2297(87)90015-3
Kroger J. Identity Development During Adolescence. Blackwell Handb Adolesc. 2008:205-226. doi:10.1002/9780470756607.ch10
Miščević N. Two kinds of identity. Pap Philos Psychol Sociol Pedagog. 2018;25(2). doi:10.15291/radovifpsp.2573